Σκολίωση: Όσα πρέπει να γνωρίζουμε

Πάλλης Δημήτριος MD, MSc

Ορθοπαιδικός Χειρουργός – Γ.Ν.Α. “ΚΑΤ“

Μεταπτυχιακή ειδίκευση στα Μεταβολικά Νοσήματα των Οστών

Ο όρος σκολίωση προέρχεται από την ελληνική λέξη “σκολιός” που σημαίνει στραβός ή ελικοειδής και επινοήθηκε από τον Έλληνα ιατρό Γαληνό της Περγάμου (130-200 μ.Χ.). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) ως σκολίωση ορίζεται η πλάγια κλίση της σπονδυλικής στήλης (ΣΣ) στο μετωπιαίο επίπεδο, ενώ σύμφωνα με το SRS (Scoliosis Research Society), σκολίωση είναι το μεγαλύτερο των 10^ο κύρτωμα της σπονδυλικής στήλης με ταυτόχρονη στροφή των σπονδύλων. Η συχνότητα της νόσου στον παγκόσμιο πληθυσμό είναι 0,2% ως 6%. Η παραμόρφωση περιγράφεται ως δεξιά ή αριστερή ανάλογα με την εντόπιση του κυρτώματος. Η δεξιά θωρακική είναι η πιο συχνή, ακολουθεί η διπλή (δεξιά θωρακική και αριστερή οσφυϊκή), η αριστερή οσφυϊκή και η δεξιά οσφυϊκή.

Η σκολίωση είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα και από πολλούς ερευνητές έχει διατυπωθεί η πεποίθηση ότι ο ερευνητής που θα δώσει απάντηση στην αιτιολογία της νόσου θα είναι υποψήφιος για νόμπελ ιατρικής. Το 80% – 95% των σκολιωτικών κυρτωμάτων είναι αγνώστου αιτιολογίας και ονομάζεται ιδιοπαθή σκολίωση. Παράγοντες που έχουν μελετηθεί κατά καιρούς, είναι η κληρονομικότητα (επίπτωση 11% σε α΄ βαθμού συγγενείς), το κολλαγόνο, τα οστά, η επίδραση των μυών, διαταραχές ισορροπίας και εν τω βάθει αισθητικότητας από το κεντρικό νευρικό σύστημα και ορμονικοί παράγοντες, όπως η συγκέντρωση της μελατονίνης.

Η μεγαλύτερη αιτιολογική ταξινόμηση της σκολίωσης περιλαμβάνει τη λειτουργική και την οργανική σκολίωση. Στη λειτουργική σκολίωση οι καμπύλες είναι προσωρινά διορθώσιμες με την παραμόρφωση να είναι δευτεροπαθούς αιτιολογίας ή αντισταθμιστική. Η πάθηση μπορεί να εντοπίζεται μακριά από τη ΣΣ, όπως π.χ. σε περιπτώσεις ανισοσκελίας (όταν ο ασθενής κάθεται η ασυμμετρία εξουδετερώνεται και η σκολιωτική καμπύλη εξαφανίζεται). Άλλες μορφές λειτουργικής σκολίωσης είναι η εξ’ ερεθισμού νωτιαίας ρίζας (που παρατηρείται σε κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου, σε νεοπλάσματα, σε δισκίτιδα, σε κολικό του νεφρού), η στατική (λόγω κακής στάσης και η οποία εξαλείφεται με την κάμψη του κορμού προς τα εμπρός) και η υστερική σε ασθενείς με ψυχιατρικό υπόβαθρο κυρίως.

Στην οργανική σκολίωση η παραμόρφωση του προσβεβλημένου τμήματος είναι μη διορθώσιμη, με ασυμμετρία των ημιθωρακίων στη θωρακική μοίρα της ΣΣ (ύβος που οφείλεται στη στροφή των σπονδύλων) ή των παρασπονδυλικών μυών στην οσφυϊκή μοίρα της ΣΣ. Σχεδόν πάντοτε αναπτύσσονται δευτεροπαθή κυρτώματα. Η ιδιοπαθής σκολίωση που περιλαμβάνει το 80% ως 95% των σκολιωτικών κυρτωμάτων ανήκει στην οργανική σκολίωση, είναι κατά κανόνα ασυμπτωματική και η συχνότητα εμφάνισης μεταξύ των δύο φύλων είναι 8:1 με υπεροχή στα κορίτσια, τα οποία κατεξοχήν είναι αδύνατα, ψηλά και ανοιχτόχρωμου τύπου. Άλλες μορφές οργανικής σκολίωσης είναι η νευρομυϊκή, η νευροπαθητική, η μυοπαθητική (μυϊκή δυστροφία, Duchenne), της νευροϊνωμάτωσης, η συγγενής (ανωμαλίες σχηματισμού/διαχωρισμού σπονδύλων, μεικτές ανωμαλίες, συνδεόμενες με έλλειμμα νευρικών στοιχείων – μηνιγγομυελοκήλη), η τραυματική (κάταγμα – εξάρθρημα), η οφειλόμενη σε ρικνώσεις μαλακών μορίων (π.χ. εγκαύματα, μετακτινική), η σχετιζόμενη με την οσφυοϊερά μοίρα της ΣΣ (σπονδυλολίσθηση, σπονδυλόλυση).

Εικόνα 1. Εφηβική ιδιοπαθή σκολίωση σε κορίτσι

Η ιδιοπαθής σκολίωση ταξινομείται με βάση την ηλικία σε βρεφική που σε ποσοστό 90% είναι αυτοϊώμενη (0 – 3 ετών), την παιδική (4 – 10 ετών) και την εφηβική με 90% επίπτωση στα κορίτσια (άνω των 10 ετών). Οι ασθενείς συνήθως ανιχνεύονται στα πλαίσια γενικού ελέγχου του πληθυσμού που γίνεται στο σχολείο. Ο έλεγχος μπορεί να δείξει το σχηματισμό ήβου κατά την πρόσθια κάμψη του κορμού (δοκιμασία Adams – χρήση σκολιόμετρου) με το όριο των 7^ο να θεωρείται αποδεκτό για την παραπομπή του ασθενούς για ακτινολογικό έλεγχο. Η ακτινογραφία είναι χρήσιμη εξέταση τόσο για τη διάγνωση όσο και για την παρακολούθηση εξέλιξης της σκολίωσης.

Εικόνα 2. Δοκιμασία επίκυψης – Adams τεστ και χρήση σκολιόμετρου

Τα ευρήματα της κλινικής εξέτασης περιλαμβάνουν την ανύψωση του σύστοιχου ώμου, την κλίση της λεκάνης, την ασυμμετρία των οσφυϊκών πτυχών, την ετερόπλευρη προπέτεια των πλευρών, την ανισοσκελία και την παραμόρφωση της ΣΣ. Ο πόνος είναι σπάνιο σύμπτωμα στην ιδιοπαθή παιδική ή εφηβική σκολίωση και απαιτείται περαιτέρω έλεγχος. Αντίθετα στη σκολίωση των ενηλίκων πόνος μπορεί να ανευρίσκεται σε ποσοστό μέχρι και 60% των ασθενών.

Η θεραπεία της σκολίωσης εξαρτάται από τη σκελετική ωρίμανση (σημαντική η παρουσία ή όχι της εμμηναρχής), το μέγεθος του κυρτώματος και από το ρυθμό επιδείνωσης. Στις θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνονται η παρακολούθηση ανά τακτά χρονικά διαστήματα, οι κηδεμόνες και η χειρουργική αντιμετώπιση με σπονδυλοδεσία της ΣΣ. Οι κηδεμόνες με γνωστότερους τους Milwaukee και Boston (TLSO), έχουν ως στόχο την αναστολή ή την επιβράδυνση της επιδείνωσης του κυρτώματος. Έχουν ένδειξη χρησιμοποίησης σε κυρτώματα περίπου >25^ο (η θεραπεία τις περισσότερες φορές εξατομικεύεται) και έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν την ανάπτυξη των σπονδύλων προς τη σωστή κατεύθυνση και όχι σε παραμόρφωση. Κατασκευάζονται στα μέτρα του σώματος και έχουν επένδυση από μαλακό υλικό ώστε να είναι άνετοι. Όταν η σκολίωση είναι >40^ο έχει ένδειξη η χειρουργική αντιμετώπισή της.

Συχνές  ερωτήσεις

* Η σχολική τσάντα θα πρέπει να κρατιέται και από τους δύο ώμους;

Παλαιότερα πιστευόταν ότι όταν ο μαθητής κρατούσε τη σχολική τσάντα στον ένα από τους δύο ώμους, είχε την προδιάθεση για σκολίωση. Αυτό που ισχύει είναι ότι η μεταφορά της σχολικής τσάντας ή άλλων βαρέων αντικειμένων στον έναν από τους  δύο ώμους δεν αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα σκολίωσης. Επίσης η λάθος στάση στον ύπνο ή στην καθιστή θέση δεν προκαλεί σκολίωση.

* Φαίνεται η σκολίωση και ποια είναι η πρόγνωσή της;

Η σκολίωση αποτελεί αισθητικό πρόβλημα, ιδίως στους ασθενείς αναπαραγωγικής ηλικίας. Κυρτώματα ως 30^ο στο τέλος της σκελετικής ανάπτυξης πιθανόν να μην επιδεινωθούν, σε αντίθεση με σκολιώσεις άνω των 30^ο που ενδεχομένως θα επιδεινωθούν. Κυρτώματα άνω των 50^ο συνήθως επιδεινώνονται με ρυθμό 1^ο το χρόνο.

* Η σκολίωση αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για οσφυαλγία;

Ασθενείς με ιδιοπαθή σκολίωση έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν επεισόδια οσφυαλγίας κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Αναφέρονται ποσοστά ήπιας αλλά και βαριάς μορφής σκολίωσης, ως και 70% σε ενήλικους  ασθενείς με σκολίωση. Ωστόσο στα παιδιά και στους εφήβους η οσφυαλγία χρήζει περαιτέρω διερεύνησης.

* Η ενδυνάμωση των ραχιαίων μυών, η κολύμβηση, το μονόζυγο μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης σκολίωσης;

Ο σκοπός της άσκησης είναι η βελτίωση της φυσικής κατάστασης, η ενδυνάμωση των μυών της ΣΣ και η ευλυγισία. Η άσκηση δεν διορθώνει τη σκολιωτική καμπύλη. Υπάρχουν εξειδικευμένα φυσικοθεραπευτικά προγράμματα, όπως το SEAS (Scientific Exercises Approach to Scoliosis), που βελτιώνουν τη σταθερότητα της ΣΣ και βοηθούν τον ασθενή να διατηρεί μία καλύτερη και ορθότερη στάση.