Του Βαγγέλη Χατζημανώλη
Η Αποκριά στην Λέσβο είχε και έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τον σατιρικό λόγο και μόνο, έμμετρο σε δεκαπεντασύλλαβο – δεκατρισύλλαβο στίχο συνήθως, εκτός τυχόν περιπτώσεων διαλόγου. Σάτιρα καυστική στην ντοπιολαλιά επί παντός τού επιστητού, ιδιαίτερα για τούς πολιτικούς, αλλά και για κοινωνικά θέματα και τοπικά δημόσια πρόσωπα και γεγονότα,
δεν άφηνε και δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω όπως λέμε και μάλιστα και με αδιάντροπες φράσεις ξεκάθαρες. Σάτιρα που έχει την… ασυλία της και που ήταν και είναι η μόνη ευκαιρία ο λαός να βγάλει τα απωθημένα του!
Άρματα και παρελάσεις σε ρυθμό «σάμπας» και όλα αυτά τα ξενόφερτα δεν είχαν θέση εδώ, ούτε και ως «Καρναβάλι ή Καρνάβαλος» (Carnaval “carne vale” λατινικό, ‘’αποχή απ’ το κρέας’’ δηλαδή απόκρεω), κατεξοχήν Βραζιλιάνικης προέλευσης ή και Βενετσιάνικης και τώρα «Πατρινό Καρναβάλι», που έγινε μόδα και στα χωριά μας, όπως και με τα Χριστουγεννιάτικα-Πρωτοχρονιάτικα έθιμα. Ως «Απουκριγιά» και μάλιστα «Γιούνια» ήταν στην Λέσβο, Αϊβαλιώτικης προέλευσης σαν και τα άλλα έθιμα («γιούνια» από την τούρκικη λέξη «γιουνάν, Έλληνας» και στην περίπτωσή μας «γιουνάν μπαϊράμ», όπως το έλεγαν τότε εκεί οι Τούρκοι.
Το ίδιο και η «γκαμήλα» και το «γαϊτανάκι». Αϊβαλιώτικο και το ακόλουθο: «Ου χάρους ιντιλάλησι να πάρει τις γριάδις // κι οι γριές σαν τ’ άκουσαν πήγαν κι στουλιστήκαν // κι τα καλά τους βάλανι κι στου χουρό πιαστήκαν. // Δώστι του πιδιά κι ας πάει // τούτ΄η γης θι να μάς φάει // τούτ’ η γης μι τα λουλούδια // τρώει νιες κι κουπιλούδια»! Εκτός από «Γιούνια» είχε και το όνομα εδώ και ως «Τιπτίλια»!
Τα σκήπτρα στα αποκριάτικα δρώμενα και βέβαια σάτιρα, τα είχαν και τα έχουν, η Αγιάσος, ο Μεσότοπος και με τους γνωστούς παντού «Κουδουνάτους», η Αγία Παρασκευή με τους «Γιουρούκδις», ακολουθούν ο Παλαιόκηπος, η Στύψη, κάπως και τα Δάφια και παλιότερα και η Βρίσα. Σήμερα εννοείται ότι παντού έγινε μόδα πλέον το… «καρναβαλίζειν» με παρελάσεις ή και κάποια σάτιρα.
Πέρα απ’ αυτά, και στην Μυτιλήνη και στα χωριά, η Αποκριά ήθελε και τις «Καντάδες» αργά το βράδυ στις γειτονιές, με τα σχετικά απ’ ανάμεσα κεράσματα και κάπου-κάπου μισάνοιγε… και κάποιο παράθυρο ή και κάποια μπαλκονόπορτα για ένα γαρούφαλλο ή ένα… γλυκοκοίταγμα!
Την τελευταία Κυριακή τής Τυρινής αλλά κι απ’ το Σάββατο, έβγαιναν οι μασκαράδες ή «μτσούνις ή γιούνια», μέσα στους δρόμους. Η μεταμφίεσή τους ήταν απλή κι ανάλογα με την δυσπραγία που υπήρχε τότε. Οι γυναίκες ντύνονταν άνδρες και οι άνδρες γυναίκες με ρούχα παλιά και ό,τι έβρισκαν. Συνήθως τα θέματα τής μεταμφίεσης ήταν «γκαστρουμένις, μαμές, παπάδις, ζτιάν’ ή στούλ’δις (ζητιάνοι) μι τσβάλια, γριγιές, λιχώνις» και άλλα τέτοια. Έπαιρναν τούς δρόμους αυτοσχεδιάζοντας και πειράζοντας περαστικούς και θεατές… πήγαιναν στα σπίτια, ενώ τσούρμο παιδιά από πίσω ακολουθούσαν φωνάζοντας «γιούνιααα»! Υπήρχε και η απάντηση σ’ αυτό «…τ παπά τα κδούνιαα»! Οι μασκαράδες αυτοσχεδίαζαν ανάλογα με το ντύσιμό τους.
Το βράδυ της Κυριακής τής Τυρινής έπρεπε στο σπίτι να καθαρίσουν, να φαγωθούν τα αποκριάτικα εδέσματα οπωσδήποτε, διότι από την άλλη μέρα Καθαρή Δευτέρα, η νηστεία τηρούνταν με ευλάβεια όχι μόνο αυτή την εβδομάδα αλλά και όλη τη Σαρακοστή, (όπως τώρα δηλαδή… νηστίσιμα κοψίδια και παϊδάκια την Καθαρή Δευτέρα)!
Κλείνοντας λοιπόν το αποκριάτικο δείπνο, κυλούσαν στο τέλος πάνω στο τραπέζι σφιχτοβρασμένο αυγό λέγοντας «σαν που τσλα τ’ αυγό γλήγουρα, να τσλησ τσι η Σαρακουστή να ερτ η Λαμπρή», δηλαδή «όπως κυλά το αυγό γρήγορα, έτσι να κυλήσει και η Σαρακοστή να έλθει η Λαμπρή» και τρώγοντας το αυγό τους, αποχαιρετούσαν με ευχές την αποκριά. Έκλεινε δηλαδή η αυλαία τής χαράς με αυγό, και θα άνοιγε πάλι με αυγό κόκκινο πια για τη χαρά τής Ανάστασης!
Η Μυτιλήνη δεν είχε οργανωμένα αποκριάτικα δρώμενα. Απλά τα δύο Σαββατοκύριακα κυκλοφορούσαν στην Αγορά και παντού ντυμένοι μασκαράδες, ιδίως παιδιά και τα βράδια όλα τα σπίτια ήταν ανοιχτά για όλους τους μασκαρεμένους για μια σύντομη επίσκεψη και το ανάλογο κέρασμα. Ευκαιρία και για τους ερωτευμένους να μπουν στο σπίτι τής αγαπητικιάς τους αψεγάδιαστα. Πολλοί ή πολλές είχαν καλυμμένα και τα πρόσωπα και συνεννοούνταν με κινήσεις αφήνοντας φεύγοντας ερωτηματικά στους οικοδεσπότες για το ποιοι-ποιες μπορούσε να ήταν… Εξάλλου το έθιμο ήθελε να σεβαστούν την ανωνυμία τους!
Το απόγευμα όμως τής Κυριακής τής Τυρινής μέχρι αργά το βράδυ, στην Λαγκάδα, σε όλο τον δρόμο (Ζωοδόχου Πηγής) μέχρι την έξοδο απ’ την πόλη, ήταν το αδιαχώρητο από μασκαρεμένους ή μη, παιδιά και μεγάλους και βέβαια νέους, μια και ήταν ένα είδος «νυφοπάζαρου» για φλερτάρισμα, πειράγματα και ξέδομα! Στην άκρη τού δρόμου υπήρχαν και μικροπωλητές με διάφορες λιχουδιές και γλειφιτζούρια, ειδικότερα δε πουλώντας κομφετί χύμα, έχοντας μετρίδι ένα ποτήρι (τιμή μια δραχμή)… που οι νεαροί το έβαζαν μέσα στην τσέπη τους και όποιον ή όποια είχαν βάλει στόχο το πέταγαν πάνω τους και εννοείται ότι όλων τα μαλλιά και τα ρούχα ήταν γεμάτα κομφετί. Τα καφενεία εκεί ήταν κατάμεστα και με τα ανάλογα μουσικά ακούσματα.
Εδώ και είκοσι περίπου χρόνια, καταφέραμε σαν Δήμος να κάνουμε και τις «καντάδες» και σάτιρα από εξέδρας (Πλατεία Σαπφούς, Πάρκινγκ, έξω από το Δημ. Θέατρο) με χιλιάδες κόσμο να χαίρεται, αλλά και από σκηνής Λεσβιακές Θεατρικές Αποκριάτικες Επιθεωρήσεις ως «Λεσβιακή Αποκριά τα Γιούνια», που δυστυχώς εδώ και κάποια χρόνια…. εξέλειπαν όπως και άλλα, DELETE που λέμε.
