του Παράσχου Μανιάτη*
Μέγεθος και επιπτώσεις
Σύμφωνα με τη Διεθνή Διαφάνεια, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 58η θέση από τις 180 χώρες στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς (CPI) για το 2023. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θεωρείται ως μία από τις πιο διεφθαρμένες χώρες στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα να της δοθεί ανεπίσημα το όνομα ως η Κολομβία της Ευρώπης.
Η διαφθορά και η παραοικονομία αποτελούν δύο από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα. Πρόκειται για φαινόμενα που υπονομεύουν την οικονομία, τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή της χώρας.
Η διαφθορά είναι η κατάχρηση εξουσίας για προσωπικό όφελος. Στην Ελλάδα, η διαφθορά είναι ένα διαδεδομένο φαινόμενο που συναντάται σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, όπως η δωροδοκία, η κατάχρηση εξουσίας, η φοροδιαφυγή και η οικογενειοκρατία.
Η παραοικονομία είναι η οικονομική δραστηριότητα που διεξάγεται εκτός του νόμιμου πλαισίου. Στην Ελλάδα, η παραοικονομία εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει το 25% του ΑΕΠ. Οι κύριες μορφές της παραοικονομίας στην Ελλάδα είναι η φοροδιαφυγή, η εργασία χωρίς εξουσιοδότηση, η λαθρεμπορία και η πορνεία.
Η διαφθορά και η παραοικονομία πλήττουν καίρια την Ελλάδα, υπονομεύοντας την οικονομία, τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή.
- Στην οικονομία: Η διαφθορά και η παραοικονομία οδηγούν σε απώλεια εσόδων για το κράτος, υπονομεύουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεων και αποθαρρύνουν την επενδυτική δραστηριότητα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η διαφθορά κοστίζει στην Ελλάδα έως και 20 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.
- Στη δημοκρατία: Η διαφθορά υπονομεύει τη διαφάνεια και την λογοδοσία της δημόσιας εξουσίας, ενισχύει τη γραφειοκρατία και μειώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος.
- Στην κοινωνική συνοχή: Η διαφθορά και η παραοικονομία οδηγούν σε αύξηση των ανισοτήτων, της φτώχειας και της εγκληματικότητας.
Προτάσεις για πολιτικές και δράσεις
Η αντιμετώπιση της διαφθοράς και της παραοικονομίας αποτελεί μια δύσκολη πρόκληση για την Ελλάδα. Απαιτεί ολοκληρωμένες πολιτικές που να συνδυάζουν θεσμικές μεταρρυθμίσεις, οικονομικά μέτρα και δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού.
Μερικά από τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την αντιμετώπιση της διαφθοράς περιλαμβάνουν:
- Η θέσπιση αυστηρών νόμων και κανονισμών κατά της διαφθοράς, με αυστηρές ποινές για τους παραβάτες.
- Η ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου και εποπτείας, με την ενίσχυση του ρόλου των ανεξάρτητων θεσμών, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Αντιμετώπισης της Διαφθοράς (ΕΣΑΔ) και η Επιτροπή Ανταγωνισμού.
- Η βελτίωση της διαφάνειας και της λογοδοσίας της δημόσιας εξουσίας, με την ενίσχυση της δημοσιότητας και την πρόσβαση των πολιτών σε πληροφορίες για τη δημόσια διοίκηση.
Μερικά από τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την αντιμετώπιση της παραοικονομίας περιλαμβάνουν:
- Η απλοποίηση της φορολογικής νομοθεσίας και η μείωση των φόρων, ώστε να μειωθεί το κίνητρο για φοροδιαφυγή.
- Η ενίσχυση της φορολογικής διοίκησης και των μηχανισμών ελέγχου, ώστε να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της φορολογικής είσπραξης.
- Η αντιμετώπιση των παραγόντων που συμβάλλουν στην παραοικονομία, όπως η ανεργία και η φτώχεια.
Ειδικές αναφορές σε συγκεκριμένα παραδείγματα διαφθοράς και παραοικονομίας στην Ελλάδα
Διαφθορά
- Υπόθεση Novartis: Η υπόθεση ξεκίνησε το 2017, όταν η εισαγγελία διαφθοράς άρχισε έρευνα για υπόθεση δωροδοκίας πολιτικών και αξιωματούχων από την φαρμακευτική εταιρεία Novartis. Η υπόθεση οδήγησε στη σύλληψη και δίωξη πολλών πολιτικών και αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένων πρώην υπουργών, βουλευτών και στελεχών της Novartis.
- Υπόθεση Siemens: Η υπόθεση ξεκίνησε το 2008, όταν η εισαγγελία διαφθοράς άρχισε έρευνα για υπόθεση δωροδοκίας πολιτικών και αξιωματούχων από την γερμανική εταιρεία Siemens. Η υπόθεση οδήγησε στη σύλληψη και δίωξη πολλών πολιτικών και αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένων πρώην υπουργών, βουλευτών και στελεχών της Siemens.
- Υπόθεση Energa: Η υπόθεση ξεκίνησε το 2018, όταν η εισαγγελία διαφθοράς άρχισε έρευνα για υπόθεση δωροδοκίας πολιτικών και αξιωματούχων από την εταιρεία Energa. Η υπόθεση οδήγησε στη σύλληψη και δίωξη πολλών πολιτικών και αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένων πρώην υπουργών, βουλευτών και στελεχών της Energa.
- Υπόθεση υποκλοπών Predator: Το σκάνδαλο των υποκλοπών Predator στην Ελλάδα έχει προκαλέσει σημαντική ανησυχία και δημόσια συζήτηση σχετικά με την προστασία της ιδιωτικότητας, την ελευθερία του λόγου και τη δημοκρατική λειτουργία. Το λογισμικό κατασκοπείας Predator, το οποίο επιτρέπει την παρακολούθηση και την υποκλοπή δεδομένων από κινητά τηλέφωνα, φέρεται να χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση δημοσιογράφων, πολιτικών αντιπάλων και άλλων δημόσιων προσώπων στην Ελλάδα.
Παραοικονομία
-Φοροδιαφυγή: Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα ανέρχεται σε 20 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Η φοροδιαφυγή πραγματοποιείται κυρίως από επιχειρήσεις και φορολογούμενους με υψηλά εισοδήματα.
-Λαθρεμπόριο: Το λαθρεμπόριο στην Ελλάδα είναι ένα σημαντικό πρόβλημα, που πλήττει κυρίως τον τομέα της ενέργειας και των καυσίμων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το λαθρεμπόριο καυσίμων στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ ετησίως.
-Εργασία χωρίς εξουσιοδότηση: Η εργασία χωρίς εξουσιοδότηση είναι ένα διαδεδομένο φαινόμενο στην Ελλάδα, που αφορά κυρίως τον τομέα της εστίασης και του τουρισμού. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η εργασία χωρίς εξουσιοδότηση στην Ελλάδα ανέρχεται σε 200.000 άτομα ετησίως.
- Στοιχεία για την οικονομική και κοινωνική επίπτωση της διαφθοράς και της παραοικονομίας. Η διαφθορά και η παραοικονομία οδηγούν σε απώλεια εσόδων για το κράτος, υπονομεύουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεων και αποθαρρύνουν την επενδυτική δραστηριότητα.
- Στοιχεία για τις προσπάθειες που έχουν γίνει για την αντιμετώπιση της διαφθοράς και της παραοικονομίας στην Ελλάδα. Ίδρυση του Εθνικού Συμβουλίου Αντιμετώπισης της Διαφθοράς (ΕΣΑΔ) και στην ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου και εποπτείας.
- Συστάσεις για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της διαφθοράς και της παραοικονομίας στην Ελλάδα. Ανάγκη για αυστηρότερους νόμους και κανονισμούς, για ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου και εποπτείας και για βελτίωση της διαφάνειας και της λογοδοσίας της δημόσιας διοίκησης.
Διεθνείς τάσεις και παραδείγματα
- Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η αποτελεσματική αντιμετώπιση της διαφθοράς και της παραοικονομίας απαιτεί τη συνεργασία όλων των κοινωνικών εταίρων και την αποφασιστικότητα της πολιτείας.
- Σε πολλές χώρες, έχουν σημειωθεί σημαντικά βήματα προόδου στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Για παράδειγμα, η Κίνα έχει υιοθετήσει αυστηρούς νόμους και κανονισμούς κατά της διαφθοράς και έχει ενισχύσει τους μηχανισμούς ελέγχου και εποπτείας. Ως αποτέλεσμα, η Κίνα έχει σημειώσει σημαντική βελτίωση στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς τα τελευταία χρόνια.
- Η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί από την εμπειρία άλλων χωρών που έχουν αντιμετωπίσει με επιτυχία τη διαφθορά και την παραοικονομία. Με την εφαρμογή ολοκληρωμένων πολιτικών και τη συνεργασία όλων των κοινωνικών εταίρων, η Ελλάδα μπορεί να σημειώσει σημαντική πρόοδο στην καταπολέμηση αυτών των φαινομένων.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε επί 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
