Του Αριστείδη Καλάργαλη*
Στις 5 Οκτωβρίου 1912 κηρύσσεται ο Α’ Βαλκανικός πόλεμος. Ο ελληνικός στόλος ελλιμενίζεται στον κόλπο του Μούδρου, στη Λήμνο (η οποία απελευθερώθηκε στις 8 Οκτωβρίου) και περιπολεί στη Λέσβο και στην περιοχή. Ο Θρασύβουλος Μελανδινός στέλνει επτά επιστολές προς τον Αρχηγό του στόλου Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και τον υπουργό Στρατιωτικών Ιωάννη Στράτο. Τους δίνει πληροφορίες για την κατάσταση στη Λέσβο, τις τούρκικες δυνάμεις, πόσοι εθελοντές και όπλα υπάρχουν και άλλες πληροφορίες. Εκλιπαρεί “Σπεύσατε να μας καταλάβετε…” γράφει στις 31 Οκτωβρίου στον Βενιζέλο.
Έτσι τα ξημερώματα της 8ης Νοεμβρίου καταπλέει έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης ο στόλος με τα θωρηκτά “Αβέρωφ”, “Ύδρα” και “Ψαρά”, τα αντιτορπιλικά “Νίκη” και “Ασπίς”, στο πλάι του τα “Κανάρης”, “Πέλοψ”, τα τορπιλοβόλα 12 και 14, καθώς και τα “Ιέραξ” και “Σπέτσαι”. Ο Κουντουριώτης στέλνει τελεσίγραφο στις Οθωμανικές αρχές για άμεση παράδοση της Μυτιλήνης. Στη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε, -συμμετείχαν ο Νομάρχης Εκρέμ Βέης, ο Διοικητής Εράμ Βέης, ο δήμαρχος Β. Βασιλείου, ο Μητροπολίτης, Δημογέροντες, Οθωμανοί πρόκριτοι, πρόξενοι ξένων κρατών-, μετά από διαπραγματεύσεις, οι οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις αποχώρησαν προς το εσωτερικό της Λέσβου κι έτσι καταλήφθηκε αναίμακτα η Μυτιλήνη. Στις 12.30′ το μεσημέρι άρχισε η αποβίβαση των Ελλήνων πεζοναυτών και παραδόθηκαν οι οθωμανικές αρχές. Η πόλη σημαιοστολίστηκε, και στη Μητρόπολη πραγματοποιήθηκε δοξολογία όπου εψάλη και το “Χριστός Ανέστη”.
Ο οθωμανικός στρατός αποσύρθηκε και στρατοπέδευσε στο όρος Σκοτεινό, στην περιοχή του Κλαπάδου. Ακολούθησαν μάχες μέχρι τις 8 Δεκεμβρίου οπότε παραδόθηκε ο οθωμανικός στρατός και απελευθερώθηκε ολόκληρη η Λέσβος.
Αν και η Λέσβος και τα άλλα νησιά του Β. Ανατολικού Αιγαίου καταλήφθηκαν από τις ελληνικές δυνάμεις, εγκαταστάθηκαν ελληνικές στρατιωτικές, πολιτικές και δημόσιες αρχές το καθεστώς παρέμεινε εκκρεμές μέχρι το 1923. η πλήρης ενσωμάτωση των νησιών έγινε με την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης στις 24 Ιουλίου 1923.
Απελευθέρωση της Γέρας
Στις 13 Νοεμβρίου μας πληροφορεί η εφημερίδα Σάλπιγξ ότι στη «Γέρα ανύψωσαν ήδη την Κυανόλευκον εν ζωηρατάταις εκδηλώσεσιν ενθουσιασμού. Τάξις άκρα κρατεί αυτόθι, των προυχόντων συνιστώντων πάσιν όπως μη δώσωσιν αφορμήν ούτε εις το ελάχιστον μικροεπεισόδιον», της. Επίσης «Διά τηλεγραφήματός των δε Έλληνες και Τούρκοι προύχοντες εζήτησαν την αποστολήν μικρού αποσπάσματος τούθ’ όπερ και γενήσεται συντομότατα», για να υπάρχει ασφάλεια και να αποτραπούν τυχόν επεισόδια. Στις 15 του μήνα γίνεται η τοποθέτηση των τοπικών αρχών. Τη λεπτομερή παρουσίαση κάνει η εφημερίδα Σάλπιγξ στις 20 του μήνα, με ανταπόκριση που στέλνει στις 16 Ιανουαρίου ο Ζ, ο οποίος πρέπει να είναι ο δάσκαλος Πέτρος Ζαργλής.
«Χθες περί την 11ην π.μ. μετά πρόσκλησιν υπό του δημάρχου, των δημογεροντιών και του λαού και των επτά κοινοτήτων της Γέρας εγένετο η εγκαθίδρυσις των τοπικών Ελληνικών αρχών εν τω Διοικητηρίω του δήμου ως ακολούθως:
Μετά την προσέλευσιν προ του Διοικητηρίου σύμπαντος σχεδόν του λαού της Γέρας και παράταξιν ενός λόχου εγχωρίων εθελοντών χωροφυλάκων ανεγνώσθη κατ’ αρχήν εις επήκοον πάντων η του πολιτικού και στρατιωτικού της νήσου μας Διοικητού κ. Μελά, διαταγή η εξουσιοδοτούσα τον κ. Βάρκαν δήμαρχόν μας, να εγκαθιδρύσει υπό την προεδρίαν του αρχάς, προς δε απηγγέλθη υπό του ιδίου μικρά ωραία προσφώνησις προς τον λαόν. Μεθ’ ο ψαλλομένου υφ’ ολοκλήρου του κλήρου Γέρας του “Χριστός Ανέστη” και υπό τα φρενιτιώδη ζήτω του ενθουσιώδους πλήθους ανυψώθη υπό του δημάρχου εις τον ιστόν του διοικητηρίου η κυανόλευκός μας χαιρετισθείσα δι’ 21 πυροβολισμών και επιχαρίτως κυματίζει υπό την μυροβόλον αύραν της ελευθερίας. Μετά ταύτα υπό του εκ των ιερέων του Μεσαγρού παπα – Τιμοθέου εγένοντο αι υπό της μητρός Εκκλησίας κεκανονισμέναι αιτήσεις υπέρ του βασιλέως, του Διαδόχου, της Δυναστείας, του στρατού και του στόλου, υπέρ των πολιτικών και στρατιωτικών Αρχών, υπέρ των πεσόντων ηρώων μας κατά τον παρόντα πόλεμον, καταλήξασαι με το «“Σώζοι κύριος ο Θεός το Κράτος και την Δόξαν των Ελλήνων εις τους αιώνας των αιώνων Αμήν”».
Η Γέρα απελευθερώθηκε πλήρως στις 30 Νοεμβρίου. Αυτή τη μέρα έφθασε ο Διοικητής Γεώργιος Γεννάδης με στρατό στο Πέραμα. Τα ιστορικά γεγονότα περιγράφει στην εφημερίδα Λαϊκός Αγών, της 5ης Δεκεμβρίου, ο ανταποκριτής της εφημερίδας με το ψευδώνυμο Θεατής.
«Χθες απήλαυσε και η Γέρα την γλυκυτέραν των απολαύσεων. Είδε το προαιώνιον αυτής όνειρον πραγματοποιούμενον. Εγεύθη του θείου της απελευθερώσεως μάννα. Απέκτησε τον πρώτον αυτής Έλληνα Διοικητήν και δεν εχόρταινε να καμαρώνει υπερεκατόν είκοσι λεβεντόπουλα του Ελληνικού ναυτικού χωρούντα μετά θάρρους προς εξόντωσιν της βαρβαρότητος. Πάντες οι κάτοικοι της περιφερείας ανεξαρτήτως φυλής, γένους και ηλικίας από πρωίας κατέλαβον πάσαν την από των χωρίων μέχρι Περάματος αμαξιτόν. Οι μαθηταί πασών των σχολών αμφοτέρων των φύλων μετά των οικείων διδασκάλων και του εξέχοντος πλήθους συνεκεντρώθησαν προ της μηχανής Τουραχάν. Ο δε Δήμαρχος Ε. Βάρκας μετά του συμβουλίου του κατήλθε μέχρι Περάματος ένθα δεξιωσάμενος τον αρχηγόν του στρατού κ. Σκοπελίτην θερμότατα προσεφώνησεν αυτόν και περίδακρυς κατεφίλει την σπάθην του γενναίου αξιωματικού, όστις επί τοσούτον συνεκινήθη ώστε μόλις συνεκρατήθη να προσφέρει εις απάντησιν τας ολίγας ευχαριστηρίους λέξεις. Η κυρίως δεξίωσις του Διοικητού εγένετο εις την θέσιν Τουραχάν, ένθα το πολύ πλήθος και όπου πάλιν ο Δήμαρχος κ. Ε. Βάρκας στας όρθιος εν τη αμάξη και προσφωνών τον κ. Διοικητήν είπε μεταξύ άλλων και ότι, ευχαριστεί τον θεόν ότι αυτόν εξελέξατο ίνα παραδώσει την τέως δούλην Γέραν ελευθέραν πλέον εις χείρας Έλληνος Διοικητού».
Αρχηγός της τοπικής εθνοφυλακής, της μέρες της απελευθέρωσης, ήταν ο καπετάν Γεώργης Γαβαλάς ή Σαντοριναίος. Επαινώντας τον η εφημερίδα Λαϊκός Αγών, την 8η Δεκεμβρίου, κατά παράκληση κατοίκων του Σκοπέλου, γράφει ότι «Ο κάλλιστος και άξιος παντός επαίνου ούτος νέος δύναται να ειπεί τις ότι συνέδεσεν αρρήκτως το όνομα αυτού με την ασφάλειαν του τόπου. Χάριν εις τας υπερανθρώπους αυτού προσπαθείας, το αεικίνητόν του, την πρόθυμον και μετά θαυμαστού ζήλου εκπλήρωσιν των ανατεθέντων αυτώ καθηκόντων, τα χωρία της Γέρας εύρον την ησυχίαν των, την τάξιν, την ασφάλειαν. Εν θερμότατον εύγε απευθύνομεν εις τον δραστήριον τούτον νέον και σφίγγοντας την χείρα αυτού τω ευχόμεθα να καταλάβει την εμπρέπουσαν αυτώ θέσιν επαξίως των περικοσμούντων αυτόν προσόντων».
