17 Νοεμβρίου 1974: Πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης

Γράφει ο Στράτος Σαλαβός*

Μπορεί να έγινε πενήντα ενός χρονών η Δημοκρατία μας, ενηλικιώθηκε όμως; Το ερώτημα με δεδομένο την ιστορική διαδρομή της Μεταπολίτευσης προφανώς είναι θετικό, έστω κι αν είχαμε και κακές στιγμές. Διότι όταν οι Έλληνες πολίτες πήγαιναν στις 17 Νοεμβρίου 1974, στις κάλπες να ψηφίσουν, ένα ακριβώς χρόνο μετά το Πολυτεχνείο, δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι  θα ήταν η απαρχή μιας μακρόχρονης περιόδου ήρεμου πολιτικού σκηνικού. Με ομαλές εκλογικές αναμετρήσεις, με αλλαγές κομμάτων στην κυβέρνηση, αλλά και  προσώπων στα κόμματα χωρίς αυτά να διέπονται από προσωποπαγή διάρθρωση και να διαλύονται. 

Άλλωστε μόλις είχε βγει η χώρα μας από την επταετή χούντα των Συνταγματαρχών. Από τότε μέχρι σήμερα είχαμε 20 εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις (κατά μέσο όρο μία κάθε 2,5 χρόνια), εξελέγησαν 9 πρωθυπουργοί σε σύνολο 17 διατελεσάντων, με 28 κόμματα να έχουν εισέλθει στην Ελληνική Βουλή. Η Νέα Δημοκρατία ήρθε πρώτη στις 12 αναμετρήσεις, το ΠΑΣΟΚ 6 και ο ΣΥΡΙΖΑ 2. Κυβέρνησαν (χονδρικά) 22 χρόνια η ΝΔ που συνεχίζει, 21 το ΠΑΣΟΚ, τέσσερα χρόνια συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-Καμμένου, αλλά και πέντε χρόνια συγκυβερνήσεων διάφορων κομμάτων. Ο δικομματισμός κυμάνθηκε από το 86,9% τον Νοέμβριο του 1989, ενώ το Μάιο του 2012 έπεσε στο 35,7%.

Οι εκλογές του 1974 διεξήχθησαν σε κλίμα ενθουσιασμού με την χούντα να έχει πέσει λίγους μήνες πριν και με τις εκλογές να καθορίζονται από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στην πρώτη επέτειο της πτώσης του Πολυτεχνείου. Μια απόφαση που αριστερές οργανώσεις δεν την είδαν με καλό μάτι. Ο Καραμανλής ίδρυσε την Νέα Δημοκρατία, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν άκουσε τους παλιούς συντρόφους του πατέρα του ιδρύοντας το ΠΑΣΟΚ, ενώ ο Γεώργιος Μαύρος τον σχηματισμό Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις. Η Αριστερά κουβαλώντας τη διάσπαση του 1968 κατάφερε να κατέβει ενωμένη ως «Ενωμένη Αριστερά» στην οποία εσωτερικά συγκρούστηκαν οι… ορθόδοξοι του ΚΚΕ με τους ανανεωτικούς του ΚΚΕ εσωτερικού και στη μέση η ΕΔΑ του Ηλία Ηλιού. 

Στο βωμό της αντιπαράθεσης δεν κατάφερε να εκλεγεί ο Μίκης Θεοδωράκης, όπως και από το ΠΑΣΟΚ δεν κατάφερε να εκλεγεί η Μελίνα Μερκούρη, δυο ονόματα που πρωταγωνίστησαν στον αντιδικτατορικό αγώνα. Υπήρχε και το κόμμα των νοσταλγών της χούντας με την ονομασία Εθνική Δημοκρατική Ένωσις. Την εποχή αυτή κυκλοφορούσαν 11 αθηναϊκές εφημερίδες με μέση ημερήσια κυκλοφορία 900.000 φύλλων. 

Επίσης, σύμφωνα με εκτιμήσεις της εποχής, λειτουργούσαν 1.000.000 ασπρόμαυρες τηλεοράσεις, ενώ υπήρχαν περίπου 2.300.000 συσκευές ραδιοφώνου. Ο Καραμανλής είχε παραγγείλει δημοσκόπηση από γαλλική εταιρεία που του έδειξε ευρεία πρωτιά. Πλην όμως κι ο ίδιος εξεπλάγη από το ποσοστό της ΝΔ. Ο εκλογικός ήταν σύστημα ενισχυμένης αναλογικής, όπου για να μπεις στη δεύτερη κατανομή χρειαζόσουν 17% για τα αυτοτελή κόμματα, 25% για τους συνασπισμούς δύο κομμάτων και σε 30% για συνασπισμούς περισσότερων κομμάτων. Τότε καθιερώθηκε ο θεσμός των 12 βουλευτών Επικρατείας προκειμένου να μπαίνουν στη Βουλή αξιόλογα πρόσωπα. 

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εκφώνησε λόγο μόνο σε πέντε συγκεντρώσεις στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου την αλώνισε μιλώντας σε 40 πόλεις και σε περίπου 50 κωμοπόλεις και χωριά! Οι εκλογές στην ουσία ήταν ένα δημοψήφισμα για τον Καραμανλή, που επιστρέφοντας μετά από έντεκα χρόνια στο Παρίσι, έχοντας χωρίσει με την Αμαλία Μεγαπάνου το 1972 μετά από 21 χρόνια γάμου, ξεκινούσε μια νέα πορεία. Καθοριστική για τον ίδιο, αλλά κυρίως για την Ελληνική Δημοκρατία. 

Το ίδιο για τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος ναι μεν απογοητεύτηκε από το ποσοστό που έλαβε, αλλά ήταν η εκκίνηση μιας μακρόχρονης και καταλυτικής του παρουσίας στα πολιτικά δρώμενα. Τις πρώτες μέρες το κόμμα του αναφερόταν ως ΠΣΚ (Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα) όταν λίγες μέρες μετά, ο Σταύρος Ψυχάρης καθιέρωσε το ΠΑΣΟΚ. Εάν συγκρίνει κανείς την Αριστερά της εποχής αυτής με την σημερινή Αριστερά, θα εντοπίσει το ίδιο πρόβλημό της με διαφωνίες και δυσκολία ενοποίησής της. Ο νεότερος βουλευτής που εξελέγη τότε ήταν ο Δημήτρης Γόντικας 27 χρόνων (γεννηθείς το 1947) της Ενωμένης Αριστεράς και γηραιότεροι ο Ευάγγελος Παπανούτσος της ΕΚ/ΝΔ και ο Ιωάννης Κοντοβράκης, 74 χρονών, της ΝΔ.

Στον παρακάτω Πίνακα αναλυτικά τα αποτελέσματα των εκλογών της 17ης Νοεμβρίου 1974 στην Επικράτεια

Μόνη περιοχή της Ελλάδας που δεν επηρεάστηκε από το καραμανλικό ρεύμα της εποχής ήταν η Κρήτη. Η Κρήτη παρέμεινε παραδοσιακά όπως ήταν, απλώς διχοτομήθηκε το παλιό Κέντρο μεταξύ ΠΑΣΟΚ και Ένωσης Κέντρου. Στην υπόλοιπη Ελλάδα – στις αγροτικές και ημιαστικές περιοχές, η Νέα Δημοκρατία ξεπέρασε το 60% με πιο ισχυρά βέβαια σημεία εκείνα όπου κυριαρχούσε παραδοσιακά η Δεξιά.  

Οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ προέρχονται κυρίως από την προδικτατορική Ένωση Κέντρου και σίγουρα κέρδισε και κάποιο κομμάτι της προδικτατορικής κομμουνιστικής Αριστεράς. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ένιωσε απογοήτευση από το εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά ο άνθρωπός του, Αντώνης Λιβάνης, τον είχε προειδοποιήσει ότι θα ήταν αδύνατο να γίνει το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Όσον αφορά την Αριστερά, θεωρήθηκε πως ήταν το χειρότερο αποτέλεσμα μετά τον εμφύλιο, η δε εκλογική συγκόλληση ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού, επέτεινε το πρόβλημα των δύο τάσεων που είχε ξεκινήσει από το 1968. Έπρεπε να περάσουν δεκαπέντε χρόνια προκειμένου να ενωθούν ξανά, αλλά και πάλι πρόσκαιρα. Το 1992 διασπάστηκαν και μέχρι σήμερα ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους.

Σε δηλώσεις του μετά την εκλογική νίκη της Ν.Δ., ο Κ. Καραμανλής τόνισε: «Εκφράζω την βαθείαν ικανοποίησιν μου προς όλους εκείνους οι οποίοι με τίμησαν με την ψήφο τους. Και τους παρέχω την διαβεβαίωσιν ότι θα πράξω παν ότι εξαρτάται από εμέ για να δικαιώσω την εμπιστοσύνην τους». Το ΠΑΣΟΚ σε ανακοίνωσή του επεσήμανε: «Το αποτέλεσμα δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο δείχνει ότι ένα όχι ευκαταφρόνητο μέρος του ελληνικού λαού είναι αποφασισμένο να πραγματοποιήσει την σοσιαλιστική αλλαγή στη χώρα μας».

Πόσο χρονών ήταν τότε οι πρωταγωνιστές; Ο Πίνακας καταγράφει την ηλικία μερικών από αυτών το 1974 με το έτος γέννησης και θανάτου.  

ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν. ΛΕΣΒΟΥ

Στην εκλογική περιφέρεια του Ν. Λέσβου από τις είκοσι εκλογικές αναμετρήσεις, εκλέξαμε 24 βουλευτές εκ των οποίων μόνο 2 γυναίκες ! Την  Χριστιάνα Καλογήρου και την Μαρία Κομνηνάκα, ενώ είχαμε και βουλευτή του Νομού μας με διάρκεια θητείας μόλις μία ημέρα! Το 1974 ψήφισαν 75.230 εγγεγραμμένοι στην εκλογική περιφέρεια του Ν. Λέσβου, ενώ στις τελευταίες του Ιουνίου 2023 μόλις 52.864. Δηλαδή χάσαμε 22.366 ψηφοφόρους! Όμως οι περισσότεροι που εμφανίσθηκαν στις κάλπες της εκλογικής μας περιφέρειας, ήταν στις εκλογές της 5ης Νοεμβρίου 1989 όπου παρουσιάστηκαν να ψηφίσουν 86.870 ψηφοφόροι. Από τις εκλογές του 1974 μέχρι και τις εκλογές του 1993 ο Ν. Λέσβου ήταν τετραεδρικός, ενώ από το 1996 βγάζει τρεις βουλευτές. 

Το 1974 η κεντρική προεκλογική ομιλία της Ν.Δ. πραγματοποιήθηκε στο κατάμεστο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στις 15 Νοεμβρίου με την παρουσία των τεσσάρων υποψήφιων βουλευτών, της Νομαρχιακής Επιτροπής με πρόεδρο τον πρώην βουλευτή της ΕΡΕ Γιώργο Βιτούλια. Λίγη ώρα πριν, είχε πραγματοποιηθεί στην προκυμαία στο πρώην ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετάνια, η προεκλογική ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος αμέσως μετά αναχώρησε για Αθήνα. Το εκλογικό γραφείο της Ενωμένης Αριστεράς ήταν στην Στοά Γρηγορίου στο κέντρο της Μυτιλήνης και τα εγκαίνιά του έγιναν το πρωί της Κυριακής 3ης Νοεμβρίου.

Τότε είχε δημοσιευτεί σε τοπική εφημερίδα η είδηση ότι στις εκλογές θα κατέβαινε και ο γνωστός Λέσβιος σκηνοθέτης, Τζαίημς Πάρις, μια είδηση που τελικά δεν επιβεβαιώθηκε. Την εποχή αυτή κυκλοφορούσαν δύο ημερήσιες εφημερίδες, ο ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ έτος ίδρυσης 1928 και ο ΛΕΣΒΙΑΚΟΣ ΚΗΡΥΞ με έτος ίδρυσης 1959. Κυκλοφορούσε επίσης και η εβδομαδιαία εφημερίδα ΠΟΛΙΤΙΚΑ, έτος ίδρυσης 1962 με διευθυντή τον Μανώλη Γκιγκιλίνη, ο οποίος ήταν και υποψήφιος βουλευτής με το κόμμα της ΕΔΕ.

Οι εγγεγραμμένοι ήταν 105.813, ψήφισαν 75.230 και αναλυτικά τα αποτελέσματα:

Η Ν.Δ. εξέλεξε τρεις βουλευτές, τους Δημήτρη Νιάνια, Δούκα Καλογήρου και Νίκο Βιγέλλη και έναν η ΕΚ/ΝΔ, τον Παναγιώτη Αμπατζή. Στον παρακάτω Πίνακα καταγράφονται οι σταυροί των υποψήφιων βουλευτών:

Οι βουλευτές Ν. Λέσβου το 1974 

Δημήτρης Νιάνιας (1921-2015), Δούκας Καλογήρου (1922-2008), Νίκος Βιγέλης (1929-1981) και Παναγιώτης Αμπατζής (1914-2005)

Ψηλότερα και χαμηλότερα

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη πολιτική γνώση για να καταλάβεις ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της Ενωμένης Αριστεράς στη Λέσβο καταγράφηκε στον Μανταμάδο! Όμως στον Πίνακα αποτυπώνονται τα υψηλότερα και χαμηλότερα ποσοστά των κομμάτων, που παρά το «δημοψηφιστικό» χαρακτήρα των εκλογών, αποτυπώνει πολιτικές προτιμήσεις (ή μη).

Κι έτσι πέρασαν πενήντα ένα ολόκληρα χρόνια! Ε, δεν θ’ αντέξουμε κι άλλα τόσα; Σημασία έχει πως η συκοφαντημένη γενιά της Μεταπολίτευσης άφησε τουλάχιστον θετικό αποτύπωμα. Κι αυτό έχει σημασία…

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• «Μισός Αιώνας Εκλογές» ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ εκδόσεις ΠΟΛΙΣ 2023
• «Η Ελλάδα στις Κάπες» ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 2024
• «Η Δύσκολη Μετάβαση» Ινστιτούτο Κωνσταντίνου Καραμανλή τόμος 8ος ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 2005
• «Πολιτική Ιστορία του Ν. Λέσβου» Γ. Παπαπαναγιώτου-Α. Πλάτων ΑΙΟΛΙΔΑ 2012
• «Μεταπολίτευση. Από τον Καραμανλή στον Ανδρέα» Στρ. Σαλαβός Reprographics 2024
• «ChatGPT», Πρωθυπουργοί της Μεταπολίτευσης.

 *Ο Στράτος Σαλαβός ειναι πολιτικός αναλυτής και συνεργάζεται από το 1988 με τοπικά μέσα ενημέρωσης και σήμερα είναι καθημερινός αρθρογράφος στα ΝΕΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ. Είναι συγγραφέας των βιβλίων ΕΛΑΒΟΝ (2023) και ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ (2024)