του Παράσχου (Πάρη) Μανιάτη*
Η σχέση Ελλάδας και Τουρκίας στο γεωπολιτικό πεδίο είναι περίπλοκη και χαρακτηρίζεται από μακρόχρονες εντάσεις, αμφισβητήσεις και διενέξεις. Οι διμερείς σχέσεις των δύο χωρών διακρίνονται από την αντιπαράθεση για τα κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή η σύνθετη δυναμική έχει καθορίσει τη στρατηγική και την αμυντική πολιτική και των δύο κρατών. Από τη μία πλευρά, η Ελλάδα, για δεκαετίες, έχει επικεντρωθεί στην αμυντική της θωράκιση και την προάσπιση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Από την άλλη, η Τουρκία υιοθετεί συχνά μια πιο επιθετική στάση, η οποία ερμηνεύεται από πολλούς ως απόπειρα αλλαγής του status quo στην Ανατολική Μεσόγειο, επιδιώκοντας να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή.
Η κύρια ερώτηση που αναδύεται είναι: Γιατί η Ελλάδα εξοπλίζεται για αμυντικούς σκοπούς και δεν υιοθετεί μια επιθετική πολιτική, όπως της αποδίδουν κατά καιρούς κάποια τουρκικά Μέσα Ενημέρωσης; Η απάντηση στηρίζεται σε γεωπολιτικούς, νομικούς και ιστορικούς παράγοντες, καθώς και στην προσήλωση της Ελλάδας στο Διεθνές Δίκαιο. Η στρατηγική της Ελλάδας επικεντρώνεται στην προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, και όχι στην επιβολή ισχύος έναντι της Τουρκίας. Αυτή η πολιτική έχει διαμορφωθεί μέσα από συγκεκριμένες επιλογές που αντικατοπτρίζουν την αμυντική φύση της στρατηγικής της χώρας.
- Τα 6 ναυτικά μίλια έναντι των 10 εναέριων μιλίων
Ένα από τα σημαντικότερα σημεία έντασης αφορά το εύρος των χωρικών υδάτων και του εθνικού εναέριου χώρου της Ελλάδας. Η Ελλάδα έχει καθορίσει τα χωρικά της ύδατα στα 6 ναυτικά μίλια από τις ακτές της, ενώ ο εναέριος χώρος της εκτείνεται στα 10 ναυτικά μίλια. Αυτή η διαφορά προκαλεί συχνές αντιδράσεις από την Τουρκία, η οποία αμφισβητεί τον ελληνικό εναέριο χώρο και προβαίνει σε παραβιάσεις του, ισχυριζόμενη ότι τα 6 ναυτικά μίλια των χωρικών υδάτων θα πρέπει να ισχύουν και για τον εναέριο χώρο. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί ένα κλίμα διαρκούς έντασης.
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα έως τα 12 ναυτικά μίλια. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα διατηρεί αυτό το δικαίωμα, δεν έχει προχωρήσει σε αυτή την επέκταση στο Αιγαίο, προκειμένου να αποφύγει την κλιμάκωση των εντάσεων με την Τουρκία. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί η Ελλάδα δεν επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, ώστε να ευθυγραμμιστεί και με τον εναέριό της χώρο, δεδομένου ότι το δικαίωμα αυτό αναγνωρίζεται διεθνώς. Τούτο θα μπορούσε να γίνει και τμηματικά μέχρι τα 12 μίλια.
Η απάντηση βρίσκεται στην αμυντική στρατηγική της Ελλάδας, η οποία αποσκοπεί στην αποφυγή μιας πολιτικής ή στρατιωτικής σύγκρουσης. Παρόλο που η Ελλάδα έχει το νομικό δικαίωμα να προχωρήσει στην επέκταση των χωρικών της υδάτων, επιλέγει τη διατήρηση της σταθερότητας στην περιοχή. Αντί να ακολουθεί μονομερείς ενέργειες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κλιμάκωση της έντασης με την Τουρκία, η Ελλάδα προτιμά να στηρίζεται στη διπλωματία, το Διεθνές Δίκαιο και τις διεθνείς συμμαχίες. Αυτή η στρατηγική αποτρέπει την ένταση, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει τα εθνικά συμφέροντα της χώρας.
Διευκρινίσεις
-Εναέριος χώρος και χωρικά ύδατα: Στην Ελλάδα, τα χωρικά ύδατα είναι 6 ναυτικά μίλια, ενώ ο εναέριος χώρος έχει καθοριστεί στα 10 ναυτικά μίλια. Αυτή η διαφορά προκαλεί συχνές εντάσεις με την Τουρκία, η οποία θεωρεί ότι τα χωρικά ύδατα και ο εναέριος χώρος πρέπει να είναι ταυτόσημα.
-Η επιλογή της μη επέκτασης στο Αιγαίο: Παρότι η UNCLOS δίνει το δικαίωμα επέκτασης στα 12 μίλια, η Ελλάδα δεν έχει προχωρήσει σε αυτή την ενέργεια στο Αιγαίο για να αποφύγει την κλιμάκωση των εντάσεων με την Τουρκία. Η Τουρκία έχει δηλώσει ότι μια τέτοια επέκταση θα θεωρηθεί αιτία πολέμου (casus belli), γεγονός που καθιστά την απόφαση εξαιρετικά ευαίσθητη.
-Τμηματική επέκταση: Η Ελλάδα έχει δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα σε συγκεκριμένα τμήματα της επικράτειάς της, κάτι που έχει ήδη κάνει στο Ιόνιο. Ωστόσο, στο Αιγαίο, λόγω των γεωπολιτικών και στρατιωτικών εντάσεων με την Τουρκία, δεν έχει γίνει αυτή η επέκταση.
- Το Καστελόριζο και η εγγύτητα με την Τουρκία
Ένα δεύτερο ζήτημα που συχνά αναδεικνύεται από την Τουρκία είναι η γεωγραφική εγγύτητα του Καστελόριζου με τις τουρκικές ακτές. Το Καστελόριζο, ένα μικρό ελληνικό νησί στο νοτιοανατολικό Αιγαίο, απέχει μόλις 2 χιλιόμετρα από τις τουρκικές ακτές, γεγονός που έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις και αμφισβητήσεις από την πλευρά της Τουρκίας. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι χρησιμοποιούν συχνά την εγγύτητα αυτή για να υποστηρίξουν ότι το νησί δεν θα πρέπει να απολαμβάνει πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα, ενώ υπερβολικές δηλώσεις, όπως το ότι «Τούρκοι κολυμβητές θα μπορούσαν να το καταλάβουν», εντείνουν την ένταση.
Ωστόσο, το Διεθνές Δίκαιο αναγνωρίζει πλήρως τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στο Καστελόριζο, ανεξάρτητα από την εγγύτητα του νησιού με την Τουρκία. Το επιχείρημα ότι «οι Τούρκοι κολυμβητές θα μπορούσαν να καταλάβουν το νησί» αγνοεί τις διεθνείς συνθήκες και τη νομική ισχύ της κυριαρχίας της Ελλάδας. Το ίδιο θα μπορούσε να ισχυριστεί η Ελλάδα για τουρκικές περιοχές, αν βασιζόταν μόνο στην εγγύτητα. Ωστόσο, η ελληνική στρατηγική παραμένει αμυντική και προσανατολίζεται στην αποτροπή ενδεχόμενων προκλήσεων, όχι στην επιθετικότητα.
Η στρατιωτική παρουσία της Ελλάδας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένου του Καστελόριζου, αποσκοπεί στην προστασία των κυριαρχικών της δικαιωμάτων και στην αποτροπή οποιασδήποτε επιθετικής ενέργειας. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αμυντική διάταξη της Ελλάδας στα νησιά είναι πλήρως συμβατή με το Διεθνές Δίκαιο και δεν αποσκοπεί σε προκλητικές ενέργειες. Αντιθέτως, η Ελλάδα επιδιώκει την ειρηνική επίλυση των διαφορών της με την Τουρκία, μέσα από διαπραγματεύσεις και τη συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς.
Αμυντική πολιτική: Εξοπλισμοί για άμυνα, όχι για επίθεση
Η στρατηγική της Ελλάδας βασίζεται στη διαρκή αμυντική ενίσχυση, με σκοπό την προστασία της εδαφικής της ακεραιότητας και την αποτροπή ενδεχόμενων επιθέσεων, και όχι την επιθετική κυριαρχία. Οι εξοπλισμοί των τελευταίων ετών είναι χαρακτηριστικοί αυτής της αμυντικής προσέγγισης. Η προμήθεια νέων μαχητικών αεροσκαφών Rafale, φρεγατών Belharra και η αναβάθμιση των υποβρυχίων και των συστημάτων αεράμυνας αποσκοπούν στην ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος της χώρας.
Η αμυντική στρατηγική της Ελλάδας, με γνώμονα την αποτροπή των επιθετικών προκλήσεων, αποτελεί κρίσιμο στοιχείο της γεωπολιτικής σκακιέρας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η προσήλωσή της στο Διεθνές Δίκαιο δεν περιορίζεται μόνο στις διαφορές με την Τουρκία, αλλά επεκτείνεται και στην ευρύτερη στρατηγική συνεργασιών που αναπτύσσει με συμμάχους, όπως η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Μέσα από συμφωνίες, όπως η αμυντική συνεργασία με τη Γαλλία και η απόκτηση προηγμένων οπλικών συστημάτων, η Ελλάδα ενισχύει την αποτρεπτική της ικανότητα, χωρίς να απομακρύνεται από τη φιλοσοφία της αμυντικής δράσης.
Η παρουσία της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και η συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελούν ισχυρούς πυλώνες της αμυντικής της πολιτικής. Οι στρατηγικές αυτές συμμαχίες όχι μόνο ενισχύουν τη θέση της χώρας σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, αλλά και διασφαλίζουν ότι η Ελλάδα δεν λειτουργεί μόνη της απέναντι στις επιθετικές προκλήσεις της Τουρκίας. Η συνδρομή της Ε.Ε. σε θέματα που αφορούν την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και η συμμετοχή της Ελλάδας σε πολυμερείς διασκέψεις με γειτονικές χώρες, όπως η Αίγυπτος και η Κύπρος, δημιουργούν ένα πλέγμα συνεργασιών που ενισχύουν τη στρατηγική της χώρας.
Ταυτόχρονα, η στρατηγική επιλογή της Ελλάδας να επενδύσει σε εξοπλιστικά προγράμματα, όπως η αναβάθμιση των πολεμικών αεροσκαφών F-16 και η απόκτηση των Rafale και Belharra, ενδυναμώνει το αμυντικό της δόγμα και λειτουργεί αποτρεπτικά έναντι των τουρκικών προκλήσεων.
Στο πλαίσιο των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων, όπως αυτές της 8ης Νοεμβρίου 2024, η Ελλάδα θα μπορούσε να προωθήσει ένα συνολικό πακέτο διαπραγματεύσεων, που θα περιλάμβανε τόσο την επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, όσο και την αποστρατιωτικοποίηση του βόρειου τμήματος της Κύπρου. Ωστόσο, η Τουρκία συνεχίζει να προωθεί δικό της συνολικό πακέτο διεκδικήσεων, καθιστώντας τις διαπραγματεύσεις περίπλοκες.
Συμπέρασμα
Η διαφορά μεταξύ της αμυντικής πολιτικής της Ελλάδας και της επιθετικής πολιτικής της Τουρκίας είναι εμφανής μέσα από τις στρατηγικές επιλογές των δύο χωρών. Η Ελλάδα εξοπλίζεται με στόχο την προστασία των εθνικών της συμφερόντων και όχι για να επιβληθεί σε άλλες χώρες. Τα παραδείγματα των 6 ναυτικών μιλίων έναντι των 10 εναέριων μιλίων, καθώς και η εγγύτητα του Καστελόριζου με την Τουρκία, δείχνουν ότι η ελληνική στρατηγική βασίζεται στην αποτροπή και στην τήρηση του Διεθνούς Δικαίου.
Η Ελλάδα επιδιώκει να παραμείνει μια δύναμη σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο, παρά τις συνεχιζόμενες προκλήσεις.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι συνταξιούχος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
