Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΛΕΑΝΔΡΟΣ ΣΚΑΛΤΣΟΥΝΗΣ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΥΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ
Ούτε κι εμείς μπορούσαμε να φανταστούμε σ’ αυτό το μέγεθος ότι το άρθρο του Φαρμακοποιού – Χημικού Φαρμάκων, Βαγγέλη Αξιώτη, με θέμα «Ελαιόλαδο και Ισχυρισμός Υγείας», που ήταν και από τα πρώτα που δημοσιεύθηκαν από τα “Νέα της Λέσβου” (26 Φεβρουαρίου 2018), στο πλαίσιο της συνεργασίας του μέσα από τη σελίδα ΑΙΟΛΙΚΗ ΓΗ κάθε δεύτερη Δευτέρα, θα προκαλούσε τόσες συζητήσεις και διαφωνίες σε μία μερίδα της επιστημονικής κοινότητας που ασχολείται με το ελαιόλαδο.
Γεγονός είναι ότι οι Ισχυρισμοί Υγείας στο ελαιόλαδο είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο μέσα από το οποίο περνά το μέλλον του ελαιολάδου στις αγορές. Αυτός είναι και ο λόγος που με αφορμή το άρθρο του συνεργάτη μας Δρ. Βαγγέλη Αξιώτη δημοσιεύουμε σήμερα συνέντευξη από τον διευθυντή του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητή Αλέξιο-Λέανδρο Σκαλτσούνη. Ο καθηγητής κ. Σκαλτσούνης είναι συγγραφέας πάνω από 350 επιστημονικών δημοσιεύσεων με περισσότερες από 12.000 ετεροαναφορές στο δημοσιευμένο του έργο, κάτοχος 12 διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, ενώ έχει ολοκληρώσει επιτυχώς τουλάχιστον 75 ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΓΓΕΤ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και ιδιωτικούς φορείς.
Θεωρείται πρωτοπόρος στον Τομέα των Φυσικών Προϊόντων και συντονίζει με απόλυτη επιτυχία μια 40μελή Ομάδα αποτελούμενη από μέλη ΔΕΠ, ερευνητές και μεταπτυχιακούς φοιτητές. Στα κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντα του Καθηγητή ανήκει η μελέτη του ελαιολάδου, και είναι δημιουργός της Ομάδας του «Olive Research Group» (http://oliverg.pharm.uoa.gr), η οποία έχει δημοσιεύσει πάνω από 50 εργασίες σχετικά με την εκχύλιση, ανάλυση, χημική σύνθεση, βιολογική αξιολόγηση και βιοδιαθεσιμότητα των συστατικών της ελιάς, από τον καρπό, τα φύλλα, το ελαιόλαδο και τα υποπροϊόντα τους. Οι δραστηριότητες της ερευνητικής ομάδας του καθηγητή στις αναπτυξιακές δράσεις της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου αποτυπώνονται από την σύναψη σειράς προγραμματικών συμβάσεων σε τομείς ενδιαφέροντος της Περιφέρειας. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία η μελέτη που αφορά την βιοποικιλότητα των νήσων της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η μελέτη αξιοποίησης των μελισσοκομικών προϊόντων και των υποπροϊόντων οινοποίησης από περιοχές του Βορείου Αιγαίου.
-Κύριε καθηγητά τι ισχύει σήμερα με τον Ισχυρισμό Υγείας και το Ελαιόλαδο;
«Είναι γνωστό κύριε Σαμιώτη ότι το ελαιόλαδο είναι ένα σύνθετο φυσικό προϊόν και αποτελεί πηγή πολύτιμων θρεπτικών συστατικών. Μεταξύ αυτών τα μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, οι βιταμίνες, τα τερπένια και οι πολυφαινόλες έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας αλλά και των καταναλωτών, λόγω των ευεργετικών τους ιδιοτήτων στον ανθρώπινο οργανισμό. Στην διεθνή βιβλιογραφία υπάρχει πληθώρα μελετών σχετικά με τη δράση των βιοδραστικών συστατικών του ελαιολάδου και ιδιαίτερα των πολυφαινολών. Έτσι το 2012 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) αξιολογώντας την βιολογική δράση των συστατικών του ελαιολάδου γνωμοδότησε υπέρ συγκεκριμένου ισχυρισμού υγείας για το ελαιόλαδο, επισημαίνοντας ότι οι πολυφαινόλες του ελαιολάδου συμβάλλουν στην προστασία των λιπιδίων του αίματος από την οξείδωση. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται στην υδροξυτυροσόλη και στα παράγωγα αυτής συστήνοντας ότι η ημερήσια κατανάλωση 20 g ελαιόλαδου που περιέχει 5 mg υδρόξυτυροσόλης ή/και παραγώγων της, μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό (Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 432/2012)».
-Μέχρι τώρα γνωρίζαμε από διάφορες δημοσιεύσεις για την προληπτική σημαντική δράση του ελαιολάδου, σύμφωνα όμως με τα πιο πρόσφατα δημοσιεύματα αναφέρεται ότι συγκεκριμένα ελαιόλαδα θεραπεύουν σοβαρές παθήσεις, όπως η νόσος Alzheimer.
«Θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Μακάρι να ήταν αλήθεια αυτοί οι ισχυρισμοί οι οποίοι δημιουργούν μεγάλη αναστάτωση στους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Για το θέμα αυτό έχει ενδιαφέρον η ανακοίνωση της Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρείας (http://www.enee.gr/el/anakoinoseis-triton/285-ladi-kai-alzheimer), η οποία σε ανακοίνωσή της επισημαίνει ότι επί του παρόντος δεν τεκμηριώνεται η προληπτική ή οποιαδήποτε άλλη δράση συγκεκριμένου ελληνικού ελαιολάδου τόσο στη νόσο Alzheimer όσο και σε άλλα νευρολογικά/νευροεκφυλιστικά νοσήματα. Θα συμφωνήσω απόλυτα με την θέση της ΕΝΕ, η οποία κλείνοντας την ανακοίνωσή της προκρίνει τη μεσογειακή διατροφή και το ελαιόλαδο ως βασικό συστατικό της, αλλά χωρίς διαφοροποιήσεις σε ποικιλίες και εξαιρέσεις».
-Πώς μπορούμε να αποδείξουμε σήμερα ότι ένα ελαιόλαδο πληροί τα κριτήρια του ισχυρισμού υγείας;
«Για τον προσδιορισμό των φαινολικών συστατικών και την διερεύνηση της τεκμηρίωσης του ισχυρισμού υγείας της EFSA στο ελαιόλαδο έχουν προταθεί πολλές αναλυτικές μέθοδοι, οι οποίες είναι δημοσιευμένες σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Είναι όμως σημαντικό να αναφέρουμε ότι για να εγκρίνει ένας ελεγκτικός μηχανισμός μία επίσημη μέθοδο ελέγχου δεν αρκεί μία δημοσίευση σε επιστημονικό περιοδικό, αλλά απαιτούνται επιπλέον κριτήρια, όπως σύγκριση της μεθόδου με τις υπόλοιπες δημοσιευμένες, διεργαστηριακές μελέτες, σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας κ.ά. Έτσι, λοιπόν, σήμερα η μόνη μέθοδος που αναγνωρίζεται επισήμως από εθνικούς και διεθνείς φορείς/οργανισμούς (ΕΦΕΤ, ΔΣΕ) είναι η προτεινόμενη από το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιοκομίας – μέθοδο της HPLC. Στο δελτίο τύπου που εξέδωσε ο ΕΦΕΤ στις 6-2-2018 αναφέρονται αναλυτικά όλες οι ουσίες που “εν δυνάμει” συνεισφέρουν στον ισχυρισμό υγείας για τις φαινόλες του ελαιολάδου, καθώς και οι μέθοδοι ανάλυσης που έχουν δημοσιευθεί στην βιβλιογραφία για τον προσδιορισμό των ουσιών αυτών, αλλά κάνει σαφές με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο ότι «για τον επίσημο έλεγχο του ισχυρισμού υγείας του καν. (ΕΕ) αριθμ. 432/2012 για τις πολυφαινόλες ελαιολάδου αποφασίστηκε η χρήση της μεθόδου του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιοκομίας – COI/T.20 Doc. No 29 November 2009».
-Υπάρχει μεγάλη συζήτηση τελευταία για το NMR; Τι ισχύει γι’ αυτό;
«Ο Πυρηνικός Μαγνητικός Συντονισμός (NMR) είναι μια σύγχρονη αναλυτική τεχνική που χρησιμοποιείται κυρίως για την ταυτοποίηση και τον προσδιορισμό της δομής χημικών ενώσεων. Αν και υπάρχουν επιστημονικές μελέτες για την χρήση της μεθόδου NMR στην χημική ανάλυση του ελαιολάδου, το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιοκομίας στην συνεδρία που πραγματοποιήθηκε στην Μαδρίτη στις 20-22 Απριλίου 2015 την απέρριψε ομοφώνως. Όπως προανέφερα, για να γίνει αποδεκτή μία επίσημη μέθοδος ελέγχου από έναν ελεγκτικό μηχανισμό δεν αρκεί μία δημοσίευση σ’ ένα επιστημονικό περιοδικό, αλλά απαιτούνται επιπλέον κριτήρια που θα πρέπει να πληρούνται. Αυτή την στιγμή στο εργαστήριό μου διαθέτω από τα πιο σύγχρονα NMR, 600 MHz, αλλά δεν θα συνιστούσα στους παραγωγούς να αναλύουν τα ελαιόλαδά τους με την συγκεκριμένη τεχνική, καθώς από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί από την ερευνητική μου ομάδα έχουν δείξει ότι η τεχνική του NMR, τις περισσότερες φορές, οδηγεί σε υψηλότερες τιμές πολυφαινολών σε σύγκριση με την προτεινόμενη από το ΔΣΕ μέθοδο της HPLC. Αυτό έχει επισημανθεί και από πολλούς παραγωγούς, οι οποίοι ύστερα από ανάλυση των ελαιολάδων τους με την μέθοδο του ΔΣΕ και αυτή του NMR βρήκαν με την δεύτερη μέθοδο υψηλότερα επίπεδα φαινολικών συστατικών. Είναι προφανές ότι αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα αξιοπιστίας του ελληνικού ελαιολάδου σε περίπτωση ελέγχου από τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα».
-Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν στο εμπόριο διάφορες μικροσυσκευές που υπόσχονται γρήγορες και φτηνές αναλύσεις. Ποια είναι η άποψή σας γι’ αυτές τις συσκευές;
«Αναφορικά με τη χρήση διαφόρων μικροσυσκευών που κυκλοφορούν στο εμπόριο για τον προσδιορισμό των πολυφαινολών και κατ’ επέκταση την τεκμηρίωση του ισχυρισμού υγείας στο ελαιόλαδο, θα σας παραπέμψω στην απάντηση που απέστειλε o ΕΦΕΤ στην Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Κεφαλληνίας και Ιθάκης (ΕΑΣΚΙ), ύστερα από σχετικό ερώτημα, και δημοσιεύθηκε ως δελτίο τύπου από την ΕΑΣKI για την προστασία των παραγωγών (http://www.ert.gr/perifereiakoi-stathmoi/zakinthos/eas-kefalonias-ithakis-prosochi-stis-analysis-eleoladou/). Πιο συγκεκριμένα στην απάντησή του ο ΕΦΕΤ, σχετικά με τον ισχυρισμό υγείας του Κανονισμού Ε.Ε. αριθ. 432/2012 για τις πολυφαινόλες ελαιολάδου, αναφέρει ότι «το Διοικητικό Συμβούλιο του Ε.Φ.Ε.Τ. με την υπ’ αριθ. 414/4.12.2017 απόφασή του, υιοθέτησε τα συμπεράσματα της Ομάδας Εργασίας του Επιστημονικού Συμβουλίου Ελέγχου Τροφίμων (Ε.Σ.Ε.Τ.) του Ε.Φ.Ε.Τ., σύμφωνα με τα οποία για τον επίσημο έλεγχο του ισχυρισμού υγείας από τις αρμόδιες Αρχές ελέγχου Τροφίμων, αποφασίστηκε η χρήση της μεθόδου του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιοκομίας – COI/T.20 Doc. No 29 November 2009». Επομένως οι παραγωγοί θα πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες του ΕΦΕΤ για τις χημικές αναλύσεις των προϊόντων τους και να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί».
-Σχετικά με τους διαγωνισμούς που αφορούν τον «Ισχυρισμό Υγείας», ποια είναι η άποψή σας;
«Οι διαγωνισμοί ποιότητας των εξαιρετικά παρθένων ελαιολάδων είναι σαφώς καθορισμένοι και βασίζονται στην αξιολόγηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, όπως αυτά περιγράφονται στον κανονισμό 2568/91 της ΕΕ, (π.χ. οξύτητα, αριθμός υπεροξειδίων, σταθερές Κ, γευστικά χαρακτηριστικά) και στα οποία οφείλεται ο διαχωρισμός τους από τις υπόλοιπες κατηγορίες ελαιολάδων. Η διοργάνωση διαγωνισμών ποιότητας ελαιολάδων με κριτήριο τις πολυφαινόλες, χρησιμοποιώντας μάλιστα μη αναγνωρισμένες από ελεγκτικούς φορείς μεθόδους ανάλυσης, δημιουργεί σύγχυση σε καταναλωτές και ελαιοπαραγωγούς, με αποτέλεσμα να πλήττεται σοβαρά η αξιοπιστία του εθνικού μας προϊόντος. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εξαγωγών, όπου υπάρχει το ενδεχόμενο το προϊόν να ελεγχθεί με τις εγκεκριμένες μεθόδους και να κριθεί ότι δεν πληροί τις προδιαγραφές ώστε να φέρει τον ισχυρισμό υγείας.
Θεωρώ ότι οι τοπικές αρχές και η περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, οι οποίοι είναι πρωτοπόροι στην ανάδειξη θεμάτων που σχετίζονται με διατροφή και υγεία, θα πρέπει σε συνεργασία με τον ΕΦΕΤ να ενημερώσουν τους ενδιαφερόμενους ελαιοπαραγωγούς για το τι προβλέπει η νομοθεσία ώστε να αποφευχθούν άσκοπα έξοδα και παραπλανητικές πληροφορίες για το ελαιόλαδό τους. Θα πρότεινα κύριε Σαμιώτη να διοργανωθεί μία ημερίδα στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου για το σοβαρό αυτό θέμα προκειμένου να ενημερωθεί ο Έλληνας ελαιοπαραγωγός και να αποφευχθεί μία νέα ιστορία «φραπελιάς»».
