του Παράσχου Μανιάτη
Εισαγωγή
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επικαλέστηκε «χρονικούς περιορισμούς» για την ακύρωση της συνάντησής του με τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (Σεπτέμβριος 2025). Ωστόσο, σε διπλωματικούς κύκλους θεωρείται ότι η άρνηση του Ερντογάν δεν οφείλεται μόνο στο πρόγραμμά του, αλλά στη συσσώρευση πολλών διαφωνιών μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας. Το άρθρο παρουσιάζει τους κυριότερους παράγοντες που δηλητηριάζουν το κλίμα και εξηγεί γιατί ο Ερντογάν προτίμησε να αποφύγει την απευθείας συνάντηση.
Σύνδεση συμμετοχής της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE με την άρση του casus belli
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη συνδέει την συμμετοχή της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό ταμείο αμυντικών προμηθειών “Security Action for Europe (SAFE)” με την άρση της απειλής πολέμου (“casus belli”) που είχε ψηφίσει η τουρκική Εθνοσυνέλευση το 1995 σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων πέραν των έξι ναυτικών μιλίων (reuters.com).
- Σε συνέντευξή του στον ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΪ (Μάιος 2025) ο Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε ότι η Τουρκία «πρέπει να πάρει από το τραπέζι» την απειλή πολέμου εάν θέλει πρόσβαση στα ευρωπαϊκά αμυντικά χρηματοδοτικά εργαλεία. Τόνισε ότι η απόφαση του 1995 αποτελεί «διάσημο casus belli» και ότι, τριάντα χρόνια μετά, οι «Τούρκοι φίλοι» οφείλουν να την αποσύρουν (reuters.com).
- Η παρέμβαση αυτή προκάλεσε την οργή της Άγκυρας. Ανώτερη πηγή του τουρκικού υπουργείου Άμυνας δήλωσε στο Reuters ότι κάθε προσπάθεια αποκλεισμού της Τουρκίας από ευρωπαϊκά αμυντικά έργα είναι «βήμα κακής πρόθεσης» και δεν είναι έξυπνη (reuters.com).
Η ενεργειακή συμφωνία με την Chevron και τον ελληνικό διαγωνισμό για υδρογονάνθρακες
Η Ελλάδα άνοιξε διεθνή διαγωνισμό για έρευνα φυσικού αερίου σε τέσσερα τεμάχια νότια της Κρήτης και της Πελοποννήσου, ύστερα από την εκδήλωση ενδιαφέροντος της αμερικανικής πολυεθνικής Chevron (moderndiplomacy.eu).
- Η Chevron υπέβαλε επίσημη προσφορά τον Σεπτέμβριο 2025 για να ερευνήσει φυσικό αέριο σε συνεργασία με την Helleniq Energy (reuters.com). Η εταιρεία δήλωσε ότι η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα και ότι σκοπεύει να αναλάβει τη διαχείριση τεσσάρων παραχωρήσεων (reuters.com).
- Οι θαλάσσιες περιοχές που προσφέρονται σε εταιρείες καλύπτουν περίπου 47.000 τ.χλμ. και γειτνιάζουν με άδειες που έχουν ήδη δοθεί στην Exxon Mobil και την Helleniq Energy (moderndiplomacy.eu).
Η κίνηση αυτή θεωρείται από την Αθήνα ως έμμεση απάντηση στο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019, το οποίο χάραξε μια αμφισβητούμενη θαλάσσια ζώνη ανάμεσα στην Τουρκία και τη Λιβύη, παραγνωρίζοντας την ύπαρξη της Κρήτης. Η Λιβύη αντέδρασε στο διαγωνισμό: Η κυβέρνησή της δήλωσε ότι ορισμένα τεμάχια παραβιάζουν την επικράτειά της, αποκαλώντας την πρόσκληση «σαφή παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων» της χώρας (reuters.com). Η Αθήνα απέρριψε τις διαμαρτυρίες, σημειώνοντας ότι ο διαγωνισμός βασίζεται στη συμφωνία οριοθέτησης με την Αίγυπτο του 2020 και στο διεθνές δίκαιο (moderndiplomacy.eu).
Για τον Ερντογάν, η συμμετοχή της Chevron ενισχύει το ελληνικό επιχείρημα ότι η περιοχή νότια της Κρήτης δεν ανήκει στη Λιβύη ή την Τουρκία.
Η αστάθεια γύρω από την επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου
Το 2019 η Τουρκία και η τότε κυβέρνηση της Τρίπολης υπέγραψαν μνημόνιο οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών, το οποίο χάραξε μια λωρίδα από την τουρκική ακτή έως τη Λιβύη, αγνοώντας την Κρήτη. Οι διεθνείς αντιδράσεις ανάγκασαν τη Λιβύη να μην το επικυρώσει. Το 2025 η Άγκυρα επιχειρεί να επαναφέρει τη συμφωνία:
- Η ελληνική προκήρυξη για τεμάχια νότια της Κρήτης προκάλεσε έντονη αντίδραση της Τρίπολης: Η λιβυκή κυβέρνηση ζήτησε να διακοπούν οι έρευνες έως ότου υπάρξει «προηγούμενη νομική συνεννόηση» με βάση το διεθνές δίκαιο (reuters.com).
- Το λιβυκό υπουργείο Εξωτερικών σημείωσε ότι οι περιοχές εμπίπτουν στο μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης και ζήτησε διάλογο, ενώ και η παράλληλη ανατολική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε (reuters.com).
- Η ελληνική κυβέρνηση απάντησε μέσω του ΥΠΕΞ Γιώργου Γεραπετρίτη ότι είναι έτοιμη να συζητήσει την οριοθέτηση στη βάση του διεθνούς δικαίου (reuters.com).
Επιπλέον, η Τουρκία προσπαθεί να πείσει τον στρατηγό Χαλίφα Χάφταρ να επικυρώσει το μνημόνιο. Η αναβίωση του συμφώνου αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα για την Άγκυρα, η οποία βλέπει την ελληνική-αιγυπτιακή συνεργασία ως απειλή και θέλει να αποτρέψει τις ελληνικές έρευνες στις επίμαχες θαλάσσιες ζώνες (moderndiplomacy.eu).
Η διαμάχη για το έργο του ηλεκτρικού καλωδίου “Great Sea Interconnector”
Η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ σχεδιάζουν ένα υποθαλάσσιο ηλεκτρικό καλώδιο (Great Sea Interconnector) που θα συνδέει τα δίκτυά τους με την ηπειρωτική Ευρώπη. Η Κύπρος όμως εξέφρασε επιφυλάξεις ως προς τον φορέα υλοποίησης (ΑΔΜΗΕ) και τον οικονομικό σχεδιασμό:
- Τον Σεπτέμβριο 2025 ο πρόεδρος της Κύπρου, Νίκος Χριστοδουλίδης, ανακοίνωσε ότι το Ευρωπαϊκό Γραφείο Δημόσιου Εισαγγελέα ξεκίνησε ποινική έρευνα για το έργο, αναγνωρίζοντας παράλληλα τη στρατηγική του σημασία (greekreporter.com).
- Η Λευκωσία αρνήθηκε να εκταμιεύσει την προγραμματισμένη συνεισφορά των €25 εκατ. επικαλούμενη μελέτες που αμφισβητούσαν τη βιωσιμότητα, ενώ η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε εξηγήσεις και τόνισε ότι το έργο είναι ευρωπαϊκή προτεραιότητα (greekreporter.com).
- Ο Έλληνας υπουργός Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, σημείωσε ότι η Ελλάδα παραμένει δεσμευμένη στο έργο και ότι τυχόν καθυστερήσεις στέλνουν «ασαφές μήνυμα» (greekreporter.com).
Παράλληλα, η Άγκυρα παρακολουθεί στενά τον σχεδιασμό του καλωδίου. Το έργο περνά κοντά σε περιοχές που η Τουρκία θεωρεί αμφισβητούμενες, και η τουρκική ναυτική παρουσία έχει διακόψει υποθαλάσσιες έρευνες, καθυστερώντας την πρόοδο του έργου (moderndiplomacy.eu).
Θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός και δημιουργία δύο θαλάσσιων πάρκων
Τον Ιούλιο 2025 η Ελλάδα δημοσίευσε τα όρια δύο εθνικών θαλάσσιων πάρκων – ενός στο Ιόνιο και ενός στις Νότιες Κυκλάδες – στο πλαίσιο ευρύτερου χωροταξικού σχεδιασμού για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την ανάδειξη της κυριαρχίας της.
- Ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης ανακοίνωσε ότι τα πάρκα θα είναι τα μεγαλύτερα στη Μεσόγειο και θα συμβάλουν ώστε η Ελλάδα να προστατεύσει το 30% των υδάτων της μέχρι το 2030 (reuters.com). Η βυθοκόρηση απαγορεύεται σε αυτές τις ζώνες (reuters.com).
- Σύμφωνα με την «Keep Talking Greece», η δημιουργία των πάρκων είχε πολιτική διάσταση επειδή η Τουρκία αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία σε πολλά νησιά. Η πρώτη ανακοίνωση των πάρκων το 2024 προκάλεσε αντιπαράθεση, καθώς η Άγκυρα χαρακτήρισε την κίνηση «πρόκληση» (keeptalkinggreece.com).
- Η κυβέρνηση δημοσίευσε τις περιβαλλοντικές μελέτες και ξεκίνησε δημόσια διαβούλευση. Τα πάρκα έχουν συνολική έκταση περίπου 27.500 τ.χλμ., με το πάρκο των Νοτίων Κυκλάδων να καλύπτει 9.500 τ.χλμ. και το πάρκο του Ιονίου 18.000 τ.χλμ. (reuters.com).
- Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών αντέδρασε έντονα, κατηγορώντας την Ελλάδα ότι «εκμεταλλεύεται καθολικές αξίες όπως το περιβάλλον» και υποστηρίζοντας ότι τα πάρκα δεν έχουν νομική επίδραση στις διμερείς διαφορές. Η Άγκυρα προειδοποίησε ότι θα ανακοινώσει δικά της σχέδια προστασίας και κάλεσε την Αθήνα να αποφύγει μονομερείς ενέργειες σε κλειστές θάλασσες, όπως το Αιγαίο (reuters.com).
Η ελληνική πλευρά θεωρεί ότι ο χωροταξικός σχεδιασμός και η θέσπιση μεγάλων θαλάσσιων πάρκων ενισχύουν την παρουσία της σε αμφισβητούμενα νερά και δημιουργούν νομικά κατοχυρωμένες ζώνες.
Οριοθέτηση πάρκων και παρουσία της Τουρκίας στο Αιγαίο
Η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση επεκτείνεται και στις λεπτομέρειες της οριοθέτησης των πάρκων. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι τα όρια βρίσκονται μέσα στα χωρικά της ύδατα (reuters.com) και βασίζονται σε επιστημονικές μελέτες. Παρ’ όλα αυτά:
- Η Άγκυρα υποστηρίζει ότι οι μονομερείς ενέργειες σε κλειστές θάλασσες δεν είναι αποδεκτές και ζητά διμερή συμφωνία (reuters.com).
- Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών χαρακτήρισε τα πάρκα ως προσπάθεια «εκμετάλλευσης καθολικών αξιών» και ανακοίνωσε ότι η Τουρκία θα παρουσιάσει δικά της προγράμματα προστασίας (reuters.com).
- Η ελληνική μελέτη για το πάρκο των Νοτίων Κυκλάδων εμφανίζει την περιοχή ως κατακερματισμένη, κάτι που σύμφωνα με ελληνικά μέσα έγινε για να ληφθούν υπόψη «οι ευαισθησίες της Τουρκίας» (keeptalkinggreece.com).
Η οριοθέτηση των πάρκων αποτελεί μέρος της ελληνικής χωροταξικής στρατηγικής. Ωστόσο, η εκκρεμότητα των θαλάσσιων συνόρων με την Τουρκία και ο φόβος ότι η Άγκυρα θα χρησιμοποιήσει τις προκλήσεις ως αφορμή για να εγείρει ζητήματα κυριαρχίας επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα.
Άλλες παράμετροι που δηλητηριάζουν το κλίμα
Πέρα από τα παραπάνω, αρκετοί ακόμη παράγοντες ενίσχυσαν τη δυσπιστία πριν από τη συνάντηση:
- Αναγγελίες ερευνών με το τουρκικό πλοίο Piri Reis. Λίγο πριν από τη συνάντηση, η Άγκυρα ανακοίνωσε με NAVTEX την αποστολή του ερευνητικού σκάφους Piri Reis στο Αιγαίο, δημιουργώντας ένταση και θυμίζοντας τις κρίσεις προηγούμενων ετών (αναφέρεται στις αναλύσεις των eKathimerini).
- Γάζα και διεθνείς εξελίξεις. Η διαφωνία των δύο ηγετών σχετικά με τη σύγκρουση στη Γάζα και τη στάση της Τουρκίας έναντι του Ισραήλ αποτελεί πρόσθετη πηγή τριβής, καθώς η Αθήνα συμμετέχει στον άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ.
- Ελληνό-κυπριακός συγχρονισμός στην εξωτερική πολιτική. Οι διαφωνίες Αθήνας-Λευκωσίας για το καλώδιο και άλλα ζητήματα δίνουν στην Άγκυρα ευκαιρίες να υπονομεύσει την ενιαία στρατηγική του ελληνισμού.
Συμπεράσματα
Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων – μαζί με τις διαρκείς διμερείς διαφορές για την υφαλοκρηπίδα, το κυπριακό και την ευρύτερη αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο – καθιστά την ελληνοτουρκική συνάντηση «επικίνδυνη».
