Στο σημερινό φύλλο της Μ. Τετάρτης θα ξεναγηθούμε στην οικία Δουκαρέλλη επί της Βουρνάζων 19, ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα της ώριμης φάσης ανέγερσης αρχοντικών κατοικιών, μεταξύ του 1900 – 1930, το οποίο σήμερα στεγάζει την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου και νοικιάζεται στο Υπουργείο Πολιτισμού.
Υπενθυμίζεται ότι η διάκριση ανάμεσα σε «πρώιμη» (1850 -1880), «μεσαία» (1880 – 1900) και «ώριμη» φάση (1900 -1930) των κατοικιών στην Μυτιλήνη, ανήκει στην καθηγήτρια του Μετσόβιου Πολυτεχνείου Ιωάννα Σωτηρίου – Δωροβίνη.
Συγκεκριμένα οι ιδιοκτήτες των κατοικιών της ώριμης φάσης (1900-1930) ανήκαν σε μια ευρύτερη κοινωνική διαστρωμάτωση: Επιστήμονες, ανώτεροι υπάλληλοι επιχειρήσεων, ντόπιοι γαιοκτήμονες και έμποροι γεωργικών προϊόντων, αλλά και έμποροι από τις πλούσιες παροικίες, κυρίως της Αιγύπτου.
Επιπλέον κατά την ώριμη φάση και ειδικά κατά την πρώτη δεκαετία του αιώνα, όπου παρατηρείται αθρόα οικοδόμηση κατοικιών και ταυτόχρονη αύξηση των συγκοινωνιών και του εμπορίου, φαίνεται ότι πληθώρα υλικών και στοιχεία εξοπλισμού, ειδικών προδιαγραφών, βρίσκονται πλέον διαθέσιμα στην αγορά της Μυτιλήνης.
Το Αρχοντικό Δουκαρέλλη
Η κατοικία στην οδό Βουρνάζων 19 κτίστηκε στην όχθη του ποταμού Αλυσίδας απέναντι από την αυλή του Α’ Γυμνασίου, στην περιοχή «Εφτά Μοναστήρια» και σε μικρή σχετικά ιδιοκτησία από τον Νικόλαο Δουκαρέλλη, Μυτιληνιό έμπορο, ξενιτεμένο από νεαρή ηλικία στην Αίγυπτο. Κτίστηκε πιθανότατα το 1922, ανάμεσα στις κατοικίες του Θ. Ηλιάδη – Βουλιουρή και του Τ. Καμπούρη και αρχιτέκτονας αναφέρεται ο Ασημάκης Φούσκας. Ο Ν. Δουκαρέλλης παντρεύτηκε την Σαπφώ Νουλέλλη, η οποία έμενε στο κτίριο μέχρι τα 103 της χρόνια. Έκαναν τρία παιδιά, απ’ τα οποία τα δύο έμεναν με τις οικογένειές τους σε αυτό το κτίριο, ο Παναγιώτης και η Ειρήνη Παραδέλλη. Η άλλη κόρη έμενε σε ένα κτίριο στην οδό Αγίας Ειρήνης, πολύ κοντά σε αυτό.
Σήμερα, η κατοικία έχει περιέλθει κληρονομικά στην οικογένεια Μπίνου – Παραδέλλη, αλλά δεν χρησιμοποιείται ως κατοικία. Νοικιάζεται στο Υπουργείο Πολιτισμού και στεγάζει την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Βορείου Αιγαίου. Τις προηγούμενες δεκαετίες ο χώρος είχε χρησιμοποιηθεί ως γραφεία της ΑΔΤΕ – Στρατιωτικής Μεραρχίας Λέσβου και στη συνέχεια για λίγα χρόνια στις αρχές του ’90 ως μπαρ με την ονομασία «Μουσείο». Πρόκειται για ένα μεγαλοπρεπές πέτρινο διώροφο κτίριο με υπερυψωμένο ισόγειο, χωρίς σοφίτα.
Η μορφολογία του κτιρίου διέπεται από τις αρχές σύνθεσης του νεοκλασικισμού (τριπλή διάρθρωση), ενώ η πομπώδης διακόσμηση όλων των μορφολογικών ενοτήτων ανάγει στις αρχές του στιλ Beaux-Arts. Στους δύο κύριους ορόφους το υπόβαθρο των όψεων διαμορφώνεται με εγχάρακτη κατά ζώνες και κατ’ απομίμηση λιθοδομή, που στον μεσαίο όροφο χρησιμοποιείται και για την απόδοση της διακόσμησης. Ορισμένα από τα διακοσμητικά στοιχεία δεν έχουν τις αναλογίες, ούτε την εκλέπτυνση των λεπτομερειών των νεοκλασικών προτύπων και εμφανίζονται ως παραποιημένα αντίγραφά τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πολυγωνικός όγκος στην όψη που κάνει το κτίριο να αποκλίνει από τη συμμετρία. Στο υπερυψωμένο ισόγειο βρίσκονταν οι αποθηκευτικοί χώροι του κτιρίου και οι χώροι διαμονής του υπηρετικού προσωπικού, ενώ το πλυσταριό ήταν τοποθετημένο κάτω από την κουζίνα.
Στον πρώτο επίσημο όροφο όλοι οι χώροι ανοίγουν προς το μεγάλο χολ με πολύφυλλες πόρτες. Εκεί βρίσκονταν το σαλόνι, η τραπεζαρία, το καθημερινό, η κουζίνα και η σκευοθήκη. Η κουζίνα παραμένει σχεδόν, όπως ήταν τότε, με τα ίδια ντουλάπια και τα ιδιαίτερα πλακάκια της σε βαθύ πράσινη απόχρωση ή κυπαρισσί. Στον όροφο των υπνοδωματίων το κλιμακοστάσιο διαχωρίζεται με τζαμωτό πέτασμα. Ο πάνω όροφος έχει πλήρες μπάνιο και μικρό βοηθητικό χώρο με μαρμάρινο πάγκο. Ανεβαίνοντας αριστερά ήταν το γραφείο. Τέρμα δεξιά ήταν το δωμάτιο της Σαπφούς. Σε αυτό το δωμάτιο υπάρχει και η πρόσβαση στη στέγη, με μικρό άνοιγμα (καταπακτή) στην οροφή. Στο κτίριο μπαίνανε από την πίσω πόρτα, δεν χρησιμοποιούσαν την κύρια είσοδο επί της Βουρνάζων. Η είσοδος στο κτίριο γινόταν και από τις δύο εισόδους, της οδού Βουρνάζων και Ικτίνου, με πιο συχνή σε καθημερινή χρήση αυτήν που επικοινωνούσε με την πίσω αυλή στην οδό Ικτίνου. Στην μπροστά αυλή, στην είσοδο υπήρχε βοτσαλωτό το οποίο σήμερα έχει καλυφθεί με τσιμέντο.
Οροφογραφίες υπήρχαν στο σαλόνι, την τραπεζαρία και το χολ, αλλά τώρα δεν είναι εμφανείς, παραμένει όμως ο περίτεχνος γύψινος διάκοσμος. Τα έπιπλα του αρχικού σπιτιού, τα οποία δεν βρίσκονται πλέον στο κτίριο, είχαν όλα εισαχθεί. Εντυπωσιακό ήταν το τραπέζι της τραπεζαρίας στο οποίο έτρωγαν 15 άτομα. Στη σκάλα υπάρχει ακόμα το πιάνο του σπιτιού που αρχικά ήταν τοποθετημένο στο σαλόνι, και μάθαιναν τα παιδιά της Σαπφούς να παίζουν καθώς τότε έπρεπε να γνωρίζουν Γαλλικά και πιάνο. Γίνονταν μαζώξεις στην κατοικία. Γεύματα στην τραπεζαρία και χαρτιά στο σαλόνι. Τα παιδιά κάθονταν στο καθημερινό (πίσω αριστερά). Οι περισσότερες τροποποιήσεις έγιναν όταν νοικιάστηκε στην Μεραρχία τη δεκαετία του ’80. Τότε πρέπει να αλλοιώθηκαν και οι οροφογραφίες που υπήρχαν στο ισόγειο. Όταν νοικιάστηκε για να λειτουργήσει ως μπαρ, ο ενοικιαστής προσπάθησε να επαναφέρει τις οροφογραφίες χωρίς αποτέλεσμα. Έχει υποστεί σημαντικές φθορές και αλλοιώσεις, στο εσωτερικό του. Παρ’ όλα αυτά παραμένει εντυπωσιακό με την εκπληκτική επίπλωση στη διακόσμηση, με ξύλινα και γύψινα στολίδια στα ταβάνια του ισογείου.
- Το κείμενο και οι φωτογραφίες για το αρχοντικό Δουκαρέλλη δημοσιεύονται κατόπιν ευγενικής παραχώρησης της εθελοντικής ομάδας Open Lesvos, την οποία και ευχαριστούμε θερμά, ενώ πληροφορίες για την ευρύτερη περίοδο αρχιτεκτονικής άνθησης της Μυτιλήνης από το kiourellis.blogspot.com.
