(Διαχείριση του τομέα αγροδιατροφής στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου)
του Βαγγέλη Αξιώτη*
Είναι πλέον γνωστό ότι έχει πραγματοποιηθεί μια εξαντλητική καταγραφή των φυτών στα νησιά της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (Λήμνος, Άγιος Ευστράτιος, Λέσβος, Χίος, Ψαρά, Οινούσσες, Σάμος, Ικαρία και Φούρνοι). Επιστημονικές εργασίες συστηματικής βοτανικής όπως του Hansen (1980), Christodoulakis (1986, 1996a, 2000), Panitsa et al.,(1994,2006), Snogerup et al., (2001), καθώς επίσης και βιβλία/οδηγοί όπως «Φαρμακευτικά Φυτά της Ελλάδας. Η έρευνα στην Λέσβο» του Μάκη και Βαγγέλη Αξιώτη, όσον αφορά την βοτανική, χρήση και τοξικότητα των φαρμακευτικών φυτών της νήσου Λέσβου, «Ορχιδέες αγριολούλουδα της Λέσβου» του Γιάννη και της Αλκμήνης Καρατζά, «100+1 Μανιτάρια. Η έρευνα στην Λέσβο» των Μανιταρόφιλων της Λέσβου. Για την Χίο γίνεται αναφορά στο βιβλίο/οδηγό του Σάλιαρη Παντελή «Natura Chia». Διδακτορικές διατριβές όπως αυτή του Ι. Μπαζού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με τίτλο «Μελέτη της Χλωρίδας και της Βλάστησης της Λέσβου» το 2005, του Χριστοδουλάκη για την Βλάστηση της Σάμου το 1986, καθώς επίσης και η διδακτορική της Μαρίας Πάνιτσας «Συμβολή στη γνώση της χλωρίδας και της βλάστησης των νησίδων του ανατολικού Αιγαίου» το 1999 στο Πανεπιστήμιο Πατρών, τεκμηριώνουν επιστημονικά την ολοκληρωμένη καταγραφή των φυτικών ειδών στα νησιά της περιφέρειας. Σε όλα τα παραπάνω οι άτλαντες, όπως το δεκάτομο έργο «Flora of Turkey and the East Aegean islands» του Davis PH και το δίτομο έργο του Strid A. «Atlas of the Aegean flora» αποτελούν σημεία αναφοράς στην συστηματική βοτανική των νησιών της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.
Παρόλα αυτά η φυτική βιοποικιλότητα των νησιών του Βόρειο-Ανατολικού Αιγαίου έχει μείνει ανεκμετάλλευτη και η ανάδειξή της είναι απαραίτητη τόσο για την προώθηση της καινοτομίας και της επιχειρηματικής εξειδίκευσης σε επιλεγμένους τομείς της τοπικής οικονομίας, όσο και για την προστασία φυτικών ειδών τα οποία απειλούνται σταθερά προς εξαφάνιση εξαιτίας αλόγιστης κοπής και μηδαμινής καλλιέργειάς τους (π.χ. Sideritis sipylea ή τσάι του βουνού, ενδημικό και απειλούμενο είδος).
Θα γίνει αναλυτική αναφορά στα είδη των φαρμακευτικών και αρωματικών φυτών στα νησιά της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με βάση χαρακτηριστικά εθνοφαρμακολογικού ενδιαφέροντος, μεθοδολογίες και τεχνικές απομόνωσης με στόχο την ενημέρωση και την ανάδειξη του θησαυρού που η φύση μας χαρίζει απλόχερα.
Το συγκεκριμένο εγχείρημα αποτελεί κομμάτι μιας καθολικής προσπάθειας σε ένα νέο και σημαντικό κεφάλαιο που έχει ανοίξει η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου με την ομάδα του Εργαστηρίου Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών του καθηγητή κ. Λέανδρου Σκαλτσούνη, όσον αφορά την αξιοποίηση της φυτικής βιοποικιλότητας των νήσων της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Έχει ήδη υπογραφεί και ολοκληρωθεί η πρώτη σύμβαση με τίτλο «Φυτοχημική ανάλυση της Βιοποικιλότητας των νήσων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου» με την οποία παραδόθηκε στην περιφέρεια μια ολοκληρωμένη λίστα των φαρμακευτικών/αρωματικών φυτών της περιφέρειας με χάρτες, συστηματική βοτανική και χαρακτηριστικά σημαντικών φυτών της Περιφέρειας ως προς την καλλιέργεια και την εμπορική εκμετάλλευσή τους, την παρουσία δευτερογενών μεταβολιτών που προσδιορίστηκαν με αναλυτικές τεχνικές από το εργαστήριό μας, που προσδίδουν σε πολλά είδη όχι μόνο προστιθέμενη αξία, αλλά και υποσχόμενη παραφαρμακευτική δράση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα είδη Cistus creticus ή κοινώς «Αξίσταρος» και Sideritis sipylea ή κοινώς «Τσάι του Βουνού». Οι αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριό μας ανέδειξαν για πρώτη φορά την ποιοτική υπεροχή αυτών των δύο φαρμακευτικών φυτών σε σχέση με άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, τα οποία τα καθιστά ανταγωνιστικά στην διεθνή αγορά φαρμακευτικών και παραφαρμακευτικών προϊόντων.
Επίσης είναι υπό εξέλιξη δύο άλλες σημαντικές συνεργασίες με επίκεντρο τα μελισσοκομικά προϊόντα στα νησιά της περιφέρειας βορείου Αιγαίου και την αξιοποίηση των υποπροϊόντων οινοποίησης με στόχο της παραγωγή τελικού προϊόντος με δερμοκαλλυντική χρήση. Η ανταπόκριση των μελισσοπαραγωγών ήταν εντυπωσιακή με την έως τώρα καταγραφή και χαρτογράφηση μελισσοκομικών προϊόντων από όλα τα νησιά της Περιφέρειας, όχι μόνο των βασικών νησιών αλλά και των μικρότερων, όπως Ψαρά, Άγιος Ευστράτιος και Φούρνοι. Η ανάλυση των δειγμάτων ως προς το πολυφαινολικό τους φορτίο θα προσδώσει στους συγκεκριμένους παραγωγούς μία προστιθέμενη αξία στο προϊόν τους και θα ανοίξουν νέοι ορίζοντες εμπορικής εκμετάλλευσής τους.
Ο αγρότης μπαίνει σε μία νέα δημιουργική λογική παραγωγής και αξιοποίησης του προϊόντος με βάση τα πολύ υψηλά στάνταρ της παραφαρμακευτικής / φαρμακευτικής βιομηχανίας, όσον αφορά συνθήκες καλλιέργειας, συλλογής, αξιοποίησης και τυποποίησης του τελικού προϊόντος, αλλά αποκτάει και τα απαραίτητα επιστημονικά τεκμήρια/εφόδια για την προστασία των προϊόντων του από νοθεία.
Θα γίνει αναφορά και για την νοθεία στα προϊόντα αγροδιατροφής με ιδιαίτερη έμφαση στο ελαιόλαδο, στο μέλι και στον γλυκάνισο. Ήδη στο εργαστήριό μας έχει ξεκινήσει η διαδικασία ποιοτικής ανάλυσης του γλυκάνισου Λισβορίου της Λέσβου και η συγκριτική ανάλυση μεταξύ παραγωγών της εγχώριας και μη αγοράς, με στόχο να προσδιοριστούν «δείκτες διαφοροποίησης». Προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) & Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ), όπως το μαστιχέλαιο της Χίου και το μανταρίνι του κάμπου της Χίου βοηθάει τους αγρότες να στραφούν σε μορφές ολοκληρωμένης ανάπτυξης της υπαίθρου, μέσω της διαφοροποίησης της γεωργικής παραγωγής. Τα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ παρουσιάζουν εξειδικευμένα χαρακτηριστικά και γίνονται έτσι πιο ανταγωνιστικά. Η λογική της στροφής προς την τούρκικη αγορά δεν αποτελεί λύση, καθώς υποβαθμίζεται οριστικά η αξία του ελληνικού προϊόντος. Με λίγα λόγια «ξεπουλιέται» σε εξευτελιστικές τιμές και είναι τουλάχιστον απαράδεκτη κάθε δικαιολογία αυτής της πράξης.
Πρέπει να γίνει γνωστό ότι για να ξεκινήσει η σωστή και μεθοδευμένη εμπορική αξιοποίηση της φυτικής βιοποικιλότητας των νησιών είναι απαραίτητη η οριστική καταγραφή, χαρτογράφηση και η επιστημονική αξιολόγηση της παρούσης κατάστασης, από ομάδες με πολυετή εμπειρία στον χώρο της ανάλυσης, απομόνωσης δευτερογενών μεταβολιτών από φαρμακευτικά φυτά, διότι είναι σε θέση να κρίνουν τις συνθήκες με τις οποίες είναι δυνατόν οι αγρότες να βελτιστοποιήσουν την ποιότητα και τις ποσότητες σε μεταβολίτες από φυτά στα οποία υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Στόχος δεν είναι μόνο η έρευνα, αλλά η αξιοποίηση των σημαντικών αποτελεσμάτων για την σωστή και μεθοδευμένη εκμετάλλευσή τους, η οποία θα αποτελέσει σημαντικό πόρο για τον πρωτογενή τομέα των νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.
Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου εμφανίζει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα της αγροδιατροφής. Η ανάδειξη της διατροφικής αξίας των προϊόντων των νησιών της περιφέρειας διαμέσου της επιστημονικής τεκμηρίωσης είναι κλειδί επιτυχίας για την λεγόμενη «προστιθέμενη αξία», η οποία θα δημιουργήσει ένα αμιγές περιβάλλον για την εξέλιξη ενός νέου κλάδου, ανταγωνιστικού για νέες θέσεις εργασίας. Ο αγρότης δεν πρέπει να δρα μεμονωμένα για να στηρίξει την παραγωγή του, αλλά θα πρέπει να δημιουργήσει δίκτυα συνεργασίας διότι μόνο τότε θα μπορεί να καλύψει την ζήτηση και τις απαιτήσεις της αγοράς. H ακαδημαϊκή κοινότητα και το εργαστήριό μας βρίσκεται σταθερά πλέον δίπλα σε κάθε προσπάθεια της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στον τομέα της αγροδιατροφής για να ενημερώσει, να προτείνει και να δώσει λύσεις τόσο σε μεμονωμένες προσπάθειες (ελαιοπαραγωγών, οινοποιεία, μελισσοπαραγωγούς, μαστιχοπαραγωγούς, αιθέρια έλαια, παραδοσιακά προϊόντα), όσο και σε κεντρικό επίπεδο με τις συνεργασίες της με την διεύθυνση αγροτικής οικονομίας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.
*Φαρμακοποιός / Χημικός Φαρμάκων, διδάκτορας Ιατρικής σχολής “La Sapienza” της Ρώμης
Μεταδιδακτορικός ερευνητής της Φαρμακευτικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Email: [email protected]
