- Αντικρουόμενοι παράγοντες η επαναφορά των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα ακριτικά νησιά με το Μεταφορικό Ισοδύναμο
- Να τοποθετηθεί άμεσα η κυβέρνηση ξεκαθαρίζοντας τις προθέσεις της για την τύχη του μέτρου
Το 2018 η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ υπό τον Αλέξη Τσίπρα, με αρμόδιο εισηγητή τον αείμνηστο Υφυπουργό Ναυτιλίας, Νεκτάριο Σαντορινιό, θέσπισε ξεκινώντας από τα ακριτικά νησιά (αφήνοντας δηλαδή εκτός την Κρήτη τότε) το Μεταφορικό Ισοδύναμο ως αντιστάθμισμα των απωλειών από την κατάργηση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ, που τέθηκε σε ισχύ από την 1η Ιουλίου του ίδιου έτους για τα νησιά και που, την τελευταία στιγμή, από τις Βρυξέλλες, όπου βρισκόταν ο τότε πρωθυπουργός, εξαίρεσε από την κατάργηση του ΦΠΑ τα 5 νησιά του προσφυγικού, δηλαδή τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο, την Κω και τη Λέρο.
Παρά την δυσπιστία εκείνης της περιόδου από τους παράγοντες των νησιών για το κατά πόσο η κυβέρνηση Τσίπρα μπορούσε να εφαρμόσει σωστά το Μεταφορικό Ισοδύναμο, το μέτρο εφαρμόστηκε με επιτυχία. Ωστόσο μετά το 2019 όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση η Νέα Δημοκρατία, το Μεταφορικό Ισοδύναμο με μαθηματική ακρίβεια απαξιώθηκε, καθώς εντάχθηκε η Κρήτη εκτοξεύοντας τον προϋπολογισμό του προγράμματος, με συνέπεια σήμερα να είναι απλήρωτα τα μεταφορικά κόστη τριών ετών (2023, 2024 και του 2025) για τις επιχειρήσεις. Πρακτικά το Μεταφορικό Ισοδύναμο για τους επιχειρηματίες είναι κενό γράμμα, εφόσον δεν μπορούν να υπολογίσουν πάνω σε αυτήν την ενίσχυση και να ελαφρύνουν τις τιμές όταν οι επιδοτήσεις από τα μεταφορικά κόστη δεν καταβάλλονται και είναι άγνωστο πότε θα καταβληθούν!
Η φιλοσοφία του μέτρου βασίστηκε στην ανάγκη να αντισταθμιστεί το αυξημένο κόστος μεταφοράς αγαθών και επιβατών από και προς τα νησιά, ώστε οι κάτοικοι και οι επιχειρήσεις να απολαμβάνουν συνθήκες όσο το δυνατόν πιο κοντά σε αυτές της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Στην πράξη, το Μεταφορικό Ισοδύναμο λειτούργησε με τρόπο ώστε αφενός να επιδοτεί μέρος του κόστους μετακίνησης των νησιωτών όταν ταξιδεύουν προς την ηπειρωτική χώρα ή άλλα νησιά, αφετέρου να μειώνει το κόστος μεταφοράς εμπορευμάτων για τις επιχειρήσεις. Έτσι, προστέθηκε ένα εργαλείο πολιτικής με στόχο να ενισχυθεί η βιωσιμότητα της νησιωτικής οικονομίας και να περιοριστούν οι κοινωνικές ανισότητες που απορρέουν από τη γεωγραφική απομόνωση των νησιών μας.
Το καταργούν… λόγω ΦΠΑ!
Επτά χρόνια από την καθιέρωση του Μεταφορικού Ισοδύναμου και ενώ έχουν περάσει μόλις λίγες μέρες από το περασμένο Σάββατο όταν ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης εξήγγειλε την επαναφορά των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ από το 2026 για τα ακριτικά νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα με πληθυσμό μέχρι 20.000 κατοίκους, η ίδια κυβέρνηση φέρεται, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, να επεξεργάζεται σχέδιο κατάργησης του Μεταφορικού.
Η κατάργηση του Μεταφορικού Ισοδύναμου δεν είναι ένα άγνωστο σενάριο για την Ελλάδα. Έχει αναδειχθεί από την εφημερίδα Εστία τον Νοέμβριο του 2023 και παρά τις διαβεβαιώσεις τότε από την κυβέρνηση ότι δεν καταργείται, στην ουσία… από τότε δεν έχει πληρωθεί στους επιχειρηματίες των νησιών μας και το τοπίο δείχνει να αλλάζει ξανά. Η επαναφορά των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά από το 2026 τυπικά αφαιρεί το υπόβαθρο για τη θέσπιση του Μεταφορικού Ισοδύναμου, όπως τέθηκε το 2018, για να καλύψει τις απώλειες των επιχειρήσεων – καταναλωτών από την αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν η κυβέρνηση το φτάσει τελικά μέχρι τέλους θα ισχυριστεί ότι εφόσον επανέφερε τους μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ, το Μεταφορικό Ισοδύναμο δεν χρειάζεται να υφίσταται και με αυτό τον τρόπο θα «απαλλαγεί» από ένα μέτρο που φαίνεται ότι αποτελεί σημαντικό βαρίδι για τη Νέα Δημοκρατία. Κι αυτό καθώς εκτός του ότι τέτοιας μορφής επιδοτήσεις έρχονται σε αντίθεση με την πολιτική που εφαρμόζει, δεν είναι τυχαίο ότι έχει προχωρήσει ήδη σε δύο αναμορφώσεις του μέτρου και είχε εξαγγείλει και τρίτη «για ένα δικαιότερο σύστημα», όπως είχε πει ο Γενικός Γραμματέας Νησιωτικής Πολιτικής Μανώλης Κουτουλάκης, «που θα ενισχύει τα μικρά νησιά που έχουν πραγματική ανάγκη».
Ωστόσο πέρασε το καλοκαίρι και καμία εξέλιξη χειροπιαστή δεν φαίνεται προς αυτήν την κατεύθυνση. Αντιθέτως είναι εμφανής η αμηχανία του Υπουργείου Ναυτιλίας για την διαχείριση του Μεταφορικού Ισοδύναμου, αφήνοντας απλήρωτες τρεις χρονιές τα μεταφορικά των επιχειρήσεων και δεν έχει ανοίξει ΟΥΤΕ η πλατφόρμα για την υποβολή των δικαιολογητικών του 2023, που είναι η πρώτη χρονιά που παραμένει σε εκκρεμότητα, ενώ ακολουθούν το 2024 και το 2025. Μικρότερες είναι οι καθυστερήσεις για τα εισιτήρια στην ακτοπλοΐα και τα αεροπορικά των επιβατών καθώς οι τελευταίες πληρωμές κάλυψαν μέχρι και το Σεπτέμβριο του 2024, πράγμα που σημαίνει ότι το Υπουργείο οφείλει στους επιβάτες μέχρι και 1 χρόνο!
Κάτω από αυτές τις εξελίξεις στο πλαίσιο του νέου φορολογικού καθεστώτος, δημοσιογραφικές πληροφορίες αναφέρουν ότι τροφοδοτείται αναδιαμόρφωση του πλαισίου στήριξης για τα νησιά, με το Υπουργείο Οικονομικών να εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο κατάργησης του Μεταφορικού Ισοδύναμου, με το σκεπτικό ότι η βασική αιτία που οδήγησε στη θεσμοθέτησή του – δηλαδή η απώλεια του μειωμένου ΦΠΑ – δεν υφίσταται πλέον, τουλάχιστον για τα νησιά που επανεντάσσονται στο ευνοϊκό καθεστώς.
Να τοποθετηθεί η Κυβέρνηση
Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να καταγραφούν από σήμερα οι αντιδράσεις της κυβέρνησης μετά το αποκαλυπτικό πρωτοσέλιδο δημοσίευμα των Νέων της Λέσβου. Άραγε θα βγουν από τα Υπουργεία Ναυτιλίας και Οικονομικών να διαβεβαιώσουν ότι δεν πρόκειται να ισχύσει κάτι τέτοιο; Κι αν όχι, πώς θα αντιδράσουν οι τοπικοί Βουλευτές και άλλοι φορείς; Θα ζητήσουν απαντήσεις από την κυβέρνηση;
Είναι προφανές ότι μετά το σημερινό αποκαλυπτικό δημοσίευμα των Νέων της Λέσβου η κυβέρνηση οφείλει να ξεκαθαρίσει επίσημα τη θέση της, δίνοντας ταυτόχρονα και χρονοδιάγραμμα πότε θα πληρώσει επιχειρήσεις και επιβάτες με τα σημαντικά ποσά των επιδοτήσεων που εκκρεμούν.
Η πιθανή κατάργηση του Μεταφορικού Ισοδύναμου ανοίγει μια ευρύτερη συζήτηση για το ποιο μοντέλο πολιτικής είναι καταλληλότερο για τη στήριξη της νησιωτικότητας. Ο μειωμένος ΦΠΑ αποτελεί ένα οριζόντιο μέτρο, το οποίο εφαρμόζεται άμεσα σε όλες τις συναλλαγές και ευνοεί εξίσου καταναλωτές και επιχειρήσεις. Είναι εύκολο να εφαρμοστεί, δεν απαιτεί ιδιαίτερη γραφειοκρατία και αποτυπώνεται απευθείας στις τελικές τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών.
Από την άλλη πλευρά, το Μεταφορικό Ισοδύναμο είναι πιο στοχευμένο στηρίζοντας άμεσα τις μετακινήσεις και μειώνει συγκεκριμένα κόστη. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι νησιώτες εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για το γεγονός ότι η αποζημίωση δεν καταβαλλόταν άμεσα ή ότι το ύψος της δεν κάλυπτε επαρκώς τις πραγματικές ανάγκες. Επιπλέον, για τις επιχειρήσεις, η διαδικασία δήλωσης και καταγραφής των μεταφορών αποδείχθηκε συχνά περίπλοκη.
Όχι να χαθεί άλλο ένα κεκτημένο
Υπάρχουν ισχυρές φωνές που υποστηρίζουν πως το Μεταφορικό Ισοδύναμο δεν πρέπει να καταργηθεί, αλλά να λειτουργήσει συμπληρωματικά με το μειωμένο ΦΠΑ.
Κατά κύριο λόγο γιατί η διεκδίκησή του ξεκινά πολλά χρόνια πριν την εφαρμογή του στη Λέσβο και στα άλλα νησιά και να θυμίσουμε ότι επί κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου, η τότε Χιώτισσα Υφυπουργός Θαλάσσιων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας, Ελπίδα Τσουρή, είχε μιλήσει το 2010 για ανάθεση μελέτης για το Μεταφορικό Ισοδύναμο, πράγμα που σημαίνει ότι η αναγκαιότητα εφαρμογής αυτού του μέτρου είχε αναγνωριστεί από την τότε ελληνική κυβέρνηση παράλληλα με το μειωμένο ΦΠΑ.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι νησιώτες συνεχίζουν να υφίστανται αυξημένο κόστος μεταφοράς, το οποίο δεν μπορεί να εξισορροπηθεί μόνο μέσω της φορολογίας. Για παράδειγμα, ο μειωμένος ΦΠΑ θα φανεί κυρίως στο καλάθι της νοικοκυράς ή στον τζίρο μιας επιχείρησης, όμως το πραγματικό κόστος ενός ταξιδιού ή η μεταφορά πρώτων υλών για τη βιοτεχνία ή τον παραγωγό παραμένει υψηλό και δυσβάσταχτο. Έτσι, ένα συνδυαστικό πλαίσιο θα ήταν περισσότερο αποτελεσματικό.
Σημαντική διάσταση στη συζήτηση προσθέτει και το γεγονός ότι η επαναφορά του μειωμένου ΦΠΑ δεν αφορά όλα τα νησιά, αλλά μόνο εκείνα που πληρούν συγκεκριμένα πληθυσμιακά και γεωγραφικά κριτήρια. Αυτό σημαίνει ότι αρκετά μεγαλύτερα νησιά – ναι μεν πιο ανεπτυγμένα, αλλά που εξακολουθούν να έχουν αυξημένο κόστος ζωής – ενδέχεται να χάσουν το Μεταφορικό Ισοδύναμο χωρίς να αποκτήσουν το μειωμένο ΦΠΑ.
Τα κρίσιμα ερωτήματα
Το κρίσιμο ερώτημα, λοιπόν, είναι ποιος είναι ο βέλτιστος τρόπος να στηριχθούν τα νησιά. Η εμπειρία δείχνει ότι τα νησιά έχουν ανάγκη από θαρραλέα οικονομικά μέτρα και μια συνεκτική στρατηγική που θα συνδυάζει φορολογικές ελαφρύνσεις, ενίσχυση υποδομών, στήριξη της απασχόλησης και επενδύσεις σε τομείς, όπως η ενέργεια και η υγεία. Στην παρούσα συγκυρία, το Υπουργείο Οικονομικών καλείται να σταθμίσει δύο αντικρουόμενους παράγοντες: Από τη μία την ανάγκη δημοσιονομικής εξυγίανσης και περιορισμού των δαπανών, που σημαίνει ότι με το ένα χέρι θα δώσει μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ και με το άλλο χέρι ετοιμάζεται να πάρει το Μεταφορικό Ισοδύναμο και να αφήσει τα νησιά εκτεθειμένα σε νέες ανισότητες. Η συζήτηση για την κατάργηση ή τη διατήρηση του Μεταφορικού Ισοδύναμου δεν είναι μια απλή τεχνική απόφαση αλλά κρίσιμο κεφάλαιο της συνολικής πολιτικής για τη νησιωτικότητα.
