Της Μάρως Καραμανώλη, Οικονομολόγου,
Υποψήφιας Διδάκτορος Πανεπιστημίου Αιγαίου
Θα τολμούσε να πει κανείς πως η εικόνα αυτή είναι βγαλμένη από ταινία τρόμου: Ορδές “ρωσικών ζόμπι” πολιορκούν την Ευρώπη και η Γηραιά Ήπειρος σπεύδει να επανεξοπλιστεί για να αντιμετωπίσει τον επικείμενο κίνδυνο. Αυτό που συμβαίνει, ωστόσο, είναι λιγότερο κινηματογραφικό και περισσότερο πολιτικό: Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του πρώτου πυλώνα του Σχεδίου Επανεξοπλισμού της Ευρώπης (ReArm Europe) και του χρηματοδοτικού προγράμματος Safe (Security Action for Europe) για την ευρωπαϊκή άμυνα, εγκαινιάζει μια νέα ιστορική εποχή για τα αμυντικά ζητήματα στο έδαφός της.
Μετά από δεκαετίες αφοπλισμού και αποεπενδύσεων στην ευρωπαϊκή άμυνα, από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, την ενοποίηση της Γερμανίας, έως τις σημερινές διεθνείς προκλήσεις, τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά και τις συνεχείς προκλήσεις της Τουρκίας προς την Ελλάδα, η άμυνα επιστρέφει στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής ατζέντας. Ενώ η Ευρώπη πίστεψε ότι μπορεί να επενδύει μόνο στην κοινωνική πολιτική, ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέτρεψε τη βεβαιότητα αυτή.
Μπορεί τα τελευταία χρόνια, οι Ευρωπαίοι πολίτες συνεχώς να βρίσκονται αντιμέτωποι με διαφόρων μορφών κρίσεις, οι οποίες κυρίως έχουν άμεσο αντίκτυπο στο πορτοφόλι τους αλλά και στην ποιότητα ζωής τους – οικονομική, μεταναστευτική, υγειονομική – ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιούργησε νέα δεδομένα και προκάλεσε αναθεώρηση στρατηγικού πλάνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρόλ’ αυτά, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, πως στα πλαίσια της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) της ΕΕ, από το 2004 έχει συσταθεί ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας, με έδρα τις Βρυξέλλες, ο οποίος, ουσιαστικά, βοηθά τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ, να αναπτύξουν τους στρατιωτικούς τους πόρους μέσω της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Στην Ελλάδα, ο ρόλος αυτού του Ευρωπαϊκού Οργανισμού, και δη στις ακριτικές περιοχές, δεν είναι τόσο φανερός, καθότι λειτουργεί περισσότερο ως διαμεσολαβητής με τα αντίστοιχα Υπουργεία Άμυνας κάθε χώρας, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως η αμυντική βιομηχανία της χώρας μας, τα χρόνια της οικονομικής κρίσης αλλά και έπειτα, πρακτικά κατέρρευσε, κάτι το οποίο δεν ισχύει για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.
Τα νέα ευρωπαϊκά (Ουκρανία) αλλά και παγκόσμια (Τραμπ) γεωπολιτικά δεδομένα φέρνουν την Ευρώπη αντιμέτωπη με τις ευθύνες της για τον στρατιωτικό αφοπλισμό, αλλά και της καθυστερημένης απόκρισης σε κάθε είδους κρίση, στην προκειμένη ενός επικείμενου πολέμου. Δεν θα πρέπει βέβαια να παραλείψει κανείς να σχολιάσει το γεγονός ότι, οι σφιχτοί δημοσιονομικοί κανόνες που τέθηκαν σε όλα τα κράτη της Ευρωζώνης, λόγω της οικονομικής κρίσης, έπληξαν την οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη των ευρωπαϊκών περιφερειών, οδηγώντας τις σε μαρασμό τόσο λόγω έλλειψης διάθεσης πόρων, όσο και λόγω μετανάστευσης του εργατικού δυναμικού σε άλλες ισχυρότερες εξαιτίας της έλλειψης εργατικών θέσεων.
Παράλληλα, λαμβάνοντας υπόψη την παγκόσμια ύφεση που ακολούθησε το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, σύμφωνα με τον Αμερικανό Νομπελίστα Οικονομικών, Πολ Κρούγκμαν, ο μόνος τρόπος να επανεκκινήσει η οικονομία τόσο της Αμερικής όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, είναι η στροφή προς τις στρατιωτικές δαπάνες, η επένδυση στην έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για τα αμυντικά συστήματα, ενόψει ενός “φαντασιακού” πολέμου, χαρακτηριστικά αναφέροντας, μια υποτιθέμενη “εισβολή ζόμπι”.
Αυτό που λέει, χιουμοριστικά, χρησιμοποιώντας αυτή την αλληγορία, ο διάσημος οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν, είναι ότι “ακόμη και μια ψεύτικη επίθεση ζόμπι, θα έδινε ώθηση στην οικονομία με την αύξηση της ζήτησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Βέβαια, η Ευρώπη είναι ήδη αντιμέτωπη με μια “επίθεση Ρωσικών ζόμπι” γι’ αυτό και προχωρά στην αμυντική της ενίσχυση με το πρόγραμμα ReArm Europe (άνω των 800 δις ευρώ) και το αντίστοιχο χρηματοδοτικό του εργαλείο, το πρόγραμμα Safe (150 δις ευρώ). Πρόκειται για μεγάλη ευκαιρία για την Ευρώπη, και δη, για τις Ευρωπαϊκές περιφέρειες, για νέες επενδύσεις στους τομείς αυτούς, ώστε να επανεκκινηθούν οι τοπικές οικονομίες και να εισαχθούν σε μια νέα εποχή αναπτυξιακής τροχιάς.
Ελληνική αμυντική βιομηχανία και μια ευκαιρία για αναζωογόνηση της Ελληνικής Περιφέρειας
Χαρακτηριστικά αναφέρω, πως οι κύριες εστίες της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας δεν συγκεντρώνονται όλες στην Αττική (η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία και τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα έχουν έδρα μόνο εκεί), όπως εσφαλμένα πιστεύει η πλειοψηφία του κόσμου. Πιο αναλυτικά, στη Θεσσαλονίκη βρίσκεται η Ελληνική Βιομηχανία Οχημάτων, άλλες μικρότερες μονάδες της ΕΑΣ βρίσκονται εκτός Αττικής (Αίγιο, Λαύριο, Μάνδρα, Αίγινα), τα ναυπηγεία στο Σκαραμαγκά, στην Ελευσίνα και στη Σύρο, συμμετέχουν ήδη σε μεγάλο βαθμό σε στρατιωτικά προγράμματα (φρεγάτες, υποβρύχια κ.ά.) ενώ σε άλλες περιοχές, όπως Μαγνησία, Κορινθία, Πάτρα, Κρήτη αλλά και Ήπειρο, υπάρχουν μικρομεσαίες εταιρείες που ασχολούνται με UAVs, ηλεκτρονικά συστήματα και ραντάρ. Παράλληλα, υπάρχουν πανεπιστημιακά και ερευνητικά κέντρα ανά τη χώρα και μπορούν να δημιουργηθούν και σε άλλα σημεία, προκειμένου να ενισχυθεί η έρευνα και ανάπτυξη στα αμυντικά συστήματα (π.χ. drones, κυβερνοασφάλεια κ.ά.) ως απάντηση στις σύγχρονες προκλήσεις της τεχνολογικής εξέλιξης αλλά και της αναθεωρητικής πολιτικής της Τουρκίας.
Το ζήτημα είναι η ελληνική αμυντική βιομηχανία, άμεσα να επωφεληθεί από τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης και τα προγράμματα ReArm Europe και Safe (η Ελλάδα θα δανειστεί 787 εκατομμύρια ευρώ, συμμετέχοντας μόνο σε αυτό το χρηματοδοτικό εργαλείο), και να λειτουργήσει ως κινητήρας ανάπτυξης εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα – Θεσσαλονίκη), επεκτεινόμενη προς τα νησιά. Με άλλα λόγια, η άμυνα μπορεί να αποτελέσει τον επόμενο πολυπόθητο μοχλό περιφερειακής ανάπτυξης.
Το ερώτημα όμως περιορίζεται στο εξής: Αναζητούμε έναν νέο κύκλο καινοτομίας και επενδύσεων, ή απλώς μια πανάκριβη κούρσα εξοπλισμών που θα πληρώσουν οι Ευρωπαίοι και συνάμα, οι Έλληνες φορολογούμενοι; Αν η Ευρώπη καταφέρει να μετατρέψει την ανάγκη σε ευκαιρία, τότε “η εισβολή των ζόμπι” που περιγράφει ο Κρούγκμαν μπορεί να αποδειχθεί – με τον πιο απρόσμενο τρόπο – σωτήρια για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας.
Εάν η Ευρώπη θέλει πράγματι να χρησιμοποιήσει την αμυντική της ανασυγκρότηση, ως ευκαιρία ανάπτυξης της περιφέρειας, τότε απαιτούνται στοχευμένες δράσεις και πρωτοβουλίες, από τους σημερινούς πολιτικούς αλλά και από σύγχρονους τεχνοκράτες. Σε επίπεδο Ελληνικής Περιφέρειας, οι ενέργειες που θα μπορούσαν να διασφαλίσουν την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας και την ταυτόχρονη περιφερειακή ανάπτυξη είναι οι εξής:
- Δημιουργία περιφερειακών clusters αμυντικής τεχνολογίας, στη Βόρεια Ελλάδα, στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου και στην Ήπειρο, που θα συνδέουν τα πανεπιστημιακά ερευνητικά κέντρα με τη βιομηχανία.
- Αξιοποίηση των ναυπηγείων σε Σκαραμαγκά, Ελευσίνα, Σύρο, με ταυτόχρονη στροφή στην πράσινη ναυπηγική τεχνολογία
- Ενίσχυση ειδικών προνομίων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην κατασκευή UAVs, στα ηλεκτρονικά συστήματα και σε ειδικά λογισμικά (π.χ. κυβερνοασφάλεια) για μετεγκατάσταση σε ακριτικές περιοχές.
Οι παραπάνω ενέργειες, θα ενισχύσουν τις προσπάθειες της κυβέρνησης να επιστρέψουν οι νέοι επιστήμονες από το εξωτερικό, στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, στην ελληνική περιφέρεια, αφού θα δημιουργηθούν πλείστες θέσεις εργασίας και μάλιστα ανώτερων μορφωτικών ικανοτήτων, κάτι το οποίο θα προσδώσει ιδιαίτερη προστιθέμενη αξία και στην πνευματική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, ενώ οι γνώσεις όλων αυτών των επιστημόνων θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη του ερευνητικού ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας, ενισχύοντας την έρευνα και ανάπτυξη καθώς και τις καινοτόμες πρακτικές, που είναι απαραίτητες για τη βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ θα κάνουν τη χώρα πιο ανταγωνιστική τόσο σε θέματα άμυνας αλλά και κυβερνοασφάλειας.
Η τεχνογνωσία που θα μεταφερθεί στην Ελληνική περιφέρεια θα βοηθήσει τη διάδοση της ανάπτυξης σε όλη τη χώρα, η οποία δεν θα εγκλωβίζεται πλέον στην Αττική, ενώ ταυτόχρονα θα βοηθήσει στη βελτίωση των ποσοστών απορρόφησης κοινοτικών πόρων σε αυτή.
Αξίζει να τονιστεί πως οι νέες οικογένειες επιστημόνων που θα μετεγκατασταθούν στην περιφέρεια για να δουλέψουν στην αμυντική βιομηχανία, θα ενισχύσουν τη δημογραφική αύξηση, ενώ θα επηρεάσουν θετικά το εκπαιδευτικό επίπεδο των τοπικών κοινωνιών.
Άραγε, θα μπορέσει η Ευρώπη, και δη η Ελληνική Πολιτεία, να αρπάξει τη σκυτάλη μετατρέποντας την αμυντική ανάγκη σε μοχλό καινοτομίας και ανάπτυξης των περιφερειών της ή θα παραμείνει εγκλωβισμένη σε μια ατέρμονη κούρσα εξοπλισμών και δανειακών υποχρεώσεων;
Βιβλιογραφία
Krugman P., (2021), Arguing with Zombies, Economics, Politics, and the Fight for a Better Future, WW Norton & Co
