| Ο συμπατριώτης μας Καθηγητής Οικονομικών, Παράσχος Μανιάτης, που είναι ένας επιστήμονας διεθνούς κύρους έχοντας συνεργαστεί με γνωστά πανεπιστήμια του εξωτερικού ενώ έχει σπουδαίο έργο και ως μουσικοσυνθέτης και έχουμε την χαρά και την τιμή να φιλοξενούμε την αρθρογραφία του κάθε Πέμπτη στα Νέα της Λέσβου, επανέρχεται σήμερα με ένα άρθρο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο.
Με επιστημονική πληρότητα, διορατικότητα και ρεαλιστική προσέγγιση, αναλύει τις προκλήσεις που γεννά το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο και τοποθετεί στο επίκεντρο την ανάγκη για πολυεπίπεδη ελληνική αντίδραση. Η μακρά ακαδημαϊκή του πορεία, η βαθιά γνώση των γεωστρατηγικών ισορροπιών και η ικανότητά του να συνδυάζει νομικά, πολιτικά και ενεργειακά δεδομένα, καθιστούν το κείμενό του ένα σημαντικό εργαλείο προβληματισμού για τη δημόσια συζήτηση. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κ. Μανιάτης τοποθετείται με τόλμη και καθαρότητα, αυτή τη φορά όμως, το άρθρο του αποκτά ιδιαίτερη σημασία λόγω της κρισιμότητας των εξελίξεων. Τα Νέα της Λέσβου |
του Παράσχου Μανιάτη*
Το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο, που υπογράφηκε το 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας της Τρίπολης στη Λιβύη, αποτελεί μια πρόκληση για τη διεθνή έννομη τάξη και μια άμεση απειλή στα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας. Αν και νομικά ανυπόστατο, παραμένει εργαλείο αναθεωρητικής πολιτικής στην Ανατολική Μεσόγειο και δείκτης της διαρκούς τουρκικής επιδίωξης για γεωστρατηγική υπεροχή στην περιοχή.
Νομική ακυρότητα και διεθνής καταδίκη
Η συμφωνία είναι παράνομη διότι:
- Δεν υπάρχουν παρακείμενες ή αντικείμενες ακτές μεταξύ των δύο χωρών.
- Αγνοεί την ύπαρξη μεγάλων ελληνικών νησιών (Κρήτη, Ρόδος, Κάρπαθος, Γαύδος), αρνούμενη ότι διαθέτουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.
- Δεν έχει επικυρωθεί από τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Λιβύης, και άρα δεν είναι έγκυρη, ούτε βάσει του λιβυκού δικαίου.
Η Ε.Ε., οι ΗΠΑ, η Αίγυπτος, η Κύπρος και άλλα κράτη έχουν καταδικάσει επισήμως το μνημόνιο, το οποίο δεν παράγει έννομα αποτελέσματα κατά το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).
Επιπτώσεις και ελληνικές αντιδράσεις
Η Τουρκία επιδιώκει τη δημιουργία τετελεσμένων, υλοποιώντας το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας”, με στόχο τον περιορισμό της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η Ελλάδα αντέδρασε μεθοδικά:
- Συμφωνία ΑΟΖ με Αίγυπτο (2020): Ακύρωσε στην πράξη το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο, καθώς η οριοθετημένη περιοχή τέμνει το αυθαίρετο “τουρκολιβυκό” όριο.
- Διπλωματικές ενέργειες σε ΟΗΕ, Ε.Ε. και διεθνείς οργανισμούς.
- Συμμαχίες με Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο για τη διασφάλιση γεωπολιτικής σταθερότητας.
- Ανάδειξη της παρανομίας μέσω ρηματικών διακοινώσεων και αξιοποίηση των ελληνικών ενεργειακών προγραμμάτων ως στρατηγικών εργαλείων εξωτερικής πολιτικής.
Ρηματικές διακοινώσεις και εκβιαστικές κινήσεις
Πρόσφατα, η Λιβύη απέστειλε ρηματική διακοίνωση στην Ελλάδα, αμφισβητώντας:
- Τις ελληνικές έρευνες για υδρογονάνθρακες νότια της Κρήτης.
- Τη συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου.
- Την ελληνική κυριαρχία στις θαλάσσιες ζώνες της Ανατολικής Μεσογείου.
Παράλληλα, παρατηρείται αύξηση των παράνομων μεταναστευτικών ροών από τη Λιβύη, που λειτουργούν ως εργαλείο πίεσης και εκβιασμού ώστε να αποτραπεί η εμβάθυνση συνεργασιών της Ελλάδας με αμερικανικούς ενεργειακούς κολοσσούς, όπως η Chevron. Η ενεργειακή διπλωματία αποκτά πλέον κομβικό ρόλο: Αποτελεί εργαλείο σταθερότητας, ανάπτυξης, αλλά και διεθνούς συσπείρωσης γύρω από την ελληνική νομιμότητα.
Η επιλογή της Chevron, η οποία προστατεύεται έμμεσα από τις ΗΠΑ, λειτουργεί αποτρεπτικά για τουρκικές ή λιβυκές προκλήσεις, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Exxon Mobil νοτίως της Κύπρου, όπου δεν υπήρξε καμία παρενόχληση.
Η τουρκική αναθεωρητική πολιτική
Η Τουρκία προβάλλει αυθαίρετα την άποψη ότι:
- Τα ελληνικά νησιά δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ.
- Η Κρήτη “δεν υπάρχει” στον γεωπολιτικό χάρτη, και ότι τα σύνορα της Ελλάδας σταματούν στην Πελοπόννησο.
- Το παράδειγμα της Σικελίας αγνοείται, παρόλο που αναγνωρίζεται ΑΟΖ στην Ιταλία μέσω νησιού.
Η περίπτωση της Μάλτας
Η ύπαρξη υφαλοκρηπίδας για τη Μάλτα δεν οφείλεται στο γεγονός ότι είναι κυρίαρχο κράτος, αλλά στο ότι, ως νησί, έχει τα δικαιώματα που της αναγνωρίζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.
Η άρνηση της Τουρκίας περί της μη υπογραφής του Διεθνούς Δικαίου
Η άρνηση της Τουρκίας να υπογράψει την UNCLOS (το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας) είναι καθαρά ωφελιμιστική. Η εθνική απάντηση δεν μπορεί να περιορίζεται σε θεωρητική καταγγελία, αλλά απαιτεί έμπρακτη ενεργοποίηση της ευρωπαϊκής και νατοϊκής συμμαχίας, καθώς και ενίσχυση της ελληνικής παρουσίας σε διεθνή φόρα με τεκμηριωμένες και διαρκείς νομικές και πολιτικές παρεμβάσεις.
Λάθη και παθητικότητα της Ελλάδας
Το 2019 η Ελλάδα δεν αντέδρασε δυναμικά κατά την υπογραφή του μνημονίου.
- Υπερτίμησε την αξία της διεθνούς ρητορικής καταδίκης, χωρίς παράλληλη έμπρακτη αποτροπή.
- Δεν στήριξε στρατιωτικά και οικονομικά τον Χαλίφα Χάφταρ, γεγονός που ενδεχομένως να του προσέδιδε νομιμότητα έναντι της κυβέρνησης Τρίπολης.
- Επέδειξε υπερβολική καλή θέληση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η οποία εκλήφθηκε ως αδυναμία, όχι ως διπλωματία.
Η διπλωματική μας πολιτική οφείλει να διδαχθεί από αυτές τις παραλείψεις και να αναθεωρήσει τους μηχανισμούς εθνικής στρατηγικής προάσπισης. Η γεωστρατηγική αποτροπή πρέπει να αποτελεί κορωνίδα της εξωτερικής πολιτικής, όχι εφεδρική λύση.
Προτεινόμενες λύσεις και δρόμος για την Ελλάδα
- Διεθνής Δικαστική Προσφυγή: Αν Ελλάδα, Κύπρος, Αίγυπτος και Ισραήλ συμφωνήσουν σε προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο (με συγκατάθεση και της Λιβύης και Τουρκίας, κάτι δύσκολο), η Ελλάδα θα δικαιωθεί.
- Ενεργειακή θωράκιση: Εάν η Chevron αναλάβει επίσημα τις έρευνες μετά τις 12 Σεπτεμβρίου, το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο θα απαξιωθεί έμπρακτα και θα υπονομευθεί από τα ίδια τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η στρατηγική εμπλοκή ενεργειακών δυνάμεων σε περιοχές ελληνικού ενδιαφέροντος είναι όχι μόνο πράξη κυριαρχίας, αλλά και μοχλός διεθνούς κατοχύρωσης.
- Αποκλιμάκωση μέσω αποτροπής: Η απόκτηση των F-35 και των φρεγατών Belharra ενισχύει την αποτρεπτική ισχύ της χώρας. Σε αυτή τη βάση, η Ελλάδα μπορεί να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, όπως προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο, αδιαφορώντας για το casus belli της Τουρκίας.
- Δημιουργία Σχολής Εθνικής Στρατηγικής: Μια ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης που θα παρακολουθεί και θα προτείνει στοχευμένες πολιτικές σε ζητήματα εθνικής κυριαρχίας, ασφάλειας και διεθνούς δικαίου.
Επίλογος
Το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο είναι νομικά άκυρο, γεωπολιτικά επικίνδυνο και διπλωματικά απομονωμένο. Παρά ταύτα, αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής της Άγκυρας για την αναθεώρηση των συνόρων και την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας. Η Ελλάδα οφείλει να κινηθεί πολυεπίπεδα, με:
- Ενίσχυση της διεθνούς νομιμότητας,
- Στρατηγικές ενεργειακές συμμαχίες,
- Αμυντική θωράκιση,
- Και ρεαλιστική εξωτερική πολιτική υψηλής στόχευσης.
Η προάσπιση της κυριαρχίας δεν επιτυγχάνεται μόνο με το δίκαιο, αλλά και με ισχυρές πράξεις, αποφασιστικότητα, συμμαχίες ουσίας και συνεκτική εθνική στρατηγική.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια σε 6 χώρες
