του Παράσχου (Πάρη) Μανιάτη*
Η εφοδιαστική αλυσίδα αποτελεί έναν κρίσιμο συντελεστή στη λειτουργία και την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Αναφέρεται στη διαδικασία που καλύπτει τις προμήθειες, την παραγωγή, την αποθήκευση, τη μεταφορά και τη διανομή αγαθών από το σημείο παραγωγής μέχρι τον τελικό καταναλωτή.
Ένα παράδειγμα της επιρροής της εφοδιαστικής αλυσίδας στην παγκόσμια οικονομία είναι η διαδικασία παραγωγής και διανομής των smartphones. Οι συσκευές αυτές αποτελούνται από εξαρτήματα που παράγονται και συγκεντρώνονται σε διάφορες χώρες. Για παράδειγμα, οι οθόνες μπορεί να παράγονται στη Νότια Κορέα, τα μικροτσίπ στις ΗΠΑ, ενώ η τελική συναρμολόγηση να γίνεται στην Κίνα. Κάθε στάδιο απαιτεί συντονισμένη μεταφορά και αποθήκευση, καθώς και ένα αποδοτικό δίκτυο διανομής για να φτάσουν τα προϊόντα στους καταναλωτές σε όλο τον κόσμο.
Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχει προκαλέσει σημαντικές διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα, επηρεάζοντας βαθύτατα την παγκόσμια οικονομία. Η Ουκρανία, γνωστή ως “ο σιτοβολώνας του κόσμου”, είναι κρίσιμη για την παραγωγή και εξαγωγή σιτηρών, και ο πόλεμος έχει περιορίσει δραστικά αυτή τη δυνατότητα. Αυτό οδήγησε σε αυξημένες τιμές τροφίμων και σε αναστάτωση των παγκόσμιων αγορών τροφίμων. Παράλληλα, οι κυρώσεις ενάντια στη Ρωσία έχουν προκαλέσει επιπλέον δυσκολίες. Η Ρωσία, ως μεγάλος παραγωγός ενέργειας, έχει δει την απομόνωσή της από τις δυτικές αγορές, προκαλώντας αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Αυτό έχει επιβαρύνει το κόστος μεταφοράς και παραγωγής παγκοσμίως, αυξάνοντας το κόστος των αγαθών και επιδεινώνοντας τον πληθωρισμό. Η Ρωσία, από την πλευρά της, έχει απαντήσει στις κυρώσεις με αντεπιθέσεις, περιλαμβάνοντας την περικοπή εξαγωγών ενέργειας προς ορισμένες χώρες, επιδεινώνοντας την ενεργειακή κρίση. Αυτή η κίνηση έχει αυξήσει τις τιμές ενέργειας και περαιτέρω περιορίσει τη διαθεσιμότητα των πόρων, επηρεάζοντας τις οικονομίες και την παραγωγικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η υπόθεση της μεταφοράς των σιτηρών. Η διακοπή της εξαγωγής σιτηρών από την Ουκρανία λόγω του πολέμου έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες για την παγκόσμια τροφική ασφάλεια. Η διασφάλιση θα είχε ως αποτέλεσμα την αποφυγή εκτεταμένης πείνας και τροφικής αστάθειας σε πολλές χώρες.
Συνολικά, ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και οι συνέπειες των κυρώσεων και αντεπιθέσεων έχουν δημιουργήσει ένα περίπλοκο περιβάλλον για την παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα. Η αναστάτωση στις προμήθειες ενέργειας και τροφίμων, σε συνδυασμό με τις αυξημένες τιμές και την αβεβαιότητα, έχει επιβαρύνει τις οικονομίες παγκοσμίως και προκαλεί σοβαρές προκλήσεις για την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη.
- Εξαγωγές από την Ουκρανία και τη Ρωσία: Πριν τον πόλεμο, η Ουκρανία εξήγαγε κυρίως γεωργικά προϊόντα (46%) και κατασκευαστικά προϊόντα (42%). Οι κύριες χώρες προορισμού για τις εξαγωγές της Ουκρανίας ήταν η Ευρωπαϊκή Ένωση (39%), η Κίνα (12,1%), η Τουρκία (6,1%), και η Ρωσία (5,1%). Οι κύριες εξαγωγές της Ρωσίας ήταν καύσιμα και ενεργειακά προϊόντα (63%), μέταλλα (10%), μηχανήματα και εξοπλισμός (7,4%), και χημικά προϊόντα (7,4%).
- Διακοπή εξαγωγών από την Ουκρανία: Οι εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία μειώθηκαν σημαντικά στην αρχή του πολέμου, με κάποια ανάκαμψη μέσω της “Πρωτοβουλίας Μαύρης Θάλασσας”. Η μείωση στις γεωργικές εξαγωγές ήταν σημαντική, με πτώση 50% στο ηλιέλαιο, 25% στο καλαμπόκι και 10% στο σιτάρι.
- Επιπτώσεις στις τιμές ενέργειας και των τροφίμων: Η περικοπή των εξαγωγών ενέργειας από τη Ρωσία έχει οδηγήσει σε σημαντικές αυξήσεις τιμών. Για παράδειγμα, τους πρώτους έξι μήνες μετά την έναρξη της σύγκρουσης, οι τιμές του φυσικού αερίου αυξήθηκαν κατά 120%-130% και οι τιμές του άνθρακα κατά 95%-97%.
- Επιπτώσεις στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες: Στις ΗΠΑ, ο πόλεμος έχει περιορίσει τον εφοδιασμό βασικών μετάλλων που εισάγονταν από τη Ρωσία. Για παράδειγμα, το 30% των πλατινοειδών στοιχείων, το 13% του τιτανίου, και το 11% του νικελίου που εισάγονταν στις ΗΠΑ προέρχονταν από τη Ρωσία】.
- Επιπτώσεις στην Ουκρανία: Η Ουκρανία βρίσκεται σε σοβαρή οικονομική δυσπραγία λόγω του πολέμου, με εκτεταμένη καταστροφή φυσικού κεφαλαίου και μεγάλο αριθμό προσφύγων και θυμάτων.
- Αυξημένη ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία: Η Ευρώπη έχει αυξήσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η μετάβαση από το ρωσικό αέριο δεν είναι εύκολη, με αυξημένη χρήση άνθρακα για την παραγωγή ενέργειας.
- Μετάβαση σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας: Η Ευρώπη επιδιώκει να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο, μεταστρεφόμενη στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) και άλλες εναλλακτικές πηγές. Η αύξηση των εγκαταστάσεων LNG και η αναζήτηση νέων πηγών ενέργειας είναι βασική προτεραιότητα για την Ευρώπη.
- Αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων: Η διακοπή των εξαγωγών σιτηρών και η αύξηση στις τιμές των ενεργειακών προϊόντων έχουν οδηγήσει σε αύξηση των τιμών τροφίμων παγκοσμίως. Οι αυξήσεις αυτές έχουν επιδράσει στον πληθωρισμό.
- Επίπτωση στις παγκόσμιες αγορές: Οι διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα έχουν προκαλέσει αναστάτωση στις παγκόσμιες αγορές, με αστάθεια στις τιμές των εμπορευμάτων και δυσκολίες για τις επιχειρήσεις στην προμήθεια πρώτων υλών και προϊόντων.
- Παγκόσμια αύξηση της φτώχειας: Η παγκόσμια οικονομική αναστάτωση, ενισχυμένη από τον πόλεμο και την πανδημία COVID-19, έχει οδηγήσει σε αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που ζουν σε άκρα φτώχεια, με σημαντικό μέρος τους να βρίσκεται σε περιοχές συγκρούσεων.
- Η πανδημία του COVID-19 αποτέλεσε ένα παράδειγμα των προκλήσεων που μπορεί να εμφανιστούν στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Οι διακοπές στην παραγωγή και στις μεταφορές επηρέασαν σοβαρά τη διαθεσιμότητα προϊόντων και προκάλεσαν σημαντικές διαταραχές στην παγκόσμια οικονομία, υποδεικνύοντας πόσο σημαντική είναι η ανθεκτικότητα και η ευελιξία στις εφοδιαστικές αλυσίδες.
Διώρυγα Σουέζ
Η διακοπή της πρόσβασης των πλοίων μέσω της Διώρυγας του Σουέζ αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα της ευαλωτότητας των εφοδιαστικών αλυσίδων σε απρόοπτα γεγονότα και τον αντίκτυπό τους στην παγκόσμια οικονομία. Η Διώρυγα του Σουέζ είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ναυτιλιακούς διαύλους στον κόσμο, καθώς συνδέει τη Μεσόγειο Θάλασσα με τον Κόλπο του Σουέζ και εξυπηρετεί τον μεγάλο όγκο της θαλάσσιας εμπορίας μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.
Όταν ένα μεγάλο πλοίο εγκλωβίζεται στη Διώρυγα, όπως συνέβη πρόσφατα, προκύπτει ένα σοβαρό αποτέλεσμα ντόμινο στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα. Τα πλοία που περιμένουν να διέλθουν μέσω της διώρυγας συσσωρεύουν καθυστερήσεις στην παράδοση των αγαθών, προκαλώντας διαταραχές στην προμήθεια πρώτων υλών και τελικών προϊόντων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παγκόσμιες ελλείψεις σε σημαντικά αγαθά, αύξηση των τιμών λόγω της μειωμένης προσφοράς και των μεταφορικών εξόδων και συνεπώς να επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία.
Επιπλέον, η καθυστέρηση στη διώρυγα υποχρεώνει τα πλοία να ακολουθούν μεγαλύτερες και πιο δαπανηρές διαδρομές, όπως το πέρασμα γύρω από το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, αυξάνοντας το κόστος μεταφοράς και τον χρόνο παράδοσης. Αυτό δεν επιβαρύνει μόνο τους παραγωγούς και τους διανομείς αλλά και τους τελικούς καταναλωτές, οι οποίοι ενδέχεται να βρεθούν αντιμέτωποι με αυξημένες τιμές και ελλείψεις.
Τέλος, τέτοιες διαταραχές δείχνουν την ανάγκη για πιο ανθεκτικές και ευέλικτες εφοδιαστικές αλυσίδες, καθώς και για πιο διαφοροποιημένες μεθόδους μεταφοράς προκειμένου να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά τέτοια απρόοπτα γεγονότα. Η επένδυση σε τεχνολογίες και η βελτίωση της υποδομής μπορούν να συμβάλουν στην ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας, ενισχύοντας έτσι τη σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας.
Η ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι θεμελιώδης για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Η πρόκληση που παρουσιάζεται με γεγονότα, όπως η διακοπή της Διώρυγας του Σουέζ είναι η ανάπτυξη ενός πιο ευέλικτου και ανθεκτικού συστήματος που μπορεί να αντιδρά και να προσαρμόζεται σε διάφορες καταστάσεις. Αυτό περιλαμβάνει τη διαφοροποίηση των διαδρομών μεταφοράς, την ενίσχυση των τεχνολογικών λύσεων για την παρακολούθηση και τη διαχείριση των μεταφορών, καθώς και την ανάπτυξη στρατηγικών για την αντιμετώπιση ανάλογων κρίσεων.
Επιπλέον, η σημασία της εναλλακτικής υποδομής μεταφορών γίνεται εμφανής σε τέτοιες καταστάσεις. Η ανάπτυξη και ενίσχυση άλλων μεταφορικών δικτύων, όπως οι σιδηρόδρομοι και οι αεροπορικές μεταφορές, μπορούν να προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις όταν οι θαλάσσιες διαδρομές αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Οι διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα λόγω του πολέμου είναι πολύπλοκες και έχουν πολλαπλές διαστάσεις. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών απαιτεί συνεργασία και προσαρμογή τόσο από τις κυβερνήσεις όσο και από τις επιχειρήσεις, με την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών προμήθειας, τη βελτίωση της αποδοτικότητας των εφοδιαστικών αλυσίδων, και την εφαρμογή νέων στρατηγικών. Η αναγκαστική αλλαγή διαδρομής των εμπορικών πλοίων, λόγω πολεμικών εντάσεων, που αποφεύγουν τη διώρυγα του Σουέζ και επιλέγουν εναλλακτικούς δρόμους, οδηγεί σε σημαντική αύξηση των μεταφορικών κοστών, κατά περίπου 160%, και προκαλεί επιπλέον καθυστερήσεις στις παραδόσεις, που κυμαίνονται μεταξύ 9 και 14 ημερών.
* Ο Παράσχος Μανιάτης είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε επί 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.
