του Παράσχου Μανιάτη*
Μία αμφίβολη εξίσωση ισχύος προκαλείται από το ενδεχόμενο η Τουρκία να αποκτήσει Eurofighter Typhoon 4,5ης γενιάς (συμπ. Tranche 4) οπλισμένα με τους υπερηχητικούς πυραύλους Meteor. Το Eurofighter είναι μαχητικό δυτικής κατασκευής με πτέρυγα «δέλτα» και κανάρντ, διπλοκάναλο κινητήρα (Eurojet EJ200) και ιπποδύναμη που ξεπερνά τα 90 kN με την καύση μετάκαυσης. Η μέγιστη ταχύτητα του Eurofighter φτάνει περίπου τα Mach 2, ενώ είναι ικανό να διατηρεί υπερηχητική πτήση (supercruise) περίπου Mach 1,5 χωρίς afterburner.
Το αεροσκάφος μπορεί να μεταφέρει έως και 9 τόνους πυρομαχικά σε 13 εξωτερικούς φορείς, ανάμεσά τους πύραυλοι αέρος-αέρος Μέτεορ και AIM 120 AMRAAM. Η σχεδίαση του Eurofighter δίνει έμφαση στην ευελιξία και το χαμηλό ραντάρκο πρόγραμμα: Η άτρακτος είναι κατά ~85% από σύνθετα υλικά για μείωση του βάρους και του RCS.
Αντίστοιχα, το γαλλικό Dassault Rafale είναι ελαφρύτερο (περίπου 10-11 τόνους κενό βάρος) με πτέρυγα “δέλτα” και κανάρντ, διπλούς κινητήρες SNECMA M88 (50 kN ξηρή ώση, 75 kN με afterburner το καθένα). Η μέγιστη ταχύτητά του είναι περί Mach 1,8. Κύριο χαρακτηριστικό του Rafale είναι η ευελιξία “πολυ-ρόλου”: Διαθέτει ισχυρά ηλεκτρονικά συστήματα (ραντάρ AESA RBE2, σύστημα αυτοπροστασίας SPECTRA) και μπορεί να επιχειρεί από αεροπλανοφόρα (Rafale M). Το Rafale είναι επίσης κατασκευασμένο κατά ~70% από σύνθετα υλικά. Γενικά, τα δύο μαχητικά έχουν παρόμοια διάταξη (σταθερά κανάρντ, δύο κινητήρες, αστάθεια στην αεροδυναμική για μεγάλη ευελιξία). Το Rafale υπερτερεί σε βαρύ φορτίο όπλων και επιχειρήσεις αεροπλανοφόρου, ενώ το Typhoon διαθέτει ισχυρότερο κινητήρα και ελαφρώς μεγαλύτερο βεληνεκές. Σε πρακτικές πτήσεις, οι ειδικοί εκτιμούν ότι με πλήρες φορτίο το Rafale κρατά καλύτερα την ταχύτητα σε όλο το προφίλ, ενώ το Eurofighter έχει υψηλότερο συνολικό αποθεματικό ώσης.
Οι πύραυλοι Meteor και η εναέρια υπεροχή
Πρωταγωνιστής στη συζήτηση είναι οι βαλλιστικοί πύραυλοι αέρος-αέρος MBDA Meteor: υπερηχητικά όπλα μεγάλης εμβέλειας που χρησιμοποιούν στροβιλοκινητήρα ramjet. Σε αντίθεση με συμβατικούς πυραύλους στερεού καυσίμου, ο Meteor διατηρεί ώση μέχρι την πρόσκρουση, χαρίζοντάς του υψηλή επιτάχυνση σε όλη τη διαδρομή και μια τεράστια “ζώνη χωρίς απόδραση” (no-escape zone). Η MBDA τονίζει ότι ο Meteor είναι «ο πιο προηγμένος πύραυλος αέρος-αέρος στον κόσμο», επιτυγχάνοντας ταχύτητες >Mach 4 και εξουδετερώνοντας στόχους πέραν των 100+ χιλιομέτρων. Στην αεροπορική μάχη, αυτό σημαίνει ότι το Rafale ή το Eurofighter μπορούν πλέον να εξαπολύουν πολλαπλά χτυπήματα σε στόχους long-range με πολύ υψηλή επιτυχία.
Το ελληνικό Rafale ήδη φέρει τους Meteor (εκτός από ραντάρ και IR ανιχνευτή) και οι αναλυτές λένε ότι χάρη σε αυτούς καθορίζεται η υπεροχή Beyond Visual Range (BVR) της ΠΑ.
Ο Meteor συνδυάζεται με κορυφαία ραντάρ AESA (Captors-E στο Typhoon, RBE2 στο Rafale) και συστήματα IRST, ώστε να αξιοποιείται πλήρως η εμβέλειά του. Ένας μόνο Meteor που εκτοξεύει ένα ελληνικό Rafale επιτρέπει την επιβολή κανόνων εμπλοκής υπέρ της Ελλάδας στον εναέριο χώρο του Αιγαίου. Αντίστοιχα, ένα τουρκικό Eurofighter Tranche 4 θα μπορεί να εκτοξεύσει Meteor, ανατρέποντας σημαντικά την υπάρχουσα διαφορά.
Επίδραση στην εναέρια ισορροπία στο Αιγαίο
Μέχρι σήμερα, η Ελλάδα περηφανευόταν ότι διαθέτει τεχνολογικό προβάδισμα στον αέρα. Τα 24 νέα Rafale (με Meteor και βλήματα Scalp-EG) αναδείχθηκαν ως game-changer: “Η διαδοχή Rafale/Meteor αποτελεί ανασύνταξη της ισορροπίας ισχύος στην περιοχή”. Το ελληνικό δίπολο «δύναμης/κρούσης» (Rafale + Meteor/Scalp) είχε φέρει ισχυρό πλεονέκτημα, εξαναγκάζοντας την πλευρά του αντιπάλου «να πετά με το ρολόι των ECM». Επιπλέον, η αναβάθμιση των F16 σε Viper (με AESA ραντάρ και νέους υπολογιστές αποστολής) έχει διευρύνει τον «ψηφιακό κόλπο ισχύος» της ΠΑ.
Τώρα όμως, η Τουρκία επιχειρεί να ακυρώσει αυτό το προβάδισμα. Μετά την ανακοίνωση της συμφωνίας για 20 νέα Eurofighter Typhoon (και πιθανά 24 μεταχειρισμένα από το Κατάρ και το Ομάν), το στρατηγικό πλεονέκτημα της Ελλάδας οπισθοχωρεί. Ο Τούρκος αναλυτής Kubilay Yildirim εκτιμά ότι η προηγμένη υπεροχή της Ελλάδας διαλύεται: «Η απόκτηση Rafale και Meteor έδινε πλεονέκτημα στην Ελλάδα, αλλά με τα Eurofighter και Meteor η Τουρκία ανακτά το πλεονέκτημά της». Ουσιαστικά, το Eurofighter Tranche 4 μπορεί να πετά σε υψηλότερα ύψη και ταχύτητες από το Rafale, οπότε με τον Meteor αποκτά «βάθος» στην αεροπορική μάχη υπέρ της Τουρκίας.
Παρά τον μικρότερο αριθμό Typhoon (20 έναντι 24 Rafale), ο εξοπλισμός τους με βαλλιστικούς Meteor εξισορροπεί τις δυνατότητες: Την επόμενη δεκαετία οι δύο πλευρές θα έχουν συγκρίσιμες δυνατότητες BVR. Στο συνολικό «παζλ» συνυπολογίζονται και άλλα όπλα stand-off (JSOW, AGM-88 HARM, Rampage) και μη επανδρωμένα, όπου η Ελλάδα πλεονεκτεί προς το παρόν λόγω ισραηλινών και αμερικανικών προμηθειών.
Πολιτικό και διπλωματικό πλαίσιο
Η διασύνδεση με διεθνή σκηνικά είναι κομβική. Το πρόγραμμα Eurofighter είναι ευρωπαϊκή κοινοπραξία (Airbus UK/DE, BAE UK, Leonardo Ιταλίας, ITP Ισπανίας), επομένως κάθε χώρα έχει δικαίωμα βέτο. Μέχρι πρόσφατα το Βερολίνο φερόταν επιφυλακτικό, αλλά πλέον έδωσε το πράσινο φως για διαπραγματεύσεις. Ο Γερμανός ΥΠΕΞ Johann Wadephul τόνισε ότι οι συζητήσεις είναι νόμιμες, καθησυχάζοντας την Ελλάδα ότι είναι «αδιανόητο» ένα τέτοιο μαχητικό να χρησιμοποιηθεί εναντίον άλλου μέλους του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει υπογράψει προπαρασκευαστική συμφωνία (MoU) για έως 40 αεροσκάφη και ανακοίνωσε σύμβαση 8 δισ. λιρών για 20 Typhoon. Η Άγκυρα ελπίζει οι πρώτοι Typhoon να παραδοθούν το 2030.
Ωστόσο, η έγκριση δεν είναι ακόμη οριστική, απαιτώντας τη συμμετοχή όλων των κρατών-μελών του Eurofighter (Γερμανία, ΗΒ, Ιταλία, Ισπανία). Τα κράτη αυτά έχουν δείξει θετική διάθεση – η σύμβαση του Λονδίνου επικυρώθηκε από τη συνεταιρική κοινοπραξία – αλλά εκκρεμεί η τελική έγκριση. Η Αθήνα έχει ασκήσει διπλωματικές πιέσεις: Ο Υπ. Άμυνας Ν. Δένδιας κάλεσε τη γαλλική πρεσβεία για εξηγήσεις σχετικά με την πώληση των Meteor στην Τουρκία, ενώ ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης έθεσε το ζήτημα με τον πρόεδρο Μακρόν. Ωστόσο, η κυβέρνηση Μακρόν απάντησε ότι δεν μπορεί να επιβάλλει βέτο: Οι πύραυλοι Meteor κατασκευάζονται από την ευρωπαϊκή MBDA (Airbus/BAE/Leonardo) και η Γαλλία δεν ελέγχει ξεχωριστά την εξαγωγή τους.
Ο Γάλλος ΥΠΑΜ Seb. Lecornu τόνισε: «Μήπως έχουμε ρόλο σε αυτό; Η απάντηση είναι όχι». Παρόμοια στάση κρατούν Βρετανία και οι άλλοι εταίροι: Το Λονδίνο επιθυμεί την επιτυχία της συμφωνίας για τη γραμμή παραγωγής του Typhoon, ενώ το Παρίσι συμμετέχει έμμεσα μέσω MBDA στα κέρδη της πώλησης των Meteor.
Προβλέψεις & σενάρια από το 2026 και μετά
- Σενάριο Ελλάδας: Η ελληνική ΠΑ θα παραλάβει τα πρώτα F-35A ως το 2028, ενισχύοντας περαιτέρω την αεροπορική της ισχύ. Με F-35, Rafale/Meteor και τον αναβαθμισμένο στόλο F-16V/AESA, η Ελλάδα εδραιώνει ένα πυκνό δίκτυο αισθητήρων-πληροφοριών (Link 16, δορυφόρων και μη επανδρωμένων). Αυτό θα της παρέχει ανώτερη εικόνα μάχης (ISR) και τακτική ευελιξία. Το F-35 θα προσφέρει καλύτερη κάλυψη EW και stealth ικανότητα, επιτρέποντας στα Rafale να αποδεσμεύονται για επιθετικές αποστολές. Η ΠΑ αναμένεται επίσης να αυξήσει τη χρήση αεροσκαφών μη επανδρωμένων (έξυπνα σμήνη, UCAV), ενώ οι αναβαθμίσεις σε δίκτυα (NIFC-CA) θα ενισχύσουν την αντίδραση στις τουρκικές απειλές.
- Σενάριο Τουρκίας: Η Τουρκία θα παραλάβει τους πρώτους 20 νέους Typhoon από τη Βρετανία περί το 2030, και ενδέχεται να αποκτήσει συνολικά ~44 Eurofighter (συμπ. 24 μεταχειρισμένα). Παράλληλα, θα αναβαθμίσει 250+ F-16 σε Block 70/72 (προμήθεια 40 νέων και 79 εκσυγχρονισμένων από ΗΠΑ) που θα λάβει στα τέλη της δεκαετίας. Η Άγκυρα σχεδιάζει επίσης το εγχώριο μαχητικό KAAN (5ης γενιάς) για την επόμενη δεκαετία. Οι τουρκικές δυνάμεις θα βασίζονται σε Eurofighter/Meteor για BVR μάχη, σε εκσυγχρονισμένα F-16 και σε δίκτυο επικοινωνιών της NATO. Παράγων ισχύος για την Τουρκία θα είναι και το εν δυνάμει έργο κοινής κατασκευής με το ΗΒ, που «ανοίγει το δρόμο για κοινά έργα στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας».
- Εναέρια ισορροπία στο μέλλον: Έως το 2030, οι δύο πλευρές θα έχουν πλέον συγκρίσιμες πλατφόρμες 4.5ης γενιάς. Η Ελλάδα θα ποντάρει στο μειωμένο RCS του Rafale και των F-35, στον ψηφιακό έλεγχο (δίκτυα AESA, IFF, κ.ά.) και στα ηλεκτρονικά συστήματα (SPECTRA, APG-83) για πρόωρη ανίχνευση. Η Τουρκία θα ποντάρει στον αριθμό Typhoon και F-16, στην πολυπλοκότητα των Meteor, καθώς και σε δικά της συστήματα ECM. Αναλυτές προβλέπουν ότι το αεροπορικό πεδίο θα καθοριστεί από συνδυασμό ικανοτήτων – ένα «αντιπαράδειγμα» αιχμής (Rafale/Meteor vs Typhoon/Meteor) – αλλά και από υποστηρικτικά μέσα (αεροπλανοφόρα, αντιαεροπορικά συστήματα, drones). Γενικά, η Ελλάδα διατηρεί βραχυπρόθεσμα (2025-2028) ένα ποιοτικό προβάδισμα, καθώς έχει ήδη ενεργοποιήσει F-35, Rafale/Meteor και rampage/spice kits στα F-16. Μακροπρόθεσμα όμως, η εξίσωση θα κρίνεται από την ταχύτητα παράδοσης και ενσωμάτωσης των νέων συστημάτων: Όποια πλευρά φέρει νωρίτερα τα νέα αεροσκάφη και δίκτυα στον επιχειρησιακό βρόγχο θα έχει πλεονέκτημα στην έναρξη μιας κρίσης.
Όπως επισημαίνουν αναλυτές, «η διαδικασία αυτή αλλάζει βαθιά τα δεδομένα στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο».
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια σε έξι χώρες
