του Παράσχου Μανιάτη*
Η επιβολή δασμών, δηλαδή φόρων στα εισαγόμενα αγαθά και υπηρεσίες, αποτελεί ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο εργαλείο στην εργαλειοθήκη της διεθνούς εμπορικής πολιτικής. Αν και οι υποστηρικτές των δασμών συχνά τους προβάλλουν ως μέσο για την προστασία των εγχώριων βιομηχανιών, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της εθνικής ασφάλειας, οι επικριτές υπογραμμίζουν τις πιθανές αρνητικές συνέπειες για τους καταναλωτές, όπως οι αυξημένες τιμές, η περιορισμένη επιλογή προϊόντων, η αναταραχή στις αλυσίδες εφοδιασμού και ο κίνδυνος οικονομικής ύφεσης.
Ο μηχανισμός επίδρασης των δασμών στις τιμές και την ποικιλία προϊόντων
Ο πιο άμεσος και αισθητός αντίκτυπος της επιβολής δασμών είναι η αύξηση των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων. Όταν μια κυβέρνηση επιβάλλει δασμό σε ένα συγκεκριμένο αγαθό, οι εισαγωγείς αναγκάζονται να πληρώσουν αυτόν τον φόρο. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το επιπλέον κόστος μετακυλίεται στους καταναλωτές με τη μορφή υψηλότερων τιμών.
- Παράδειγμα 1: Έστω ότι μια χώρα επιβάλλει δασμό 15% στα εισαγόμενα έπιπλα. Ένα τραπέζι που αρχικά κόστιζε 100 ευρώ θα πωλείται πλέον προς 115 ευρώ (100 ευρώ + 15% δασμός). Οι καταναλωτές θα αναγκαστούν να πληρώσουν περισσότερα για το ίδιο προϊόν ή να αναζητήσουν φθηνότερες εναλλακτικές, οι οποίες όμως μπορεί να είναι χαμηλότερης ποιότητας ή αντοχής.
- Παράδειγμα 2: Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλλαν γενικευμένους δασμούς σε όλες τις εισαγωγές, οι Αμερικανοί καταναλωτές θα αντιμετώπιζαν σημαντικές αυξήσεις τιμών σε μια ευρεία γκάμα προϊόντων, όπως ηλεκτρονικά είδη, είδη ένδυσης, τρόφιμα (ιδίως φρούτα και λαχανικά εκτός εποχής), αυτοκίνητα και άλλα βασικά αγαθά. Αυτό θα οδηγούσε σε μείωση της αγοραστικής δύναμης και αύξηση του κόστους ζωής.
Επιπλέον, οι δασμοί μπορούν να περιορίσουν την ποικιλία των διαθέσιμων προϊόντων. Όταν οι εισαγωγές γίνονται πιο ακριβές, οι επιχειρήσεις ενδέχεται να μειώσουν ή να διακόψουν την εισαγωγή ορισμένων προϊόντων, ιδίως εκείνων με χαμηλά περιθώρια κέρδους ή μικρή ζήτηση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμένες επιλογές για τους καταναλωτές.
- Παράδειγμα 3: Εάν μια χώρα επιβάλλει υψηλούς δασμούς στα εισαγόμενα εξωτικά φρούτα, οι καταναλωτές μπορεί να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε αυτά, ακόμα και αν επιθυμούν να τα αγοράσουν.
- Παράδειγμα 4: Μικρές επιχειρήσεις που εξαρτώνται από εισαγόμενα υλικά ή εξαρτήματα για την παραγωγή τους θα αντιμετωπίσουν αυξημένο κόστος, κάτι που μπορεί να τις οδηγήσει σε χρεοκοπία ή μείωση της παραγωγής, περιορίζοντας έτσι τις επιλογές των καταναλωτών.
Ο κίνδυνος αντιποίνων και εμπορικών πολέμων
Ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους που συνδέονται με την επιβολή δασμών είναι η πιθανότητα αντιποίνων από άλλες χώρες. Όταν μια χώρα επιβάλλει δασμούς σε εισαγωγές από μια άλλη χώρα, η τελευταία μπορεί να απαντήσει επιβάλλοντας τους δικούς της δασμούς σε εισαγωγές από την πρώτη χώρα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο αντιποίνων, γνωστό και ως εμπορικό πόλεμο, που μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.
- Παράδειγμα 5: Ο εμπορικός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, που ξεκίνησε το 2018, αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση των καταστροφικών συνεπειών των δασμών. Οι δύο χώρες επέβαλαν δασμούς σε εισαγωγές δισεκατομμυρίων δολαρίων η μία από την άλλη, γεγονός που οδήγησε σε αύξηση των τιμών για τους καταναλωτές, μείωση του εμπορίου, αναταραχή στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Επιπλέον, οι Αμερικανοί αγρότες, που εξαρτώνται από τις εξαγωγές σόγιας στην Κίνα, υπέστησαν σοβαρές οικονομικές απώλειες.
- Παράδειγμα 6: Εάν οι δασμοί επιβάλλονταν παγκοσμίως και δεν υπήρχαν προσιτές εναλλακτικές λύσεις για τους καταναλωτές, η παγκόσμια οικονομία θα μπορούσε να οδηγηθεί σε ύφεση. Με την αύξηση του κόστους ζωής, η αγοραστική δύναμη θα μειωνόταν, προκαλώντας μείωση στη συνολική ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτό θα δημιουργούσε έναν φαύλο κύκλο, όπου οι επιχειρήσεις θα μείωναν την παραγωγή τους, θα απολύονταν εργαζόμενοι και θα μειωνόταν ακόμα περισσότερο η κατανάλωση.
Πότε οι δασμοί μπορεί να είναι δικαιολογημένοι
Παρά τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου η επιβολή δασμών μπορεί να είναι δικαιολογημένη:
- Προστασία των νεοσύστατων βιομηχανιών: Οι δασμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία των νεοσύστατων βιομηχανιών από τον ανταγωνισμό των ξένων εταιρειών, δίνοντάς τους χρόνο να αναπτυχθούν, να αποκτήσουν εμπειρία και να γίνουν ανταγωνιστικές. Αυτή η στρατηγική είναι γνωστή ως “προστατευτισμός της βρεφικής βιομηχανίας”.
- Αντιμετώπιση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών: Οι δασμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την τιμωρία χωρών που εμπλέκονται σε αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, όπως η επιδότηση των εξαγωγών (που στρεβλώνει τον ανταγωνισμό) ή η υποτίμηση του νομίσματός τους (που καθιστά τα προϊόντα τους τεχνητά φθηνότερα).
- Εθνική ασφάλεια: Οι δασμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία των βιομηχανιών που θεωρούνται ζωτικής σημασίας για την εθνική ασφάλεια, όπως η αμυντική βιομηχανία, η παραγωγή τροφίμων και η ενέργεια. Αυτό διασφαλίζει ότι η χώρα δεν εξαρτάται υπερβολικά από ξένες πηγές για κρίσιμα αγαθά και υπηρεσίες.
- Περιβαλλοντική Προστασία: Δασμοί μπορούν να επιβληθούν σε προϊόντα από χώρες με χαλαρούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς, προωθώντας έτσι πιο βιώσιμες πρακτικές παραγωγής σε παγκόσμιο επίπεδο.
Συμπέρασμα
Η επιβολή δασμών είναι ένα σύνθετο ζήτημα με σημαντικές και πολύπλευρες επιπτώσεις για το καταναλωτικό κοινό και την παγκόσμια οικονομία. Ενώ οι δασμοί μπορεί να προσφέρουν ορισμένα οφέλη, όπως η προστασία των εγχώριων βιομηχανιών και η αντιμετώπιση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών, οι πιθανές αρνητικές συνέπειες, όπως οι αυξημένες τιμές, η μειωμένη επιλογή προϊόντων, η αναταραχή στις αλυσίδες εφοδιασμού και ο κίνδυνος εμπορικών πολέμων, πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
