Την ανησυχία των γονέων στη χώρα μας και κατ’ επέκταση και στη Λέσβο έχει τροφοδοτήσει η αναζωπύρωση της ιλαράς στην Ευρώπη, εξέλιξη που αποδίδεται στο αντιεμβολιαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια σε ανεπτυγμένα κράτη, με τους γονείς να αποφεύγουν τον εμβολιασμό των παιδιών τους ακούγοντας τις διάφορες σεναριολογίες για χρόνια νοσήματα, τα οποία αποδίδονται στα συστατικά των εμβολίων, μεταξύ των οποίων και το αλουμίνιο.
Ήδη την προηγούμενη Πέμπτη από τη σελίδα μας φιλοξενήσαμε άρθρο παιδιάτρου της Μυτιλήνης για την ιλαρά και τις ευρωπαϊκές οδηγίες για εμβολιασμό, την ώρα που φαίνεται πως στη χώρα μας έχουν καταγραφεί περίπου 300 περιστατικά ιλαράς.
Ωστόσο μέχρι χθες στο νοσοκομείο Μυτιλήνης δεν είχε καταγραφεί ούτε ένα κρούσμα σε αντίθεση με άλλες νησιωτικές περιοχές, όπως η Κρήτη. Πάντως κάποιοι ιδιώτες παιδίατροι της περιοχής μας, για κάθε ενδεχόμενο, φέρνουν προς τα εμπρός τις προθεσμίες για τους επαναληπτικούς εμβολιασμούς για την ιλαρά (σε σχέση με τον αρχικό προγραμματισμό τους) που πρέπει να γίνουν σε παιδιά, τα οποία έχουν ήδη κάνει το πρώτο εμβόλιο. Το γεγονός πάντως πως κάποιοι ιδιώτες παιδίατροι εξαντλούν ως έχουν δικαίωμα το χρονικό όριο για τον επαναληπτικό εμβολιασμό που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αυτό ενδεχομένως ίσως δείχνει μιας κάποιας μορφής επιφύλαξη και από τους γιατρούς. Φυσικά περιττό να σημειωθεί από πλευράς μας πως ο γονέας που δεν έχει εμβολιάσει το παιδί του για την ιλαρά αναλαμβάνει και μια πολύ μεγάλη ευθύνη για το ενδεχόμενο επιπλοκών σε περίπτωση μετάδοσης της νόσου, οι οποίες ναι μεν μπορεί να συγκεντρώνουν το μικρότερο ποσοστό, αυτό όμως το ποσοστό δεν είναι αμελητέο, όπως θα δούμε παρακάτω.
Για την αναζωπύρωση της ιλαράς η επιστημονική κοινότητα αποδίδει την πηγή διασποράς της νόσου στη Ρουμανία, καθώς και σε αλλοδαπούς τρίτων χωρών που βρέθηκαν σε ευρωπαϊκά κράτη και δεν είχαν ακόμα προλάβει να εμβολιαστούν τα παιδιά τους. Από μια επιδημία που ξέσπασε το 2016 στη Ρουμανία και εξαπλώθηκε σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Μάλτα, Βουλγαρία, Ιταλία, Σουηδία κτλ., ξεκίνησαν και τα κρούσματα να έρχονται προς την χώρα μας. Περισσότερα κρούσματα αφορούν άτομα που είναι Έλληνες Ρομά και είναι στην πλειοψηφία τους παιδιά, άτομα που δεν έχουν εμβολιαστεί.
Σε κάθε περίπτωση, αρμόδιοι για να καθοδηγούν τους γονείς στις κινήσεις τους είναι οι παιδίατροι που έχουν την επιστημονική γνώση ώστε να τους οδηγήσουν σε ασφαλείς επιλογές και σε καμιά περίπτωση τα ανεύθυνα δημοσιεύματα του διαδικτύου, όπου ο κάθε αυτοαποκαλούμενος ειδήμονας λέει τα δικά του ενάντια στους εμβολιασμούς. Αξίζει, δε, να τονίσουμε πως ακόμα και η Ομοιοπαθητική Ιατρική που ως γνωστόν θεραπεύει χωρίς τη χρήση χημικών φαρμάκων τάσσεται υπέρ των εμβολιασμών των παιδιών.
H ιλαρά
H ιλαρά είναι ιογενής λοίμωξη υψηλής μεταδοτικότητας που οφείλεται στον ιό της ιλαράς. Διακρίνονται 3 στάδια της νόσου: Το πρόδρομο (καταρροϊκό), το εξανθηματικό και το στάδιο της αποδρομής.
Το πρόδρομο (καταρροϊκό) στάδιο, διαρκεί 2-4 ημέρες, χαρακτηρίζεται από πυρετό, έντονα καταρροϊκά συμπτώματα (δακρύρροια, ρινόρροια, πταρμό), βήχα, επιπεφυκίτιδα και φωτοφοβία. 1-2 ημέρες πριν ή μετά την εμφάνιση του εξανθήματος εμφανίζονται οι κηλίδες του Koplik που είναι παθογνωμονικές της νόσου και είναι μικρά λευκωπά στίγματα που περιβάλλονται από ερυθρά άλω και εντοπίζονται στο βλεννογόνο της παρειάς αντίστοιχα προς τους κάτω γομφίους.
Το εξανθηματικό στάδιο διαρκεί 5-6 ημέρες και χαρακτηρίζεται από έκθυση κηλιδοβλατιδώδους εξανθήματος, το οποίο στην αρχή είναι αραιό, ροδαλό και τα στοιχεία αφορίζονται σαφώς μεταξύ τους, ενώ στη συνέχεια γίνονται ερυθρά και συρρέουν αλλά εξακολουθούν να αφορίζονται μεταξύ τους με υγιές δέρμα. Η έκθυση του εξανθήματος γίνεται κατά ώσεις και συνήθως αρχίζει πίσω από τα αυτιά, γρήγορα εξαπλώνεται στο πρόσωπο, τον κορμό και τα άκρα.
Το στάδιο της αποδρομής (ανάρρωσης) χαρακτηρίζεται από πτώση του πυρετού και εξαφάνιση του εξανθήματος σταδιακά με τη σειρά έκθυσης, δηλαδή σβήνει πρώτα από το πρόσωπο και τελικά από τα άκρα. Σε μερικές περιπτώσεις παρατηρείται λεπτή απολέπιση του δέρματος εκτός από τις παλάμες και τα πέλματα.
Επιπλοκές
Περίπου 30% των περιπτώσεων ιλαράς έχουν μια ή περισσότερες επιπλοκές που είναι συχνότερες σε παιδιά κάτω των 5 ετών και ενήλικες άνω των 20 ετών. Οι συχνότερες επιπλοκές εμφανίζονται από το πεπτικό, αναπνευστικό και το ΚΝΣ. Από το πεπτικό εμφανίζεται διάρροια (8%) και σπανίως παροδική ηπατίτιδα. Σοβαρότερες επιπλοκές είναι η πνευμονία, ιογενής (γιγαντοκυτταρική) ή δευτεροπαθής από μικρόβια (συχνότητα 6%), η οποία αποτελεί και τη συχνότερη αιτία θανάτου, η οξεία μέση πυώδης ωτίτιδα (7%), η οξεία εγκεφαλίτιδα (0,1%) που προβάλλει με υπερπυρεξία, ανησυχία, διέγερση, θόλωση της διάνοιας, σπασμούς και κώμα. Η υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτις (SSPE), είναι σπάνια επιπλοκή, εμφανίζεται μετά παρέλευση κατά μέσο όρο 7 ετών από την εκδήλωση της ιλαράς και οφείλεται σε βλάβη των εγκεφαλικών κυττάρων από τον ιό της ιλαράς που παραμένει και πολλαπλασιάζεται μετά την αποδρομή της νόσου. Οι ενήλικες νοσούν σπάνια από ιλαρά, αλλά σοβαρότερα από τα παιδιά. Οι επιπλοκές αφορούν κυρίως το αναπνευστικό: Πνευμονία (30%), μέση πυώδης ωτίτιδα (29%), ιγμορίτιδα (25%). Η νόσηση κατά την εγκυμοσύνη σχετίζεται με αποβολή του εμβρύου, πρόωρο τοκετό, χαμηλού βάρους γέννησης νεογνό.
Θάνατοι από ιλαρά έχουν αναφερθεί σε ανεπτυγμένες χώρες σε 1-2‰ των κρουσμάτων. Η θνητότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες αγγίζει το 25%.
Επιδημιολογία
Τα κρούσματα ιλαράς εμφανίζονται συνήθως στο τέλος του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης και η νόσος είναι πιο σοβαρή σε βρέφη και ενήλικες κυρίως λόγω επιπλοκών.
Πριν την εφαρμογή συστηματικού εμβολιασμού παρατηρούνταν επιδημικά κύματα κάθε 2-3 χρόνια, τα κρούσματα ανέρχονταν σε 100 εκατομμύρια και οι θάνατοι ως 6 εκατομμύρια ανά έτος. Στις ανεπτυγμένες χώρες, πριν την καθιέρωση του εμβολιασμού, νοσούσε περίπου το 90% του πληθυσμού ως την ηλικία των 15 ετών. Μετά την εφαρμογή του εμβολιασμού, σε χώρες με υψηλή εμβολιαστική κάλυψη μειώθηκε η επίπτωση της νόσου έως 98% και σταμάτησε η εμφάνιση επιδημικών κύκλων. Σήμερα η νόσος προσβάλλει μη εμβολιασμένα παιδιά και ενήλικες και επιδημικές εξάρσεις συμβαίνουν όταν αυξηθεί το ποσοστό επίνοσων στον παιδικό πληθυσμό.
Παρά την εφαρμογή αποτελεσματικού και ασφαλούς εμβολίου δεν επετεύχθη ο στόχος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για εξάλειψη της νόσου από την Ευρώπη. Το 2010 δηλώθηκαν στην Ευρώπη 30.367 κρούσματα ιλαράς από τα οποία τα 22.005 (25 θάνατοι) καταγράφηκαν στη Βουλγαρία και αρκετά στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, την Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ισπανία. Στη χώρα μας το χρονικό διάστημα της προηγούμενης δεκαετίας εκδηλώθηκε επιδημία ιλαράς που άρχισε μέσα στο 2005 και συνεχίστηκε το 2006, με αποτέλεσμα η επίπτωση της νόσου για το 2006 να φτάσει τα 4,65 κρούσματα ανά 100.000 πληθυσμού.
Η ιλαρά αποτελεί την επόμενη νόσο-στόχο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προς εξάλειψη μετά την πολιομυελίτιδα.
Τρόπος μετάδοσης
Η μετάδοση της ιλαράς γίνεται κυρίως αερογενώς από άτομο σε άτομο με σταγονίδια που αποβάλλουν οι ασθενείς και σπανιότερα με αντικείμενα που μολύνθηκαν πολύ πρόσφατα από ρινικές και φαρυγγικές εκκρίσεις.
Ο χρόνος επώασης της ιλαράς είναι 10-12 ημέρες, ενώ από την έκθεση στον ιό μέχρι την έκθυση του εξανθήματος μεσολαβούν κατά μέσο όρο 14 ημέρες (7-18 ημέρες).
Η ιλαρά παρουσιάζει πολύ υψηλή μεταδοτικότητα με ποσοστό δευτερογενούς προσβολής έως 90% μεταξύ επίνοσων ατόμων (π.χ. ατόμων που δεν έχουν ανοσοποιηθεί). Η μετάδοση γίνεται 4 ημέρες πριν την έκθυση του εξανθήματος έως 4 ημέρες μετά. Το μέγιστο της μετάδοσης τοποθετείται από την έναρξη του πρόδρομου σταδίου έως και 3-4 ημέρες μετά την έκθυση του εξανθήματος. Ο ιός του εμβολίου δεν αποδείχθηκε να είναι μεταδοτικός.
Το εμβόλιο
Το εμβόλιο συνιστάται να γίνεται υποδόρια σε δυο δόσεις σε ηλικία 12-15 μηνών και 4-6 ετών και σε κάθε περίπτωση είναι καλύτερο να δίνεται με τη μορφή τριδύναμου (ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας) ή τετραδύναμου εμβολίου (ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας-ανεμοβλογιάς). Στη χώρα μας κυκλοφορούν εμβόλια που περιέχουν τα στελέχη Edmonston (M-M-R VAX PRO) και Schwartz (PRIORIX και PRIORIX-TETRA).
Στην Ελλάδα, το εμβόλιο ιλαράς άρχισε να κυκλοφορεί στο εμπόριο στις αρχές της δεκαετίας του ’70, εντάχθηκε στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών το 1981 και το 1989 εντάχθηκε ως τριπλό εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (MMR). Το 1991 καθιερώθηκε η 2η δόση του MMR σε ηλικία 11-12 ετών και από το 1999 αυτή γίνεται σε ηλικία 4-6 ετών.
Το εμβόλιο εξασφαλίζει μακρόχρονη ανοσία και έχει βρεθεί ότι σε παιδιά που εμβολιάστηκαν σε ηλικία 15 μηνών αυτή ανέρχεται σε ποσοστό 98%, ενώ αν εμβολιάστηκαν σε ηλικία 12 μηνών το ποσοστό είναι 95%. Περίπου 2%-5% των παιδιών που εμβολιάζονται με την πρώτη δόση του εμβολίου παρουσιάζουν αποτυχία στην πρωτογενή αντισωματική απάντηση. Τα περισσότερα από τα παιδιά που δεν ανέπτυξαν αντισώματα μετά την πρώτη δόση, ανταποκρίνονται με τη δεύτερη δόση, ώστε 99% των εμβολιασθέντων με δυο δόσεις παιδιών παρουσιάζουν αντισωματική απάντηση ενδεικτική ανοσίας στην ιλαρά.
