Στο σημερινό φύλλο της Τετάρτης κάνουμε στάση στο ιστορικό καφενείο της Μυτιλήνης, το «Πανελλήνιον», το οποίο από το 1916 λειτούργησε με ελάχιστα διαλείμματα, αποτελώντας το κέντρο της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης. Πριν ένα χρόνο μάλιστα, εντάχθηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, ανάμεσα σε άυλα πολιτιστικά αγαθά (όπως ήθη και έθιμα, χορευτικές παραδόσεις, παραδοσιακές τέχνες κ.ά.) που εγγράφονται από την Ελληνική πολιτεία και με σύμβαση της UNESCO, με σκοπό την διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, του «παραδοσιακού και σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού».
Επιπλέον, το «Πανελλήνιον» έχει ενταχθεί στον Σύνδεσμο Ιστορικών Καφέ της Ευρώπης (European Historic Cafes Association), ανάμεσα σε άλλα ιστορικά καφέ από χώρες, όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Αυστρία και η Ουγγαρία.
Ποιο είναι, λοιπόν, το Καφέ «Πανελλήνιον»; Ας μάθουμε γι’ αυτό, πριν να είναι αργά!
Σύντομη ιστορική αναδρομή
Το «Πανελλήνιον», αποτελούσε μαζί με το διπλανό, τέως καφενείο «Κρυστάλ» (σημερινό Sugar House) αλλά και το παραδοσιακό καφενείο «Ερμής» (το οποίο λειτουργεί από το 1800 και εντάχθηκε επίσης στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς) ένα από τα ιστορικά καφέ της Μυτιλήνης.
Ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1916, μια εποχή που σηματοδότησε την ανάπτυξη της αστικής τάξης της Μυτιλήνης. Αρχικά μάλιστα σύχναζαν μόνο αριστοκράτες της πόλης, ενώ αργότερα ο χώρος διαιρέθηκε σε δυο τμήματα: Από την μια ήταν η αριστοκρατία και από την άλλη η εργατική τάξη καθώς υπήρχε διαχωριστική γραμμή, που χώριζε το μαγαζί σε… πάνω και κάτω μέρος. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί επίσης ότι το «Πανελλήνιον» λειτουργούσε χρόνια ως καζίνο και μάλιστα λέγεται ότι στα τραπέζια του χάθηκαν περιουσίες.
Στη διάρκεια του μεσοπολέμου, το καφενείο στην Ερμού γίνεται «μάρτυρας» πολιτικών και παραπολιτικών συναντήσεων αλλά και των μαζώξεων των διανοουμένων της πόλης, των «ιερών τεράτων» της γενιάς του ’30. Ανάμεσα στους θαμώνες του καφενείου ήταν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και ο Γεώργιος Παπανδρέου, καθιστώντας έτσι το «Πανελλήνιον» ως τον κατεξοχήν χώρο πολιτικών ζυμώσεων.
Παράλληλα, τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του καφέ, στο πατάρι του γίνονταν θεατρικές παραστάσεις, ενώ στο χώρο ακουγόταν ραδιόφωνο που δεν υπήρχε ακόμη στα σπίτια. Το καφενείο φημιζόταν επίσης για την πολυτέλειά του, με καθρέπτες, καναπέδες με δερμάτινο κάλυμμα, καπελιέρες, ενώ στο άνοιγμά του υπήρχαν και δυο γαλλικά μπιλιάρδα. Οι εικόνες αυτές αρκούν για να φανταστεί κανείς την κομψότητα και την φινέτσα που χαρακτήριζαν τον χώρο. Εντός του καφενείου διοργανώνονταν επίσης πολιτιστικές εκδηλώσεις με παρούσα όλη την «καλή κοινωνία» της εποχής, όπως μαρτυράει και η φωτογραφία της πρόσκλησης σε χοροεσπερίδα «προς τιμήν των Αξιωματικών του Αγγλικού Ναυτικού. Μυτιλήνη, τη 24η Αυγούστου 1925. Ώρα ενάρξεως 10 μ.μ.».
Στο… σήμερα
Ο «αριστοκρατικός» χαρακτήρας του μαγαζιού με τα χρόνια, φθίνει. Λίγο πριν κλείσει, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, αποτελεί ένα απλό λαϊκό καφενείο, το οποίο όμως διατηρεί μέρος του αρχικού διακόσμου του.
Με απόφαση του Υπουργείου Αιγαίου το εσωτερικό του καφενείου χαρακτηρίζεται διατηρητέο, ωστόσο το καφενείο παραμένει σε αχρησία μέχρι τα τέλη του 2000, οπότε «ζωντανεύει» ξανά στα χέρια της οικογένειας Μιχαηλίδη. Στην προσπάθεια διατήρησης ενός ρετρό ύφους, ο πρώην ιδιοκτήτης του μαγαζιού, Χάρης Μιχαηλίδης, επενδύει το χώρο με μεγεθυμένες φωτογραφίες της παλιάς Μυτιλήνης στους τοίχους, κομψούς πολυελαίους, καθώς και βιενέζικα τραπεζοκαθίσματα από ξύλο και δέρμα, ενώ με την διοργάνωση θεατρικών παραστάσεων και μουσικών εκδηλώσεων θεωρεί ηθική υποχρέωσή του να συνεχίσει την παράδοση που ήθελε το ιστορικό αυτό καφέ – κέντρο πολιτισμού του νησιού.
Δυστυχώς, ακριβώς 13 χρόνια μετά το άνοιγμά του, στις 19 Μαΐου 2009, το ιστορικό καφενείο κλείνει, με τις πόρτες του καλά σφραγισμένες και διατηρώντας μέσα του την αίγλη και τα μυστικά ενός ένδοξου παρελθόντος.
Εν κατακλείδι…
Η καθοριστική συμβολή του καφέ «Πανελλήνιον» στον ιστορικό ρου αυτού του νησιού, αλλά και ολόκληρης της χώρας, αποκτά σημασία εάν λάβουμε υπόψη ότι στο χώρο του φιλοξενήθηκαν σπουδαίες προσωπικότητες του πολιτικού, πνευματικού και καλλιτεχνικού στερεώματος, επιτρέποντας τις απαραίτητες ζυμώσεις που οδήγησαν σε ιστορικές πολιτικές αποφάσεις. Αλλά και μόνο ως κτίριο, από αρχιτεκτονικής άποψης, το «Πανελλήνιον» ακτινοβολεί την μεγαλοπρέπεια που άλλοτε χαρακτήριζε την Μυτιλήνη ως πόλη.
Πρόσφατα πληροφορηθήκαμε, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί επίσημα, ότι επιχειρηματίας γνωστού μεγάλου καφέ της πόλης προτίθεται να μεταφέρει την επιχείρησή του στο χώρο του ιστορικού καφενείου. Ωστόσο, οφείλουμε να αναρωτηθούμε ως ενεργοί πολίτες της Μυτιλήνης, άραγε η κίνηση αυτή θα επηρεάσει τον χαρακτήρα του μαγαζιού, πράγμα πολύ πιθανό εάν λειτουργεί το βράδυ ως… κλαμπ;!
Επιπλέον εγείρεται το ερώτημα , κατά πόσο εν τέλει η ένταξη του ιστορικού αυτού καφενείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, είναι ικανή να διασώσει στην πράξη ένα τέτοιο κτίριο, από ιδιωτικά συμφέροντα. Ποιος είναι ο ρόλος της Πολιτείας, αλλά και του ίδιου του Δήμου Μυτιλήνης και της Περιφέρειας; Οι αρμόδιοι καλούνται να απαντήσουν στα εύλογα ερωτήματα μιας μερίδας ανήσυχων πολιτών.
- Πληροφορίες για το καφέ «Πανελλήνιον» αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα του Συνδέσμου Ιστορικών Καφέ Ευρώπης, το greekgastronomyguide.gr, ενώ η φωτογραφία με την πρόσκληση της χοροεσπερίδας από το blog lesvosoldies.gr.
