Τα γερμανικά ΜΜΕ ασχολούνται εδώ και μερικές ημέρες με τα τεκταινόμενα στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου σε σχέση με το Προσφυγικό. Ο Δρ. Παναγιώτης Βερναρδάκης* μετέφρασε από τα Γερμανικά ένα αξιοσημείωτο, επίκαιρο άρθρο του δημοσιογράφου Gerd Höhler, από την επίσκεψή του στη Λέσβο, στην έγκριτη και αξιόπιστη γερμανική εφημερίδα «Handelsblatt», από 26.02.2020, με τίτλο:
«Πώς η Ελλάδα αγωνιά για την κλιμάκωση των αναγκών των προσφύγων – “Όλοι θέλουν να πάνε στη Γερμανία”
Ένα έκτακτο ανθρωπιστικό πρόβλημα έχει προκύψει στην Ελλάδα, καθώς η κατάσταση στα νησιωτικά κέντρα υποδοχής προσφύγων και μεταναστών επιδεινώνεται και η πίεση στα σύνορα της ΕΕ αυξάνεται.
Τοπική επίσκεψη στη Λέσβο».
Λέσβος. Τρέμοντας και με βρεγμένα ρούχα, ο Milad στέκεται στη μάντρα ύψους τριών μέτρων από φράχτες με μεταλλικά πλέγματα που λάμπουν στις ακτίνες του ήλιου. Είναι η αίθουσα αναμονής για την εγγραφή προσφύγων/μεταναστών στο κέντρο υποδοχής στη Μόρια της Λέσβου.
Ο νεαρός Αφγανός είχε έρθει μαζί με άλλους 24 κρατούμενους σε μια βάρκα που ανατράπηκε λίγα μέτρα από την ακτή. Οι αναζητούντες βοήθεια κατάφεραν να βγουν στην ακτή. Σε ένα αστυνομικό λεωφορείο με κιγκλιδωτά παράθυρα ταξίδεψαν στη συνέχεια στο κέντρο υποδοχής. “Αν ήξερα τι με περιμένει εδώ, θα έμενα στην Τουρκία”, λέει ο 26χρονος.
Μόρια στη Λέσβο – το μεγαλύτερο και πλέον περιβόητο κέντρο υποδοχής στα ελληνικά νησιά. Οι επισκέπτες το αποκαλούν “ντροπή της Ευρώπης”. Οι κάτοικοι μιλούν για “κόλαση”. Το κέντρο για κοντέινερ, που χτίστηκε πριν από πέντε χρόνια, έχει σχεδιαστεί για 2.840 άτομα.
Τώρα, σύμφωνα με επίσημες πληροφορίες, ζουν εδώ 19.484 άνθρωποι. Και κάθε μέρα έρχονται περισσότεροι μετανάστες, που προέρχονται από τα παράλια της κοντινής Τουρκίας, μέσω του Αιγαίου. 59.726 πρόσφυγες μετανάστευσαν στα νησιά πέρυσι, σημειώνοντας αύξηση 84% σε σύγκριση με το 2018. Η αύξηση συνεχίζεται και φέτος. Από τις αρχές Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου, καταγράφηκαν 4.129 νέες αφίξεις στα ελληνικά νησιά – 50% περισσότερες από το προηγούμενο έτος.
Η πίεση αυξάνεται. Λόγω της εμπόλεμης κατάστασης που επικρατεί στο συριακό οχυρό των ανταρτών Idlib, σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν τραπεί σε φυγή, οι περισσότεροι από αυτούς στην Τουρκία. Από εκεί, το κύμα θα μπορούσε να φθάσει στην Ελλάδα και επομένως και στην Ευρώπη τους προσεχείς μήνες. Οι αριθμοί εξακολουθούν να είναι πολύ χαμηλότεροι από εκείνους κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού της κρίσης του 2015, όταν μέχρι και 10.000 μετανάστες έφτασαν στις ακτές των ελληνικών νησιών σε μερικές ημέρες. Αλλά ο ομοσπονδιακός υπουργός Εσωτερικών Horst Seehofer προειδοποίησε πρόσφατα σε μια συνομιλία με βουλευτές: «Θα βιώσουμε ένα δεύτερο 2015».
Φόβοι για ανθρωπιστική καταστροφή
Εάν αυτή η πρόβλεψη επαληθευθεί, η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική καταστροφή. Σε αντίθεση με την κρίση του 2015, όταν οι πρόσφυγες που έφθασαν από την Τουρκία μετακινήθηκαν μέσα σε λίγες μέρες βόρεια κατά μήκος του Βαλκανικού διαδρόμου, τα σύνορα είναι σήμερα σχεδὀν κλειστά. Η Ελλάδα δεν είναι πια η πύλη προς την Ευρώπη για τους πρόσφυγες, αλλά ο τελικός προορισμός.
«Είμαστε παγιδευμένοι εδώ», λέει ο Kyano. Στο τέλος του 2018, ο 29χρονος Νιγηριανός ήρθε στη Λέσβο από την Τουρκία με τη σύζυγο και το γιο του, τότε τριών ετών. Ο προορισμός του είναι η Σουηδία, όπου περιμένουν συγγενείς. Αλλά τώρα, έτσι όπως έχουν τα πράγματα, ούτε καν μπορεί να διανοηθεί ότι αυτό το ταξίδι θα ήταν εφικτό.
Έπρεπε να παραμείνει στο κέντρο υποδοχής στη Μόρια μαζί με την οικογένειά του για σχεδόν ένα χρόνο, πριν έχει την πρώτη συνάντησή του με την αρχή ασύλου. Τώρα περιμένει την απάντηση – όπως χιλιάδες αιτούντες άσυλο. Πρέπει να παραμείνουν στη Μόρια μέχρι να ληφθεί απόφαση για τις αιτήσεις τους. Αυτό καθορίζει το Σύμφωνο για τους Πρόσφυγες, το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση συμφώνησε με την Τουρκία τον Μάρτιο του 2016.
Ακριβώς δίπλα στον καταυλισμό της Μόριας, ο Kyano έχτισε με λίγα τούβλα μια εστία φωτιάς. Η σύζυγός του ανακατεύει τη φασολάδα σε ένα μαυρισμένο δοχείο. “Συνήθως μαγειρεύουμε οι ίδιοι”, λέει ο Νιγηριανός. Κανονικά, δίνονται στον καταυλισμό τρία δωρεάν γεύματα την ημέρα. “Αλλά πρέπει να περιμένεις ουρά για δύο ή τρεις ώρες, και όταν έρθει τελικά η σειρά σου, το φαγητό είναι ήδη κρύο”, εξηγεί ο Kyano. Όχι μόνο για το φαγητό πρέπει να περιμένει κανείς στην ατελείωτη ουρά: “Υπάρχουν επίσης πολύ λίγες τουαλέτες και ντους”.
Η Μόρια έχει ξεχειλίσει. Επειδή δεν υπάρχει πλέον χώρος στο πραγματικό κέντρο υποδοχής με τις κοντέινερ-κατοικίες σε ανοιχτό γκρι χρώμα, ο καταυλισμός επεκτείνεται στα γύρω χωράφια και τους ελαιώνες. Περίπου 15.000 άνθρωποι ζουν εκεί σε σκηνές κατασκηνώσεων και αυτοκατασκευασμένες παράγκες, σχεδόν τρεις φορές περισσότεροι από αυτούς στις κοντέινερ-κατοικίες. Οι κάτοικοι αποκαλούν αυτό το μέρος του καταυλισμού “ζούγκλα”.
Πολιτική κρίση στην Ελλάδα
Όταν βρέχει, τα στενά μονοπάτια μεταξύ των κατοικιών μετατρέπονται σε ερήμους λάσπης. Οι υπόνομοι τρέχουν μέσα από τον καταυλισμό στην κοιλάδα. Τα παιδιά παίζουν στα σκουπίδια που συσσωρεύονται παντού. Οι συμμορίες αναλαμβάνουν τη νύχτα τον έλεγχο. Υπάρχει λαθρεμπόριο ναρκωτικών, πορνεία, βιασμός. «Μετά το σκοτάδι, δεν τολμάμε πλέον να εγκαταλείψουμε τη σκηνή μας», λέει ο Kyano.
“Αυτό που βιώνουμε εδώ δεν είναι μόνο μια ανθρωπιστική, αλλά και μια πολιτική κρίση”, λέει ο Ihab Abassi. Ο Παλαιστίνιος εργάζεται ως συντονιστής της οργάνωσης βοήθειας «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» (ΓΧΣ) στη Μόρια. «Δεν πρέπει να υπάρχουν τέτοιες συνθήκες στην Ευρώπη», λέει. “160 άνθρωποι μοιράζονται μια τουαλέτα εδώ, 240 κάτοικοι έχουν ντους, 460 κάθε βρύση”, λέει. “Το 40% των κατοίκων του καταυλισμού είναι ηλικίας κάτω των 18 ετών, έχουμε εδώ 1.100 ασυνόδευτους ανηλίκους”.
Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έστησαν την κλινική τους στο νότιο άκρο του καταυλισμού. Στον καταυλισμό υπάρχουν μόνο τρεις γιατροί από την κρατική υγειονομική υπηρεσία που είναι τελείως εξαντλημένοι. Οι ΓΧΣ εξετάζουν κυρίως παιδιά. Η γιατρός, Λυδία Λιοδάκη, εξετάζει κάποιες μέρες περισσότερα από 25 ασθενή παιδιά. “Σχεδόν όλα τα παιδιά είναι ψυχικά τραυματισμένα από τη φυγή , αλλά και από τις συνθήκες στον καταυλισμό”, λέει η νεαρή Ελληνίδα. “Τα περισσότερα πάσχουν από δερματικές παθήσεις, διάρροια και λοιμώξεις που οφείλονται στις καταστροφικές συνθήκες υγιεινής, αλλά πολλά επίσης πάσχουν από κατάθλιψη”.
Ο γιατρός Χρήστος Χρίστου, πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, δήλωσε ότι τρόμαξε όταν επισκέφτηκε τη Μόρια. Η οργάνωσή του κάνει λόγο για παιδιά που είναι τόσο απελπισμένα που προσπαθούν να αυτοκτονήσουν στη Μόρια. “Αυτά τα παιδιά έχουν χάσει την όρεξή τους για ζωή, δεν μιλούν, ούτε παίζουν πλέον”, λέει ο ίδιος.
Η κατάσταση στη Μόρια μπορεί να συγκριθεί με καταστάσεις που βλέπουμε σε εμπόλεμες ζώνες ή μετά από φυσικές καταστροφές. Είναι εξoργιστικό να βλέπουμε αυτές τις συνθήκες στην Ευρώπη και να γνωρίζουμε ότι “δεν είναι αποτέλεσμα καταστροφής, αλλά αποτέλεσμα στοχευμένων πολιτικών αποφάσεων”.
Υπερπλήρης καταυλισμός
Όχι μόνο η Μόρια είναι υπερπλήρης. Ο καταυλισμός στο Βαθύ της Σάμου έχει χωρητικότητα 648 ατόμων, αλλά εκεί έχουν εγκατασταθεί 7.572 άνθρωποι – περισσότεροι από τους κατοίκους της γειτονικής πρωτεύουσας του νησιού. Ο πραγματικός αριθμός προσφύγων και μεταναστών στα νησιά της Χίου και της Κω είναι πενταπλάσιος από τη χωρητικότητα των καταυλισμών αυτών, ενώ η Κως έχει τρεις φορές περισσότερους πρόσφυγες και μετανάστες, απ’ ό,τι είχε προγραμματιστεί.
Η Ευρώπη αγνοεί εδώ και πολύ καιρό την ανθρωπιστική καταστροφή. Κανείς δεν το λέει ανοιχτά, αλλά κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για αποτροπή: Όσο χειρότερες είναι οι συνθήκες στους καταυλισμούς, τόσο λιγότεροι μετανάστες έρχονται μέσω της θαλασσίας οδού· αυτή είναι η ελπίδα, αλλά δεν εκπληρώνεται.
Οι αριθμοί αυξάνονται. Ταυτόχρονα αυξάνεται και η πίεση του κοινού. Πριν από λίγες ημέρες, ο Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, Filippo Grandi, χαρακτήρισε την κατάσταση στους ελληνικούς καταυλισμούς ως “συγκλονιστική και επαίσχυντη”. Με ευρωπαϊκή στήριξη, η Ελλάδα πρέπει να “δράσει άμεσα για να τερματίσει αυτές τις μη βιώσιμες συνθήκες”.
Ο Γεώργιος Κουμουτσάκος, αναπληρωτής υπουργός για τη Μετανάστευση, βρίσκεται στο ευρύχωρο γραφείο του στην Αθήνα. Είναι μια ηλιόλουστη, ζεστή χειμωνιάτικη μέρα και η δυστυχία των καταυλισμών είναι πολύ μακριά. Ωστόσο, ο Κουμουτσάκος ανησυχεί για τον αυξανόμενο αριθμό των προσφύγων.
Δεδομένης της κλιμάκωσης στη Συρία, οι προσφυγικές ροἐς είναι απίθανο να μειωθούν. Οι απειλές του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ότι θα «ανοίξει τις συνοριακές πύλες» λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην Αθήνα. Στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής έντασης των κυριαρχικών δικαιωμάτων και των ορυκτών πόρων στην ανατολική Μεσόγειο, ο φύλακας των τουρκικών θαλασσίων συνόρων, Ερντογάν, θα μπορούσε να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τη μετανάστευση ως μοχλό πίεσης.
Ένα ευρωπαϊκό σχέδιο έκτακτης ανάγκης
Ο Κουμουτσάκος ζητεί ένα ευρωπαϊκό σχέδιο έκτακτης ανάγκης που να προβλέπει έναν «υποχρεωτικό μηχανισμό ανακατανομής» για τους νεοαφιχθέντες μετανάστες σε περίπτωση νέας κρίσης. Αφού έχουν καταχωρηθεί στη χώρα άφιξης, όσοι δεν χρειάζονται προστασία θα πρέπει να αποσταλούν πίσω στις χώρες προέλευσής τους και οι αιτούντες άσυλο θα πρέπει να διανεμηθούν σε άλλες χώρες της ΕΕ, για επεξεργασία του αιτήματός τους, χρησιμοποιώντας ένα καθορισμένο κλειδί διανομής.
Ο σχεδιασμός του Γερμανού ομοσπονδιακού υπουργού Εσωτερικών Seehofer για μια νέα πολιτική μετανάστευσης και ασύλου πήγε «προς τη σωστή κατεύθυνση», λέει ο Κουμουτσάκος. Ελπίζει επίσης για υποστήριξη από τη Γαλλία, την Ολλανδία και τις σκανδιναβικές χώρες. Ο αναπληρωτής υπουργός γνωρίζει επίσης πόσο δύσκολο είναι να πειστούν οι συγκεκριμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που μέχρι στιγμής αρνούνταν γενικά να δεχτούν μετανάστες.
Ο κ. Κουμουτσάκος θα ήθελε μια συμφωνία υπό τη γερμανική Προεδρία της ΕΕ πριν από το τέλος του έτους. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση προσπαθεί να αντιμετωπίσει την εξέλιξη μέχρι τότε με μια νέα προσέγγιση. Ένας νέος νόμος για το άσυλο ισχύει από την 1η Ιανουαρίου. Στόχος είναι να συντομευθούν οι διαδικασίες, που μέχρι τώρα διαρκούσαν χρόνια, σε 3 μήνες.
Η κυβέρνηση σχεδιάζει να στείλει τους αιτούντες άσυλο που η αίτησή τους έχει απορριφθεί, πίσω στην Τουρκία το συντομότερο δυνατόν, όπως προβλέπει το σύμφωνο για τους πρόσφυγες. Μέχρι να ληφθεί η απόφαση σχετικά με την αίτηση ασύλου ή την απέλαση, οι μετανάστες θα στεγαστούν στο μέλλον σε κλειστές δομές στα νησιά. Η κυβέρνηση υπόσχεται να κλείσει τoυς υφιστἀμενους καταυλισμούς της μιζέριας.
Αλλά υπάρχει έντονη αντίσταση για τις νέες δομές στα νησιά. Οι πολίτες διαμαρτύρονται, η τοπική αυτοδιοίκηση αντιστέκεται. Στο λιμάνι της Λέσβου ξέσπασαν σφοδρές ταραχές την Τρίτη το βράδυ, όταν οι κάτοικοι προσπάθησαν να αποτρέψουν την αποβίβαση των κατασκευαστικών μηχανημάτων και των αστυνομικών δυνάμεων από το πλοίο.
Νομικά μέσα κατά της κατασκευής των νέων δομών
Στο γειτονικό νησί της Χίου, η αστυνομία χρησιμοποίησε επίσης δακρυγόνα σε μεγἀλη έκταση, για να διαλύσει τoυς διαμαρτυρόμενους πολίτες. Ο δήμαρχος Γιώργος Στάντζος ανακοίνωσε στη Σάμο: “Θα αποτρέψουμε την κατασκευή με όλα τα νομικά μέσα!”. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο στα νησιά Λέσβο, Χίο και Σάμο, δύο στους τρεις νησιώτες βλέπουν τον μετανάστη ως «έναν κίνδυνο για τη χώρα».
Ο αναπληρωτής υπουργός Μετανάστευσης κ. Κουμουτσάκος εξακολουθεί να ελπίζει ότι οι νέες δομές θα είναι έτοιμες μέχρι το καλοκαίρι. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση προσπαθεί να ανακουφίσει τους υφιστάμενους νησιωτικούς καταυλισμούς φέρνοντας αιτούντες άσυλο στην ηπειρωτική χώρα. 1.967 μετανάστες έχουν εγκαταλείψει τα νησιά από τις αρχές Φεβρουαρίου.
Ωστόσο, αυτό δεν επέφερε μεγάλη ανακούφιση: Την ίδια περίοδο, 1.515 νέα άτομα που αναζητούν βοήθεια έφτασαν στα νησιά από την Τουρκία. Η στρατηγική είναι επίσης αμφισβητήσιμη, επειδή πολλοί αιτούντες άσυλο εξαφανίζονται όταν φτάσουν στην ηπειρωτική χώρα και στη συνέχεια επανεμφανίζονται αργότερα σε άλλες χώρες της ΕΕ.
Αυτό το βράδυ του Φεβρουαρίου, οι Firas και Hakim έλαβαν δύο από τα πολυπόθητα εισιτήρια. Οι νεαροί Σύριοι στέκονται στο κιγκλίδωμα όταν το πλοίο «Διαγόρας» φεύγει από τη Λέσβο και βιντεοσκοπούν τους ελιγμούς του πλοίου με τα κινητά τους τηλέφωνα. Το πρωί ο «Διαγόρας» θα βρίσκεται στον Πειραιά. “Στη συνέχεια αρχίζει η νέα μας ζωή στην Ευρώπη”, λέει ο Hakim.
Οι δυο Σύριοι θέλουν να πάνε στη Γερμανία. “Όλοι θέλουν να πάνε στη Γερμανία”, εξηγεί. Τα σύνορα του Βαλκανικού διαδρόμου είναι επισήμως κλειστά για τους μετανάστες. Αλλά οι λαθρομετακινητές βρίσκουν παραθυράκια είτε μέσω της Αλβανίας, της Βόρειας Μακεδονίας ή της Βουλγαρίας. Αν έχεις αρκετά χρήματα, μπορείς επίσης να αγοράσεις ένα πλαστό διαβατήριο στην Αθήνα και να προσπαθήσεις να ταξιδέψεις αεροπορικώς από την Ελλάδα. Ο Firas χαμογελάει: “Υπάρχει πάντα ένας τρόπος”.
* Ο Παναγιώτης Δ. Βερναρδάκης, εγγονός του Γρηγορίου Ν. Βερναρδάκη (αδελφού του Δημ. Ν. Βερναρδάκη), είναι διπλ. οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Mainz και διδάκτωρ οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης. Εκτός των οικονομικών ασχολείται και με φιλολογικά θέματα. Έχει εκδώσει στα Γερμανικά δύο βιβλία οικονομικού περιεχομένου: «Ανάλυση φερεγγυότητας διεθνών πιστωτικών ιδρυμάτων» και «Η Ελλάδα ως 12ο μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης – Γεγονότα και Προοπτικές». Είναι επίτιμο μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Πλουτάρχου (International Plutarch Society), έχει δε επιμεληθεί από το 2008 έως το 2017, μαζί με τον ομότιμο καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, κ. Heinz Gerd Ingenkamp, τη μείζονα έκδοση των Ηθικών του Πλουτάρχου του Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη (editio maior) στην Ακαδημία Αθηνών (λεπτομερής πληροφόρηση γίνεται στην ιστοσελίδα: www.bernardakis.de ) και προετοιμάζει, σε συνεργασία με τον καθηγητή Ingenkamp, την έκδοση των δραμάτων του Δ. Ν. Βερναρδάκη «Μερόπη» και «Αντιόπη» στα Γερμανικά.
