του Παράσχου Μανιάτη*
Η Συρία, μετά από περισσότερο από μια δεκαετία εμφυλίου πολέμου, βρίσκεται σε μια κατάσταση εξαιρετικά εύθραυστη, με το ενδεχόμενο μιας de facto διαίρεσης να φαίνεται πιο πιθανό από ποτέ. Η πιθανότητα τετραχοτόμησης της χώρας, αν και προς το παρόν δεν έχει αναγνωριστεί επίσημα, αποτελεί αντικείμενο σοβαρών γεωπολιτικών αναλύσεων και προβληματισμών, καθώς οι συνέπειες της διαίρεσης αυτής επηρεάζουν την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Μια τέτοια εξέλιξη θα είχε σημαντικές επιπτώσεις στην οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών και στη δυναμική των διεθνών σχέσεων, ιδιαίτερα σε σχέση με τις αμφισβητούμενες ΑΟΖ στην περιοχή.
Η Συρία είναι μια χώρα με έντονα πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, φιλοξενώντας διάφορες εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες, οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ιστορία και την πολιτική της χώρας. Μεταξύ αυτών, οι Αλεβίτες, Αλαουίτες, Δρούζοι, Χριστιανοί και Κούρδοι ξεχωρίζουν για την επιρροή τους και τις ιδιαιτερότητές τους.
Ενεργειακά συμφέροντα των ΗΠΑ
Η βορειοανατολική Συρία είναι πλούσια σε πετρελαϊκούς πόρους, γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών.
Πιθανές ζώνες ελέγχου σε μια τετραχοτομημένη Συρία
Η ενδεχόμενη τετραχοτόμηση της Συρίας θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία τεσσάρων διαφορετικών ζωνών επιρροής στην περιοχή:
-Ζώνη υπό τον έλεγχο του καθεστώτος Άσαντ: Αυτή η ζώνη θα περιλαμβάνει τις κεντρικές και δυτικές περιοχές της Συρίας, με το καθεστώς Άσαντ να ελέγχει τη Δαμασκό και τα παράλια. Παρά τη σημαντική μείωση της επιρροής του, η στήριξη από τη Ρωσία και το Ιράν παραμένει καθοριστική για την επιβίωσή του. Σε μια περίπτωση τετραχοτόμησης, η συγκεκριμένη περιοχή δεν φαίνεται να έχει την ικανότητα να διαπραγματευτεί από μόνη της συμφωνίες για τη δημιουργία θαλάσσιων ζωνών ή ΑΟΖ, καθώς οι στρατηγικές συμμαχίες της με τις μεγάλες δυνάμεις περιορίζουν τις επιλογές της.
-Κουρδική Αυτόνομη Περιοχή (Rojava): Στη βόρεια Συρία, η κουρδική περιοχή (γνωστή και ως Rojava) ελέγχεται από τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Αυτή η περιοχή, αν και έχει καταφέρει να αναπτύξει ένα σημαντικό βαθμό αυτονομίας, βρίσκεται σε συνεχιζόμενη αντιπαράθεση με την Τουρκία, η οποία βλέπει τους Κούρδους ως τρομοκρατική απειλή λόγω της σχέσης τους με το PKK. Μια πιθανή συμφωνία για τη δημιουργία ΑΟΖ σε αυτή την περιοχή είναι εξαιρετικά απίθανη, δεδομένων των τουρκικών εντάσεων και της έλλειψης διεθνούς αναγνώρισης.
-Περιοχές υπό τον έλεγχο ανταρτικών ομάδων: Στα βορειοδυτικά της Συρίας, οι αντάρτες και τζιχαντιστικές ομάδες, με την υποστήριξη της Τουρκίας, ελέγχουν την επαρχία Ιντλίμπ και άλλες περιοχές. Η φύση αυτών των εδαφών, που είναι γεμάτα με αντιφατικές και συχνά αντικρουόμενες ομάδες, καθιστά τις περιοχές αυτές εξαιρετικά ασταθείς για οποιεσδήποτε μακροπρόθεσμες συμφωνίες. Η Τουρκία, ωστόσο, διατηρεί σημαντική επιρροή στην περιοχή, κάτι που μπορεί να της επιτρέψει να επιδιώξει συμφωνίες με τοπικούς παράγοντες για την εκμετάλλευση θαλάσσιων πόρων.
-Τουρκική Ζώνη Επιρροής: Η Τουρκία έχει εδραιώσει μια σημαντική ζώνη επιρροής στη βόρεια Συρία μέσω στρατιωτικών επιχειρήσεων και την επίσημη υποστήριξή της σε τοπικούς Σύρους συμμάχους. Αυτή η ζώνη, η οποία περιλαμβάνει κυρίως τα σύνορα με την Τουρκία και περιοχές που βρίσκονται υπό τουρκική κατοχή, είναι η πιο πιθανή να προσφέρει στην Τουρκία την ευχέρεια να διαπραγματευτεί παράνομες συμφωνίες για τη δημιουργία ΑΟΖ.
Επιπτώσεις στη δημιουργία παράνομης τουρκοσυριακής ΑΟΖ
Σε ένα σενάριο τετραχοτόμησης της Συρίας, η Τουρκία θα μπορούσε να προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί τις παράκτιες περιοχές που ελέγχει ή επηρεάζει για να δημιουργήσει μια τουρκοσυριακή ΑΟΖ. Η Τουρκία, ήδη από το 2019, έχει προχωρήσει σε παράνομες συμφωνίες με τη Λιβύη, υπογράφοντας το μνημόνιο που καθορίζει θαλάσσιες ζώνες, παραβιάζοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο. Εάν η Συρία τεθεί σε καθεστώς τετραχοτόμησης, είναι πιθανό η Τουρκία να προσπαθήσει να συνάψει παρόμοιες συμφωνίες με το καθεστώς Άσαντ ή με άλλους τοπικούς παράγοντες που ελέγχουν τις παράκτιες περιοχές.
Μια τέτοια συμφωνία θα είχε σοβαρές γεωπολιτικές συνέπειες:
- Παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας: Η Τουρκία, ενεργώντας μόνο με την υποστήριξη των τοπικών παραγόντων, θα παραβίαζε τις αρχές της μέσης γραμμής και των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, οι οποίοι καθορίζουν την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών με βάση τη γεωγραφία και την κυριαρχία.
- Αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και Κύπρου: Μια τέτοια ενέργεια θα προκαλούσε σοβαρές εντάσεις με τα κράτη της Ελλάδας και της Κύπρου, τα οποία θα έβλεπαν τις τουρκικές αξιώσεις στην περιοχή ως παραβίαση των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων, ειδικά στην περιοχή του Καστελόριζου και γύρω από την Κύπρο.
- Αύξηση της πολιτικής και στρατιωτικής έντασης: Η προσπάθεια της Τουρκίας να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή μέσω τέτοιων συμφωνιών θα μπορούσε να προκαλέσει περαιτέρω εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, με τη διεθνή κοινότητα να πιέζει για την εφαρμογή των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου και την ειρηνική επίλυση των διαφορών.
4.Εδραίωση της τουρκικής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο: Η συμφωνία για την τουρκοσυριακή ΑΟΖ θα ενίσχυε τη στρατηγική επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή, δημιουργώντας τετελεσμένα για τη σύγκρουση με άλλες χώρες, και πιθανώς προετοιμάζοντας το έδαφος για μελλοντικές στρατηγικές συμφωνίες.
Συμπερασματικά
Η πιθανή τετραχοτόμηση της Συρίας αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική γεωπολιτική εξέλιξη, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρές επιπτώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη την αποσταθεροποίηση της Συρίας και τη ζώνη επιρροής που έχει αναπτύξει στη βόρεια περιοχή της, φαίνεται να έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε τυχόν παράνομες συμφωνίες.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
