του Παράσχου Μανιάτη*
Στις 26 Ιουνίου 2025, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προχώρησε σε μια ιστορική απόφαση που αλλάζει τα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο: Καταδίκασε επίσημα και ρητά το λεγόμενο «τουρκολιβυκό μνημόνιο» του 2019, χαρακτηρίζοντάς το άκυρο και χωρίς νομικές συνέπειες για τρίτα κράτη.
Το ιστορικό του μνημονίου
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της τότε Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης. Η συμφωνία αφορούσε τον καθορισμό θαλάσσιων ζωνών στη Μεσόγειο, παρακάμπτοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου. Από την πρώτη στιγμή, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Γαλλία και πολλές άλλες χώρες αντέδρασαν έντονα, χαρακτηρίζοντας το μνημόνιο ως παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).
Η απόφαση-ορόσημο της ΕΕ
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η οποία ενσωματώθηκε στα τελικά συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής, είναι η πιο σαφής και κατηγορηματική μέχρι σήμερα καταδίκη του μνημονίου από την ΕΕ. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναφέρει ότι:
- Το μνημόνιο παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών (προφανώς αναφερόμενη στην Ελλάδα και την Κύπρο).
- Δεν συνάδει με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.
- Δεν μπορεί να έχει καμία νομική συνέπεια για τρίτα κράτη.
Η απόφαση αυτή ήρθε μετά από ελληνική πρωτοβουλία, με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να ζητά ρητές αναφορές στην παράνομη φύση του μνημονίου.
Οι νομικές επιπτώσεις
Η νομική σημασία της απόφασης είναι τεράστια:
- Διεθνής αποδυνάμωση του μνημονίου: Η επίσημη καταδίκη από την ΕΕ αποτελεί ισχυρό επιχείρημα σε οποιαδήποτε μελλοντική προσφυγή της Ελλάδας σε διεθνή δικαστήρια, όπως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
- Απαγόρευση εμπλοκής ευρωπαϊκών εταιρειών: Καμία ευρωπαϊκή εταιρεία δεν μπορεί να εμπλακεί σε έργα εξερεύνησης ή εκμετάλλευσης φυσικών πόρων στη βάση του μνημονίου χωρίς να βρεθεί αντιμέτωπη με σοβαρές νομικές συνέπειες.
- Δικαίωση της ελληνικής διπλωματίας: Η απόφαση αποτελεί μια ξεκάθαρη νίκη της Αθήνας στη νομική και διπλωματική της προσπάθεια εναντίον της τουρκικής στρατηγικής.
Οι διπλωματικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις
- Ενίσχυση της θέσης της Ελλάδας: Η χώρα μας κερδίζει ισχυρή διπλωματική υποστήριξη, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
- Πίεση προς τη Λιβύη: Το μήνυμα της ΕΕ προς τη Λιβύη είναι σαφές: Η περαιτέρω εφαρμογή του μνημονίου ενδέχεται να έχει διπλωματικό κόστος.
- Απομόνωση της Τουρκίας: Η απόφαση επιτείνει την απομόνωση της Τουρκίας στο θέμα των θαλάσσιων ζωνών και περιορίζει τις δυνατότητες της Άγκυρας να προβάλλει διεθνώς το μνημόνιο.
- Πιθανή όξυνση της έντασης: Δεν αποκλείεται η Τουρκία να προχωρήσει σε προκλητικές ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο ως απάντηση.
- Πιθανές επιπτώσεις της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου
Ακολουθεί αναλυτική παρουσίαση των πιθανών επιπτώσεων της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να χαρακτηρίσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο άκυρο και χωρίς νομικές συνέπειες για τρίτα κράτη:
Διπλωματικές επιπτώσεις
- Ενίσχυση της ελληνικής θέσης. Η Ελλάδα κερδίζει ισχυρή διπλωματική στήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενισχύεται το επιχείρημα ότι οι τουρκολιβυκές συμφωνίες είναι άκυρες με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Η Αθήνα μπορεί πλέον να προβάλλει την ευρωπαϊκή θέση σε διεθνή φόρα (π.χ. ΟΗΕ).
- Πίεση προς τη Λιβύη. Το μήνυμα της ΕΕ αποτελεί σαφή προειδοποίηση προς τη λιβυκή πλευρά να μην προχωρήσει σε περαιτέρω εφαρμογή του μνημονίου. Η Λιβύη κινδυνεύει να βρεθεί απομονωμένη σε ευρωπαϊκό επίπεδο αν συνεχίσει να ευνοεί τέτοιου είδους συμφωνίες.
- Διπλωματικός περιορισμός της Τουρκίας. Ενισχύεται η διεθνής απομόνωση της Άγκυρας στο θέμα των θαλάσσιων ζωνών. Περιορίζονται οι δυνατότητες της Τουρκίας να επικαλείται το μνημόνιο σε διεθνείς διαπραγματεύσεις.
- Νομικές επιπτώσεις. Αποδυνάμωση του μνημονίου σε διεθνές επίπεδο Η ρητή απόρριψη από την ΕΕ μπορεί να αξιοποιηθεί ως αποδεικτικό στοιχείο σε διεθνή δικαστήρια (π.χ. Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης). Η απόφαση ενισχύει το νομικό επιχείρημα ότι το μνημόνιο είναι αντίθετο με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).
- Νομικός φραγμός για ευρωπαϊκές εταιρείες. Ευρωπαϊκές εταιρείες δεν θα μπορούν να συμμετάσχουν σε ενεργειακές έρευνες ή projects που βασίζονται στο μνημόνιο, χωρίς να αντιμετωπίσουν κυρώσεις ή νομικά προβλήματα.
Γεωπολιτικές επιπτώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο
- Πιθανή όξυνση σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας Αυτή η εξέλιξη μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω ένταση στις σχέσεις Άγκυρας – Βρυξελλών. Ενδεχομένως η Τουρκία να απαντήσει με προκλητικές ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο.
- Ενίσχυση συνεργασιών Ελλάδας – Κύπρου – Αιγύπτου – Ισραήλ Οι εξελίξεις μπορεί να επιταχύνουν ενεργειακές και στρατηγικές συμμαχίες Ελλάδας με γειτονικά κράτη. Ίσως υπάρξει νέα ώθηση σε σχήματα συνεργασίας όπως το EastMed Gas Forum.
Πρακτικά επόμενα βήματα για την Ελλάδα
Πιθανή προσφυγή στη Χάγη ή περαιτέρω διπλωματική πίεση. ΕΕ: Παρακολούθηση της κατάστασης στη Λιβύη και στην Ανατολική Μεσόγειο. Προηγήθηκε αναλυτική παρουσίαση των πιθανών επιπτώσεων της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να χαρακτηρίσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο άκυρο και χωρίς νομικές συνέπειες για τρίτα κράτη.
Επόμενα βήματα
- Ελλάδα: Διπλωματική συνέχιση των προσπαθειών, πιθανή δικαστική προσφυγή στη Χάγη και ενίσχυση των διεθνών συμμαχιών (π.χ. EastMed Gas Forum, τριμερείς Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου).
- Ευρωπαϊκή Ένωση: Παρακολούθηση της κατάστασης στη Λιβύη και περαιτέρω στήριξη της νομιμότητας στην Ανατολική Μεσόγειο.
- Τουρκία: Πιθανή συνέχιση ή και κλιμάκωση μονομερών ενεργειών (έρευνες, NAVTEX, γεωτρήσεις).
Συμπέρασμα
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αποτελεί σταθμό για την Ελλάδα, τόσο σε νομικό όσο και σε γεωπολιτικό επίπεδο. Για πρώτη φορά, με τόσο σαφή τρόπο, η ΕΕ βάζει “κόκκινη γραμμή” στις μονομερείς και παράνομες ενέργειες Τουρκίας και Λιβύης στην Ανατολική Μεσόγειο.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
