- «Γερνάμε όταν χάσουμε την περιέργειά μας»
Ο Mark Twain, ο γνωστός Αμερικανός συγγραφέας, έγραψε κάποτε: «Είκοσι χρόνια από τώρα θα είσαι πιο απογοητευμένος για τα πράγματα που δεν έκανες παρά για τα πράγματα που έκανες. Γι’ αυτό, λύσε τους κάβους. Σαλπάρισε μακριά από το σίγουρο λιμάνι. Εξερεύνησε, ονειρέψου, ανακάλυψε».
Η εξερεύνηση και το ταξίδι μπορεί να μάς οδηγήσει κάπου μακριά, όμως καμιά φορά τα πιο όμορφα πράγματα σε αυτόν τον κόσμο βρίσκονται ακριβώς δίπλα μας. Κάπως έτσι προέκυψε και η ιδέα της στήλης αυτής. Μια φορά την εβδομάδα, κάθε Τετάρτη, θα ανακαλύπτουμε μαζί την Μυτιλήνη από την αρχή, αληθινοί περιηγητές της πόλης, κάνοντας στάσεις σε γνωστά και άγνωστα σημεία της. Μνημεία, πλατείες, αρχοντικές κατοικίες, αρχαιολογικοί χώροι, κρήνες, γειτονιές, δρόμοι, οτιδήποτε μπορεί να μας «μιλήσει» για την ιστορία της Μυτιλήνης και να μάς ελκύσει το ενδιαφέρον για να «ακούσουμε» τι έχει να μας πει.
Στο σημερινό φύλλο ξεκινάμε τη διαδρομή μας με τον ναό-ορόσημο της Μυτιλήνης, τον Άγιο Θεράποντα. Ο τρούλος της εμβληματικής εκκλησίας ξεχωρίζει ανάμεσα στις σκεπές του ιστορικού κέντρου, δημιουργώντας την γνωστή, πανέμορφη εικόνα της Μυτιλήνης, σαν καρτ-ποστάλ που την ανακαλούμε αυτόματα κάθε φορά που ακούμε για την πόλη μας. Κάποιοι ενδεχομένως να σκεφτούν «μα, για τον Άγιο Θεράποντα δεν ξέρουμε;». Τι γνωρίζουμε όμως στ’ αλήθεια για το ναό αυτό;
1η Στάση: Άγιος Θεράποντας
Ο Ναός του Αγίου Θεράποντα είναι ο μεγαλύτερος του νησιού και αποτελεί κράμα Βυζαντινού και Γοτθικού ρυθμού με στοιχεία Μπαρόκ.
Ήδη από το 17ο αιώνα στη θέση του υπήρχε ένα μικρό παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο, που εξυπηρετούσε τις λειτουργικές ανάγκες των αρρώστων του «Ξενοδοχείου», του μοναδικού τότε Φιλανθρωπικού Ιδρύματος, στο οποίο νοσηλεύονταν οι άρρωστοι, έβρισκαν στοργή οι ηλικιωμένοι και στέγη οι άστεγοι και οι ταξιδιώτες. Το «Ξενοδοχείο» αυτό βρισκόταν ακριβώς απέναντι από την σημερινή εκκλησία, εκεί που είναι τώρα το Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο.
Στη θέση αρχαίου μνημείου
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ανεγέρθηκε το «ξενοδοχείο» και το παρεκκλήσιο. Η παλαιότερη ιστορική μαρτυρία περί της λειτουργίας του νοσοκομείου χρονολογείται στο 1692. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο ναός αυτός που χαρακτηρίζεται από τις πηγές της εποχής ως «ελεεινή οικοδομή» χτίστηκε κατά πάσα πιθανότητα στο σημείο όπου βρισκόταν ένα σημαντικό αρχαίο οικοδόμημα. Κάποιες απόψεις το παρουσιάζουν ως ναό του Απόλλωνα, του κυρίαρχου θεού της Μυτιλήνης και άλλες ως κτίριο όπου στεγαζόταν η σχολή της λυρικής ποιήτριας Σαπφούς.
Ο Ναός όπως τον ξέρουμε σήμερα
Ο σημερινός Ναός άρχισε να χτίζεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Συγκεκριμένα, οι εργασίες ξεκίνησαν το 1850 επί Μητροπολίτου Μυτιλήνης Καλλινίκου Κυπαρίσση, ο οποίος μάλιστα διετέλεσε αργότερα Πατριάρχης Αλεξανδρείας.
Αρχιτέκτονας ήταν ο διαπρεπής Μυτιληνιός Αργύριος Κων. Αδαλής, μαθητής των αρχιτεκτόνων, του Δανού Θεόφιλου Χάνσεν και του Γερμανού Ερνέστου Τσίλλερ. Η εμπειρία που είχε αποκτήσει κοντά τους κατά την ανέγερση των κτιρίων της Ακαδημίας και του Ζαππείου στην Αθήνα, του επέτρεψε να εκπονήσει με απόλυτη επιτυχία το σχέδιο του ναού του Αγίου Θεράποντα και του γειτονικού Γυμνασίου Μυτιλήνης. Ενδεικτικά να σημειώσουμε ότι τα γοτθικά μορφολογικά χαρακτηριστικά του εξωτερικού του ναού οφείλονται στην επίδραση που δέχτηκε ο Αδαλής από τους δασκάλους του.
Χτισμένος με πέτρες από τη Μικρασία
Ο ναός είναι χτισμένος με λαξευτούς λίθους. Είναι μάλιστα γνωστό ότι μεγάλο μέρος του υλικού για την ανέγερσή του μεταφέρθηκε από το φημισμένο λατομείο Σαρμοσάκ της Μικράς Ασίας.
Ο εξωτερικός διάκοσμος είναι δημιούργημα του φημισμένου Λέσβιου ζωγράφου και γλύπτη Νικόλαου Κεσανλή. Στην πρόσοψη υπάρχουν δύο επάλληλες σειρές κιόνων, ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού. Πέντε τρούλοι επιστέφουν το οικοδόμημα. Ο κεντρικός τρούλος με επένδυση από ψευδάργυρο δίνει μια αίσθηση έξοχης μεγαλοπρέπειας. Η ποικιλότητα των στοιχείων που τον συνθέτουν τον καθιστά εντυπωσιακό.
Στο εσωτερικό του ναού, το τέμπλο και τα υπόλοιπα ξυλόγλυπτα φιλοτεχνήθηκαν το 1915 από το Δημήτριο Κόβαλα. Ο ίδιος καλλιτέχνης φιλοτέχνησε τον αρχιερατικό θρόνο, τον άμβωνα και τα δύο μεγάλα προσκυνητάρια του ναού.
Οι εικόνες του τέμπλου είναι έργο της αδελφότητας Ιωασαφαίων Αγίου Όρους και οι υπόλοιπες τοιχογραφίες του Βασιλείου Δαδάκη από την Αδριανούπολη. Το σημαντικότερο κειμήλιο του ναού είναι η εικόνα του Αγ. Θεράποντος, χρονολογημένη στο έτος 1651.
Eπιπλέον εντός του Ναού στη μαρμάρινη σαρκοφάγο βρίσκεται το λείψανο του Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνατίου του Λεσβίου (1766-1828), αγωνιστή Ιεράρχη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Τα εγκαίνια του ναού, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, πραγματοποιούνται πολύ αργότερα, το 1935 επί Μητροπολίτου Μυτιλήνης Ιακώβου του Α΄. Τα τελευταία χρόνια, ο Ιερός Ναός του Αγίου Θεράποντα ανακαινίζεται επί Ιακώβου του Γ’, ενώ αυτή την περίοδο συγκεκριμένα πραγματοποιούνται εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης του ναού.
Εν κατακλείδει…
Μετά από αυτή την ιστορική αναδρομή, ίσως να βλέπουμε τον Ναό του Αγίου Θεράποντα σαν κάτι δικό μας, γνώριμο και οικείο. Στο εξής αλλιώς θα συναντά το βλέμμα μας τον τρούλο του, με άλλη οικειότητα θα περπατάμε στον προαύλειο χώρο του. Και συνειδητοποιούμε επίσης, πόσο σχετικές είναι οι έννοιες «γνωστός» και «άγνωστος». Πάντοτε μπορούμε να μάθουμε περισσότερα, ίσως και κάτι καινούργιο, ακόμη και γι’ αυτά που νομίζουμε πως ξέρουμε με τα μάτια κλειστά! Αυτή είναι η ομορφιά του ταξιδιού, η ομορφιά της ζωής!
*Πληροφορίες για την ιστορία του ναού αντλήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου, καθώς και από την Ορθόδοξη Κοινότητα «Οσία Θωμαΐς».
