Της Μάρως Καραμανώλη, Οικονομολόγου, Κοινωνιολόγου και Διεθνολόγου
Το Σάββατο 28 Ιουνίου και την Κυριακή 29 του μηνός το ΟΑΚΑ πλημμύρισε με 60.000 κόσμο, κυρίως νεολαία για να αποθεώσουν τον ΛΕΞ σε μια συναυλία όπου συμμετείχε και η Χάρις Αλεξίου.
Τι συμβολίζει όμως αυτή η επιτυχία του νεαρού τραγουδιστή και οι χιλιάδες νεολαίοι που παρευρέθηκαν εκεί, σε μια εποχή όπου η πολιτική για τους νέους είναι αδιάφορη έως και σάπια;
Η συναυλία του ΛΕΞ στο ΟΑΚΑ, με περισσότερους από 60.000 θεατές και την απρόσμενη εμφάνιση της Χάρις Αλεξίου, ξεπέρασε τα όρια της μουσικής επικαιρότητας και εξελίχθηκε σε πολιτισμικό συμβάν με κοινωνιολογική βαρύτητα. Αντανακλά μία βαθιά μεταβολή στον τρόπο με τον οποίο οι νέοι εκφράζουν τη συλλογική τους ταυτότητα, τη διαμαρτυρία τους και τη σχέση τους με το κατεστημένο.
Από την παραδοσιακή διαμαρτυρία στον πολιτισμικό ακτιβισμό
Η μετάβαση της νεολαίας από τις πορείες στους χώρους πολιτισμού, ιδίως τη μουσική, μπορεί να αναλυθεί υπό το πρίσμα της θεωρίας του Αντόνιο Γκράμσι για την ηγεμονία. Ο Γκράμσι υποστήριξε ότι η εξουσία ασκείται όχι μόνο μέσω του κράτους, αλλά και μέσω της κουλτούρας και του συμβολικού ελέγχου. Στον σύγχρονο κόσμο, όπου η πολιτική έχει απαξιωθεί, ο πολιτισμός γίνεται πεδίο αντιηγεμονικών πρακτικών.
Η ραπ του ΛΕΞ, με τους ταξικά φορτισμένους στίχους και την αφηγηματική οπτική των «από κάτω», λειτουργεί ως αντι-ηγεμονικός λόγος. Δεν οργανώνει κόμμα, αλλά διαμορφώνει συνείδηση. Η πλατεία έχει αντικατασταθεί από τη σκηνή – και το πανό από τον στίχο.
Η συναυλία ως «ιερή τελετουργία» (Durkheim)
Σύμφωνα με τον Émile Durkheim, οι τελετουργικές μαζικές εμπειρίες δεν είναι απλώς συγκεντρώσεις: Παράγουν «συλλογική συνείδηση» και ενισχύουν τη συνοχή της κοινότητας. Η συναυλία του ΛΕΞ λειτούργησε ως λαϊκή τελετουργία κοινότητας και αντίστασης: Το πλήθος έγινε υποκείμενο, ο χώρος μετατράπηκε σε ιερό χώρο του «ανήκειν», και η μουσική έγινε μέσο κάθαρσης, συνενοχής και συναισθηματικής επένδυσης.
Η συναισθηματική εργασία της ταύτισης – Η έννοια του habitus (Bourdieu)
Ο Pierre Bourdieu εξηγεί ότι οι κοινωνικές τάξεις αναπτύσσουν ένα habitus, δηλαδή ένα σύνολο εσωτερικευμένων στάσεων και γούστων που παράγουν πρακτικές. Η ταύτιση με τον ΛΕΞ δεν είναι τυχαία: Προέρχεται από νέους με παρόμοιο κοινωνικό υπόβαθρο, βιώματα περιθωριοποίησης, απογοήτευσης από τους θεσμούς και αδυναμία κοινωνικής κινητικότητας.
Μέσα από τους στίχους του, αυτοί οι νέοι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους και αισθητοποιούν την υποκειμενική τους θέση στον κόσμο. Η μουσική μετατρέπεται σε καθρέφτη κοινωνικής εμπειρίας.
Η Αλεξίου ως «παράδοση σε διάλογο» – Μνήμη, σύμβολα και πολιτική
Η εμφάνιση της Χάρις Αλεξίου, μιας φωνής-συμβόλου της μεταπολιτευτικής μνήμης, απέκτησε συμβολική ισχύ. Σύμφωνα με τον Maurice Halbwachs, η συλλογική μνήμη συγκροτεί ταυτότητες. Η συνάντηση Αλεξίου – ΛΕΞ δεν είναι απλώς μουσική συνεργασία: Είναι τελετουργική «μεταβίβαση» νοήματος, ένας διάλογος ανάμεσα στη γενιά της Μεταπολίτευσης και τη γενιά της επισφάλειας.
Η Αλεξίου γίνεται φορέας εγκυρότητας και παραδοσιακής συγκίνησης. Ο ΛΕΞ γίνεται φωνή μιας γενιάς που δεν διεκδικεί με ιδεολογία, αλλά με ευαισθησία. Η συνάντησή τους είναι πράξη πολιτισμικής συμφιλίωσης και ταυτόχρονα αντίστασης.
Η ρευστότητα της νεανικής πολιτικής ταυτότητας (Bauman)
Ο Zygmunt Bauman, μιλώντας για τη «ρευστή κοινωνία», περιέγραψε πώς οι νέοι δεν μπορούν πλέον να δεσμευτούν σε σταθερές ιδεολογίες ή θεσμούς. Η πολιτική, όπως την ξέραμε, μοιάζει ξένη και αναποτελεσματική. Αντίθετα, η τέχνη, η μουσική, ο πολιτισμός προσφέρουν άμεση εμπειρία και βίωμα: Προσωπικό νόημα, χωρίς ιδεολογική δέσμευση· ταύτιση, χωρίς οργάνωση· έκφραση, χωρίς δομή.
Η πολιτισμική πράξη υποκαθιστά την πολιτική δράση. Η συναυλία γίνεται διαδήλωση χωρίς συνθήματα, αλλά με χιλιάδες κορμιά σε κίνηση.
Η «Αλήτικη Αγάπη» και η συμβολική παρουσία των παιδιών:
Η ελπίδα μέσα από τα ερείπια
Το τραγούδι «Αλήτικη Αγάπη» κινείται σε ενδιάμεσο χώρο: Ούτε καθαρά ερωτικό, ούτε αμιγώς πολιτικό, αλλά βαθιά υπαρξιακό και συλλογικό. Η αγάπη του περιθωρίου δεν είναι έγκλημα – είναι μια εναλλακτική μορφή δεσμού και φροντίδας.
Η επιλογή του ΛΕΞ να αφήσει ανήλικα παιδιά να τραγουδήσουν το ρεφρέν λειτουργεί ως ισχυρό κοινωνικό σύμβολο: Τα παιδιά γίνονται φορείς μιας νέας ταυτότητας, της επόμενης γενιάς των «από κάτω». Είναι η ελπίδα μέσα στα ερείπια.
Σύμφωνα με τον Howard Becker, η αλήτικη αγάπη είναι μορφή «αποκλίνουσας συμπεριφοράς», επειδή δεν εναρμονίζεται με τα πρότυπα της κοινωνίας, αλλά είναι εξίσου έγκυρη και βιωματικά γνήσια.
Σύμφωνα με τον Victor Turner, η σκηνή είναι liminal χώρος, όπου η κοινωνική ιεραρχία παγώνει και νέες μορφές υποκειμενικότητας αναδύονται. Τα παιδιά, μη ενταγμένα ακόμη, είναι τα ιδανικά υποκείμενα αυτής της μεταμόρφωσης.
Κατά τον Paulo Freire, η φωνή των παιδιών αποκτά παιδαγωγική και πολιτική σημασία: Δεν μαθαίνουν απλώς, αλλά «συμμετέχουν» στη νέα κουλτούρα, ενεργά και ισότιμα.
Καταλήγουμε, λοιπόν, πως το φαινόμενο ΛΕΞ και η σκηνική παρουσία της Χάρις Αλεξίου ανέδειξαν τη βαθιά πολιτισμική στροφή της σύγχρονης νεολαίας: Από τη συλλογική οργάνωση και την πολιτική διαμαρτυρία, προς τη βιωματική έκφραση και την πολιτισμική συμμετοχή. Η μουσική γίνεται εργαλείο ταξικής συνείδησης, κοινωνικής εγγύτητας και πολιτικής αναπλαισίωσης του «εμείς».
Τα παιδιά, η σκηνή, η αγάπη και η μνήμη συνδέονται σε ένα σύγχρονο οδόφραγμα πολιτισμικής χειραφέτησης. Η νέα γενιά δεν καίει πια τα σύμβολα· τα μεταμορφώνει. Και τραγουδά.
Βιβλιογραφία
- Antonio Gramsci (1971). Selections from the Prison Notebooks.
- Émile Durkheim (1912). The Elementary Forms of Religious Life.
- Pierre Bourdieu (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste.
- Maurice Halbwachs (1992). On Collective Memory.
- Zygmunt Bauman (2000). Liquid Modernity.
- Howard Becker (1963). Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance.
- Victor Turner (1969). The Ritual Process: Structure and Anti-Structure.
- Paulo Freire (1970). Pedagogy of the Oppressed.
