Ολοκληρώνουμε σήμερα με το τρίτο και τελευταίο μέρος το μεγάλο κεφάλαιο της υπέρτασης που ανοίξαμε πριν την καθιερωμένη θερινή ανάπαυλα λίγων ημερών στα μέσα Αυγούστου λόγω της ετήσιας προγραμματισμένης συντήρησης του εκτυπωτικού και μηχανογραφικού εξοπλισμού των “Νέων της Λέσβου” αφήνοντας σε εκκρεμότητα το τελευταίο μέρος, ενώ η σελίδα μας την περασμένη Πέμπτη χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες της συσσωρευμένης αρθρογραφίας.
Για την υπέρταση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και το σημερινό τελευταίο μέρος, καθώς εστιάζουμε στην θεραπεία αλλά και την βελτίωση της αρτηριακής πίεσης χωρίς φάρμακα καταρρίπτοντας ταυτόχρονα και κάποιους μύθους.
Θεραπεύεται η υπέρταση;
Ουσιαστικά, η ίαση της υπέρτασης δεν είναι δυνατή. Με άλλα λόγια, ένας υπερτασικός δεν μπορεί «να γίνει καλά», όπως ένας άρρωστος με πνευμονία. Είναι, όμως, δυνατό η πίεση να ελαττωθεί στα φυσιολογικά επίπεδα, κυρίως με τακτική και συνεχή λήψη αντιυπερτασικών φαρμάκων, καθώς και με άλλα μέσα, όπως η μείωση του σωματικού βάρους, του αλατιού στο φαγητό, κ.λπ.
Η καλή ρύθμιση της πίεσης εξαλείφει τελείως τον κίνδυνο για εγκεφαλικό επεισόδιο που αποδίδεται στην υπέρταση και μειώνει σε σημαντικό βαθμό τον κίνδυνο για έμφραγμα. Επιπλέον, μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης ή επιδείνωσης ανεπάρκειας της λειτουργίας της καρδιάς και των νεφρών.
Για να επιτευχθεί η μεγαλύτερη δυνατή μείωση του κινδύνου για καρδιαγγειακό επεισόδιο, δεν αρκεί η χορήγηση αντιϋπερτασικών φαρμάκων, αλλά είναι απαραίτητη η άριστη ρύθμιση της πίεσης. Ο κίνδυνος που διατρέχει ένα υπερτασικό άτομο για εγκεφαλικό επεισόδιο ή έμφραγμα δεν εξαρτάται τόσο από το πόσο αυξημένη ήταν η πίεσή του πριν από τη θεραπεία, αλλά κυρίως από το πόσο καλά θα ρυθμιστεί με τη θεραπεία.
Σε όλα τα υπερτασικά άτομα, η πίεση που πρέπει να επιτευχθεί με τη θεραπεία (πίεση-στόχος) είναι κάτω από 140/90 mmHg (140 η συστολική και 90 η διαστολική) ή και χαμηλότερη, αν είναι ανεκτή.
Στους ηλικιωμένους υπερτασικούς (πάνω από 65 ετών) η πίεση-στόχος είναι, επίσης, κάτω από 140/90 mmHg.
Στην Ελλάδα
Τα ποσοστά διάγνωσης, θεραπείας και ρύθμισης της υπέρτασης στη χώρα μας είναι παρόμοια με αυτά άλλων ανεπτυγμένων χωρών. Δυστυχώς πολλοί δεν γνωρίζουν ότι έχουν υπέρταση (σχεδόν 4 στους 10), αλλά και απ’ αυτούς που το γνωρίζουν, λιγότεροι από τους μισούς επιτυγχάνουν καλή ρύθμιση της πίεσής τους.
Τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, το ποσοστό των υπερτασικών ατόμων που έχουν ρυθμίσει καλά την πίεσή τους δεν ξεπερνά το 20%-25% (το πολύ ένας στους τέσσερις). Υπάρχουν, λοιπόν, μεγάλα περιθώρια τόσο για τη μείωση των περιπτώσεων αδιάγνωστων υπερτασικών στη χώρα μας, όσο και για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους.
Μείωση χωρίς φάρμακα;
Εκτός από τα φάρμακα, διάφορα άλλα μέσα μπορούν να μειώσουν σε κάποιο βαθμό την πίεση. Τα μέσα αυτά είναι χρήσιμα σε όλα τα υπερτασικά άτομα, ανεξάρτητα από το αν παίρνουν ή όχι αντιϋπερτασικά φάρμακα. Με την αποτελεσματική εφαρμογή τους μπορεί να μειωθούν οι δόσεις των φαρμάκων ή σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και να αποφευχθεί η θεραπεία με φάρμακα.
Δυστυχώς, υπάρχει δυσκολία στη μακροχρόνια τήρηση των μη φαρμακευτικών μέτρων, επειδή οι υπερτασικοί συνήθως μειώνουν την προσπάθεια μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.
Η ελάττωση του σωματικού βάρους στους υπέρβαρους υπερτασικούς είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για τη μείωση της πίεσης χωρίς φάρμακα. Ακόμα και μικρή απώλεια βάρους (π.χ., 5 κιλά) μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της πίεσης αλλά και στη βελτίωση άλλων παραγόντων που οδηγούν σε καρδιαγγειακό επεισόδιο, όπως είναι η χοληστερίνη και το σάκχαρο.
-Υπό θεραπεία ρυθμισμένοι 20%
-Αδιάγνωστοι 40%
-Υπό θεραπεία αρρύθμιστοι 30%
-Διαγνωσμένοι χωρίς θεραπεία 10%
-Δίαιτα με πολλά φρούτα, λαχανικά και γαλακτοκομικά χωρίς λίπη, δηλαδή, διατροφή πλούσια σε κάλιο και ασβέστιο, μπορεί επίσης να βοηθήσει στη μείωση της πίεσης (γνωστή ως δίαιτα DASH).
-Η μείωση της πρόσληψης αλατιού με το φαγητό μειώνει την πίεση κυρίως στους υπερτασικούς μεγαλύτερης ηλικίας. Επιπλέον ενισχύει την αποτελεσματικότητα των αντιϋπερτασικών φαρμάκων, κυρίως των διουρητικών, των αναστολέων του μετατρεπτικού ενζύμου και των ανταγωνιστών της αγγειοτασίνης.
-Ο περιορισμός της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών (μέχρι δύο ποτά την ημέρα για τους άνδρες και ένα για τις γυναίκες) επίσης μειώνει την αρτηριακή πίεση σε αυτούς που κάνουν κατάχρηση.
-Η σωματική άσκηση (γρήγορο περπάτημα ή ποδήλατο για τουλάχιστον μισή ώρα τη μέρα τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας) μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της πίεσης και στη βελτίωση άλλων παραγόντων κινδύνου, όπως είναι η αυξημένη χοληστερίνη και το σάκχαρο.
Το κάπνισμα επηρεάζει ελάχιστα την αρτηριακή πίεση. Όμως, η διακοπή του αποτελεί τον πρώτο στόχο στους υπερτασικούς καπνιστές, αφού το κάπνισμα είναι εξίσου σημαντικός και σε μερικές περιπτώσεις ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για θάνατο, έμφραγμα, εγκεφαλικό ή άλλο καρδιαγγειακό επεισόδιο σε σύγκριση με την υπέρταση.
Μύθοι και πραγματικότητα
Τα πορτοκάλια δεν αυξάνουν την πίεση. Αντίθετα, περιέχουν κάλιο που είναι χρήσιμο στους υπερτασικούς, ιδίως σε αυτούς που παίρνουν διουρητικά φάρμακα.
Ο καφές μπορεί να προκαλέσει μικρή παροδική αύξηση της πίεσης για 1-3 ώρες. Όμως άτομα που πίνουν καφέ κάθε μέρα, παρουσιάζουν «ανοχή» σε αυτή τη δράση και τελικά η πίεσή τους δεν επηρεάζεται. Έτσι, αν δεν υπάρχει άλλος λόγος, π.χ. ταχυκαρδίες, οι υπερτασικοί μπορούν να πίνουν καφέ σε λογική ποσότητα.
Το σκόρδο περιέχει μια ουσία (αλικίνη) με αγγειοδιασταλτικές ιδιότητες που μπορεί να επηρεάσει την αρτηριακή πίεση. Όμως, τα πιθανά οφέλη αλλά και οι κίνδυνοι από τη μακροχρόνια χρήση της ουσίας αυτής, είναι άγνωστα.
Η χορήγηση ηρεμιστικών φαρμάκων δεν έχει καμιά θέση στην αντιμετώπιση της αυξημένης πίεσης. Τα ηρεμιστικά είναι χρήσιμα σε άτομα με άγχος και κρίσεις πανικού, είτε έχουν, είτε δεν έχουν υπέρταση.
Ο όρος «νευροπίεση» είναι λανθασμένος και παραπλανητικός, επειδή όλοι οι άνθρωποι, με υπέρταση ή χωρίς, μπορεί να έχουν αυξημένη πίεση σε συνθήκες άγχους, στενοχώριας ή πανικού. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να πει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν «νευροπίεση». Όμως υπέρταση έχουν μόνο τα άτομα που παρουσιάζουν σταθερή αύξηση της πίεσης σε συνθήκες ηρεμίας.
Φάρμακα
Οι εξής πέντε κατηγορίες φαρμάκων θεωρούνται θεραπεία πρώτης επιλογής για την υπέρταση: 1. Διουρητικά 2. Βήτα-αποκλειστές 3. Ανταγωνιστές ασβεστίου 4. Αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης 5. Ανταγωνιστές των υποδοχέων της αγγειοτασίνης.
Άλλα φάρμακα για την υπέρταση που χρησιμοποιούνται όταν τα φάρμακα πρώτης γραμμής δεν επαρκούν για τη ρύθμιση της πίεσης ή δεν είναι καλά ανεκτά είναι τα εξής: 1. Άλφα-1-αποκλειστές 2. Άλφα-2-αγωνιστές και Ι1-ανταγωνιστές 3. Αμέσως δρώντα αγγειοδιασταλτικά.
Για να εκδηλωθεί η πλήρης δράση ενός αντιυπερτασικού φαρμάκου συνήθως χρειάζεται η σταθερή συνέχιση της θεραπείας για τουλάχιστον 3-4 εβδομάδες. Θεραπεία μιας εβδομάδας δεν είναι αρκετή για να φανεί εάν ένα αντιυπερτασικό φάρμακο είναι αποτελεσματικό. Γι’ αυτό δεν πρέπει να βιάζεται κανείς να αλλάζει φάρμακο ή να αυξάνει τη δόση.
Στη συνέχεια ο γιατρός σας θα αποφασίσει αν πρέπει να συνεχιστεί η ίδια θεραπεία, ή αν πρέπει να αυξηθεί η δόση του πρώτου φαρμάκου, να προστεθεί δεύτερο ή να αντικατασταθεί το πρώτο με άλλο φάρμακο. Η απόφαση αυτή καθορίζεται από τις τιμές της πίεσης και τις πιθανές παρενέργειες των φαρμάκων που εκδηλώνονται με συμπτώματα ή με μεταβολές σε εργαστηριακές εξετάσεις.
Άριστη ρύθμιση της πίεσης με ένα μόνο αντιυπερτασικό φάρμακο επιτυγχάνεται σε λιγότερους από τις μισούς αρρώστους. Στις περισσότερες περιπτώσεις για να επιτευχθεί η πίεση-στόχος χρειάζονται δύο ή περισσότερα φάρμακα.
Προτιμώνται φάρμακα με μεγάλη διάρκεια δράσης, ώστε να χορηγούνται μόνο μια φορά την ημέρα. Σε μερικές πιο δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να χορηγηθούν φάρμακα δύο φορές την ημέρα και σπάνια τρεις φορές.
Τα αντιυπερτασικά φάρμακα πρέπει να χορηγούνται κάθε μέρα, κατά κανόνα αμέσως μετά το πρωινό ξύπνημα.
Η θεραπεία της υπέρτασης δεν είναι όπως η ασπιρίνη στον πονοκέφαλο. Η χορήγηση συμπληρωματικών φαρμάκων όταν η πίεση βρεθεί αυξημένη, είναι απόλυτα λανθασμένη τακτική και πρέπει να αποφεύγεται. Αυξημένη πίεση δεν σημαίνει ότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι δυσμενείς επιδράσεις της πίεσης είναι μακροχρόνιες, όπως περίπου οι δυσμενείς επιδράσεις του καπνίσματος.
Μην πανικοβάλλεστε αν διαπιστώσετε ότι αυξήθηκε η πίεσή σας. Συνήθως η αύξηση είναι παροδική και πολλές φορές οφείλεται σε κάποιο άλλο πρόβλημα που προκαλεί αναστάτωση. Επαναλάβετε τη μέτρηση λίγο αργότερα και αν δείτε ότι αυτή επιμένει, συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.
Στόχος της θεραπείας είναι να μειωθεί η συστολική πίεση κάτω από 140 και η διαστολική κάτω από 90 mmHg. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι συχνά η συστολική πίεση θα βρίσκεται στο 120 ή και το 110. Τέτοιες τιμές πίεσης δεν θεωρούνται υπερβολικά χαμηλές, ακόμα και για τους ηλικιωμένους. Υπενθυμίζεται, ότι η ιδανική πίεση είναι κάτω από 120 η συστολική και κάτω από 80 η διαστολική (βλέπε «Ποια είναι η φυσιολογική πίεση;»). Άρα τέτοιες τιμές πίεσης δεν αποτελούν λόγο ανησυχίας ή μείωσης της θεραπείας.
Αν όμως παρατηρήσετε ότι οι χαμηλές τιμές πίεσης συνοδεύονται από αίσθημα ζάλης ή λιποθυμίας ιδιαίτερα σε όρθια θέση (ορθοστατική υπόταση) πρέπει να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας, ο οποίος είναι πιθανό να συστήσει τροποποίηση της θεραπείας.
Αν η θεραπεία διακοπεί, η υπέρταση επανέρχεται συνήθως σύντομα (σε μερικές μέρες ή εβδομάδες), ή σε μερικές περιπτώσεις μετά από μήνες.
Μόνο αν αρχικά είχε γίνει λανθασμένη διάγνωση της υπέρτασης ή αν μετά την έναρξη της θεραπείας ο άρρωστος έχει αλλάξει τρόπο ζωής (π.χ. έχει χάσει αρκετά κιλά) με αποτέλεσμα μεγάλη μείωση της πίεσης, μπορεί η πίεση να παραμείνει χαμηλή μετά τη διακοπή της θεραπείας. Στις περιπτώσεις αυτές χρειάζεται παρακολούθηση της πίεσης για μεγάλο διάστημα για την έγκαιρη διαπίστωση ενδεχόμενης επανεμφάνισης της υπέρτασης.
Η απότομη διακοπή ορισμένων φαρμάκων, όπως των βήτα-αποκλειστών, μπορεί να προκαλέσει σημαντικές παρενέργειες (ταχυκαρδία, απότομη και μεγάλη αύξηση της πίεσης ή ακόμα και καρδιακό επεισόδιο σε αρρώστους με στεφανιαία νόσο). Η δόση των φαρμάκων αυτών μειώνεται προοδευτικά ανάλογα με την περίπτωση, με την καθοδήγηση γιατρού.
Υπερτασική κρίση
Είναι συνηθισμένη τακτική, όταν η πίεση βρίσκεται πολύ αυξημένη σε τυχαία μέτρηση με αφορμή κάποιο σύμπτωμα (π.χ. πονοκέφαλο ή ζάλη) να χορηγείται «εκτάκτως» κάποιο αντιϋπερτασικό χάπι, συχνά υπογλώσσιο. Η τακτική αυτή δεν είναι σωστή και οφείλεται στην απαρχαιωμένη αντίληψη ότι τα εγκεφαλικά επεισόδια προκαλούνται από ρήξη κάποιας αρτηρίας του εγκεφάλου και αιμορραγία λόγω της απότομης αύξησης της πίεσης.
Ο κίνδυνος απ’ την υπέρταση είναι μακροχρόνιος και όχι στιγμιαίος. Με τα χρόνια, η αυξημένη πίεση προκαλεί σκλήρυνση των αρτηριών (αρτηριοσκλήρυνση) και στένωση του αυλού τους από την προοδευτική εναπόθεση χοληστερίνης και ασβεστίου (αθηρωμάτωση). Το αποτέλεσμα είναι τελικά η απόφραξη (θρόμβωση) του αγγείου π.χ. στην καρδιά (οπότε συμβαίνει έμφραγμα) ή στον εγκέφαλο (εγκεφαλικό επεισόδιο). Κατά κανόνα, λοιπόν, η υπέρταση δεν προκαλεί αιμορραγία στον εγκέφαλο αλλά θρομβωτικό εγκεφαλικό επεισόδιο, το οποίο είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας και όχι απότομης αύξησης της πίεσης.
Η χρησιμοποίηση υπογλώσσιων χαπιών για την ταχεία μείωση της πίεσης όχι μόνο δεν ωφελεί, αλλά λόγω της απότομης και μεγάλης πτώσης της πίεσης που προκαλεί μπορεί να ελαττώσει την παροχή αίματος από τις στενωμένες αρτηρίες, με αποτέλεσμα έμφραγμα ή εγκεφαλικό επεισόδιο, ιδίως σε ηλικιωμένους ή αρρώστους με αρτηριοσκλήρυνση. Γενικά, υπογλώσσια φάρμακα δεν χρησιμοποιούνται στην υπέρταση, αλλά μόνο στη στηθάγχη (πόνος στο στήθος από ισχαιμία της καρδιάς).
Επείγουσα αντιμετώπιση της πίεσης απαιτείται μόνο σε σπάνιες και σοβαρές καταστάσεις στις οποίες χρειάζεται νοσηλεία στο νοσοκομείο. Στις περιπτώσεις αυτές η μεγάλη αύξηση της πίεσης συνήθως συνοδεύεται από πόνο στο στήθος ή δυσκολία στην αναπνοή ή άλλα σοβαρά συμπτώματα, οπότε η κατάσταση χρειάζεται άμεση αξιολόγηση από γιατρό.
Ο όρος «υπερτασική κρίση» είναι λανθασμένος και παραπλανητικός και πανικοβάλλει τα υπερτασικά άτομα επειδή υποδηλώνει την ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης μιας «κρίσης», που, εκτός από τις λίγες ειδικές περιπτώσεις, είναι ανύπαρκτη.
