Της Ειρήνης Γ. Κατσούρη-Μαρμαρινού, Φιλολόγου
Οι Ιουδαιοχριστιανοί, όπως επίσης και οι εκκλησίες της Μικράς Ασίας, γιόρταζαν το χριστιανικό Πάσχα με βάση το Ιουδαϊκό. Δηλαδή την ημέρα του Ιουδαϊκού Πάσχα την 14η του μηνός Νισάν ή την 14η του σεληνιακού μήνα, οποιαδήποτε μέρα της εβδομάδας αν έπεφτε αυτή, γιόρταζαν το Σταυρικό θάνατο του Χριστού μαζί με την Ανάστασή Του. Έτσι, όπως και οι Ιουδαίοι, νήστευαν μέχρι το απόγευμα της 14ης Νισάν, οπότε τελούσαν το Πασχαλινό Δείπνο με τη Θεία Ευχαριστία. Οι υπόλοιπες εκκλησίες της Ανατολής και της Δύσης πανηγύριζαν την πρώτη Κυριακή μετά την 14η του μηνός Νισάν, εφόσον νήστευαν την Παρασκευή και το Σάββατο.
Ήδη από το 155 μ.Χ. αρχίζουν οι πρώτες προσπάθειες, ώστε όλες οι τοπικές εκκλησίες να γιορτάζουν τη μεγάλη αυτή ημέρα σε μια κοινή ημερομηνία. Το πρόβλημα συζητήθηκε μεταξύ της Σμύρνης Πολυκάρπου και της Ρώμης Ανικήτου, χωρίς να καταλήξουν σε κάποια συμφωνία. Παρ’ όλα αυτά, κατά τον ιστορικό Ευσέβιο «εκοινώνησαν εαυτοίς και εν τη εκκλησία παρεχώρησεν ο Ανίκητος την ευχαριστίαν τω Πολυκάρπω». Γύρω στα 166 μ.Χ. γίνεται μια δεύτερη σοβαρή προσέγγιση του θέματος μεταξύ του Απολιναρίου Ιεραπόλεως και του Μελίτωνος Σάρδεων.
Η διαφορά κατά την ημερομηνία δε θεωρούνταν θεμελιώδης κατά τον 2ο αιώνα, αλλά λόγω της εγκατάστασης Μικρασιατών στη Δύση, αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα της ομοιομορφίας. Έτσι ο Βίκτωρ Ρώμης αποφάσισε να δράσει δυναμικά και, επειδή έπρεπε να εκφραστούν οι απόψεις των τοπικών εκκλησιών, ζήτησε να συγκληθούν κατά τόπους Σύνοδοι και να κοινοποιηθούν οι αποφάσεις τους. Από τα πορίσματα των συνοδών, που προέκυψαν, παρατηρούμε την εμμονή των Μικρασιατών να γιορτάζουν το Πάσχα την 14η του μηνός Νισάν.
Την τελική λύση θα δώσει η Α’ Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαιας (325 μ.Χ.), η οποία ανέθεσε στην εκκλησία της Αλεξάνδρειας την εκπόνηση των Πασχάλιων κύκλων, λόγω του ότι ήταν ανεπτυγμένη στην πόλη αυτή η επιστήμη της αστρονομίας. Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας με εγκύκλιό του στις άλλες εκκλησίες ανακοίνωνε την ημερομηνία εορτής του Πάσχα κάθε έτος.
Το Pasah των Εβραίων μεταγλωττίσθηκε στα ελληνικά ως Πάσχα. Η λέξη Pasah είναι Αιγυπτιακή και σημαίνει “διάβαση”, μπορεί όμως να σημαίνει και πλήγμα. Την εποχή του Μωυσή συνδυάστηκε με τη διάβαση της Ερυθράς θάλασσας, δηλαδή την απελευθέρωση του εβραϊκού λαού από τη σκλαβιά των Αιγυπτίων. Το χριστιανικό συμβολισμό του Πάσχα καθιέρωσε για πρώτη φορά ο Απόστολος Παύλος. Από την εποχή που οι χριστιανοί άρχισαν να γιορτάζουν το Πάσχα, διατήρησαν ορισμένα χαρακτηριστικά του εβραϊκού, ενώ ταυτόχρονα προσέθεσαν και άλλα. Ο χριστιανισμός έδωσε ένα νέο περιεχόμενο στη γιορτή: Τα πάθη του Κυρίου και την Ανάστασή του μετά τρεις μέρες.
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή για τους Χριστιανούς όλου του κόσμου, και είναι λογικό να το γιορτάζουμε ανάλογα. Σε όλη την Ελλάδα λοιπόν ο κάθε τόπος γιορτάζει με το δικό του ξεχωριστό τρόπο το Πάσχα. Το Σάββατο του Λαζάρου, στα χωριά του Βόλου, τα κοριτσάκια, με καλαθάκια στολισμένα με λουλούδια τραγουδούν το “Λάζαρο”:
«Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια
Ήρθε η Κυριακή που τρώνε τα ψάρια.
Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι.
Ήρθε η μάνα σου από την πόλη.
Σου ‘φερε χαρτί και κομπολόι.
Οι κοτίτσες σας αυγά γεννάνε,
οι φωλίτσες δεν τα χωράνε,
δώστα σε εμάς να τα χαρούμε».
Την Μ. Πέμπτη αγόρια τραγουδούν τα κάλαντα:
«Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται,
σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι,
για να σταυρώσουν το Χριστό των πάντων βασιλέα.
Κι ο Κύριος εθέλησε να μπει σε περιβόλι,
να κάμει δείπνο Μυστικό για να το λάβουν όλοι.
Κι η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της.
Την προσευχή της έκανε για το Μονογενή της».
Στη Σαντορίνη το Σάββατο του Λαζάρου κάνουν ένα μεγάλο σταυρό, τον ντύνουν με δεντρολίβανο γύρω-γύρω και τον βάζουν στην πλατεία του χωριού. Το σταυρό το λένε “Λάζαρο” και σημαίνει την ανάσταση του Λαζάρου. Το Μ. Σάββατο το πρωί, τον κατεβάζουν και με τα ξυλάκια του δεντρολίβανου φτιάχνουν τα γαρδουμπάκια για την ανάσταση.
Το πιο εντυπωσιακό έθιμο του νησιού της Κύθνου είναι αυτό της “Κούνιας“. Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μια κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο. Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του “συχώριου”, δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει “διαβάσει” ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.
Στην Κέρκυρα, όταν σφάζουν τ’ αρνί, πριν από το ψήσιμο, κόβουν τούφα μαλλιού απ’ αυτό, τη βουτάνε μέσα στο αίμα του και κάνουν ένα σταυρό στην πόρτα σ’ αυτού που ανήκε το αρνί. Στις 11 η ώρα το πρωί του Μ. Σαββάτου γίνεται η πρώτη Ανάσταση. Τότε έχουν μαζί τους στάμνες και τις σπάνε. Την Μ. Παρασκευή γίνεται κάτι μοναδικό στην Ύδρα. Ο επιτάφιος της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του επιταφίου, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα κατανυκτική. Την επομένη του Πάσχα, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ομοιώματος παραγεμισμένου από εύφλεκτη ύλη, μπροστά στα μάτια των ντόπιων και των επισκεπτών του νησιού.
Στη Μακεδονία από το Μοναστήρι του Ξηροπόταμου του Αγίου Όρους, όπου φυλάσσεται ο τίμιος σταυρός, μεταφέρεται στο χωριό Πετροκέρασα (Δήμος Καλυβίων). Το χωριό έχει το “ιερό δικαίωμα” μοναδικό στον κόσμο, να φιλοξενεί τον Τίμιο Σταυρό από την Κυριακή των Βαΐων μέχρι την Μ. Δευτέρα το πρωί. Αυτό γίνεται σε ανάμνηση της σωτηρίας του χωριού από αφανισμό εξαιτίας θανατηφόρου ασθένειας (πανώλης), στα μέσα του 18ου αιώνα.
Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δυο θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως, με αγάπη, κατάνυξη και αμοιβαίο σεβασμό τις Άγιες Μέρες του Πάσχα. Οι επιτάφιοι των καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από το Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των καθολικών ξεκινάει από τον Ιερό Ναό Ευαγγελιστών. Οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων, από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και τη Μητρόπολη της Μεταμορφώσεως περιφέρονται και συναντώνται στην κεντρική πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Μ. Παρασκευής από τη χορωδία του Αγίου Νικολάου.
Κάθε Δευτέρα του Πάσχα αναβιώνει στη Ρεντίνα το τοπικό έθιμο, τα “Μπαϊράκια”. Κατά την αναβίωση του εθίμου, οι κάτοικοι βγάζουν σε λιτανεία τα λάβαρα και οι πιστοί πλειοδοτούν σε χρήματα για να έχουν την τιμή να τα κρατήσουν. Την Κυριακή των Βαΐων τα κορίτσια στη Σωσάνδρα καλοντυμένα κρατούν καλάθια και γυρνούν τα σπίτια. Επειδή η εκκλησία τη μέρα αυτή επιτρέπει το ψάρι, τραγουδούν:
«Βάγια, βάγια των βαγιών,
Τρώνε ψάρι και κολιό,
Και την άλλη Κυριακή
Τρώνε το ψημένο αρνί».
Η νύχτα της Ανάστασης στο Λεωνίδιο είναι η νύχτα των αερόστατων. Η όμορφη πρωτεύουσα της Τσακωνιάς μετατρέπεται σε ένα φαντασμαγορικό σκηνικό θεάματος, ήχου και φωτός. Με το πρώτο Χριστός Ανέστη από τις πέντε ενορίες της πολιτείας εκατοντάδες αερόστατα πυροδοτούνται και ελευθερώνονται για να ανέβουν με ορμή στην αρχή και νωχελικά στη συνέχεια στον ουρανό. Για την πυροδότησή τους χρησιμοποιείται η “καλυμμάρα”, που είναι πανί εμποτισμένο με λάδι και πετρέλαιο.
Καλό Πάσχα και καλή Ανάσταση σε όλους μας…
