Στις 9 Ιουνίου έχει καθιερωθεί από το 2007 να εορτάζεται η Διεθνής Ημέρα Αρχείων από το Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων που ιδρύθηκε το 1948 υπό την αιγίδα της UNESCO. Στη Λέσβο λειτουργεί υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους που αποτελεί ένα ζωντανό κομμάτι της τοπικής ιστορίας.
Ποια είναι όμως η ιστορία των Γενικών Αρχείων του Κράτους; Ιδρύθηκαν το 1914 επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου. Ψηφίσθηκε τότε ο Νόμος 380 «περί της ιδρύσεως υπηρεσίας των αρχείων του κράτους» με σκοπό «την συναγωγήν και εποπτείαν πάντων των δημοσίων αρχείων των περιλαμβανόντων έγγραφα προ πεντηκονταετίας χρονολογούμενα» μέχρι το 1939, όταν ψηφίζεται ο Ν. 2027 «περί αναδιοργανώσεως της υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους» και ως το 1991 όταν οι διατάξεις του Ν. 1946 καθόρισαν ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει μέχρι και σήμερα τη λειτουργία τους, τα ΓΑΚ με την Κεντρική τους υπηρεσία που εδρεύει στην Αθήνα και τις Περιφερειακές τους Υπηρεσίες με έδρα την πρωτεύουσα κάθε νομού αποτελούν αποκεντρωμένη αυτοτελή Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας.
Η προϊσταμένη των ΓΑΚ Λέσβου, Άννα Λιγνού, μας λέει ότι «αρμοδιότητά τους είναι εκτός από την επιλογή και εκκαθάριση των αρχείων των Δημοσίων Υπηρεσιών στις περιοχές της ευθύνης τους, η φύλαξη, η συντήρηση, η ευρετηρίαση και διάθεσή τους στο ερευνητικό κοινό, η ψηφιοποίηση και μικροφωτογράφηση, η αξιοποίηση ιδιωτικών αρχείων και η συνεργασία με τους φορείς εκπαίδευσης, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια ώστε να καλλιεργηθεί ένα αρχειακός πολιτισμός ως μέρος του ευρύτερου εκπαιδευτικού πολιτισμού μέσω σχολικών δραστηριοτήτων».
Πώς λειτουργεί
Με ποιο τρόπο γίνεται όμως η αρχειοθέτηση του ανεξάντλητου υλικού που διαθέτουν τα ΓΑΚ; Η κ. Λιγνού μας εξηγεί: «Βασικό εργαλείο μας στα πλαίσια συγχρηματοδοτούμενου προγράμματος της Κοινωνίας της Πληροφορίας (2008-2009) είναι ο «@ρχειομνήμων», ένα εγκατεστημένο ολοκληρωμένο λογισμικό διαχείρισης αρχειακών δεδομένων το οποίο ενσωματώνει όλες τις αρχειακές διεργασίες, από τον εντοπισμό αρχειακού υλικού μέχρι την τελική του διάθεση σε διαδικτυακό περιβάλλον [http://arxeiomnimon.gak.gr] παρέχοντας στο κοινό τη δυνατότητα απομακρυσμένης πρόσβασης σε ψηφιακά αντίγραφα».
Ένας θησαυρός ιστορικής γνώσης
Τα ΓΑΚ-Αρχεία Ν. Λέσβου λειτουργούν τα τελευταία 30 χρόνια στο νησί μας. Στα αρχειοστάσιά τους εκτός από σύγχρονα δημόσια ενεργά και ημιενεργά διοικητικά αρχεία υπάρχουν και πολλά αρχεία μοναδικής ιστορικής αξίας:
Εκπαιδευτικά που χρονολογούνται από την Απελευθέρωση του νησιού και λίγο πριν από αυτή, Δικαστικά, όπως το πολύ αξιόλογο αρχείο του Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου Μυτιλήνης και Μηθύμνης που χρονολογείται από το 1850 ως το 1914, Συμβολαιογραφικά της ίδιας περίπου παλαιότητας, Οικονομικά-Βιομηχανικά από παλιά ελαιοτριβεία και σαπωνοποιεία της περιοχής με πιο σημαντικό το αρχείο του Βυρσοδεψείου Σουρλάγκα, Προξενικά, όπως το τμήμα του αρχείου του Ελληνικού Υποπροξενείου της Μυτιλήνης με ακραίες χρονολογίες 1850-1912, Κοινωνικά από τη σύσταση συλλόγων και σωματείων της ίδιας περιόδου, Οθωμανικά που περιλαμβάνουν οικονομικο-φορολογικά κατάστιχα κτηματολογικών μερίδων Χριστιανών και Μουσoυλμάνων ανά χωριό της λεσβιακής υπαίθρου και κατάστιχα δικαστικού περιεχομένου από τη Λέσβο και τη Λήμνο από το 1870 έως το 1912, όπως το Οθωμανικό αρχείο της Μονής Λειμώνος.
Επίσης, χειρόγραφοι τοπογραφικοί χάρτες της Μυτιλήνης που χρονολογούνται γύρω στο 1925, αλλά και ιδιωτικά χειρόγραφα αρχεία, όπως το πολύ σημαντικό αρχείο του Λέσβιου καλλιτέχνη Αντώνη Πρωτοπάτση, Έκθεση του οποίου διοργανώθηκε πρόσφατα από τα ΓΑΚ Λέσβου σε συνεργασία με τη Δημοτική Πινακοθήκη Μυτιλήνης και του οποίου το σπάνιο ανέκδοτο δοκίμιο με τίτλο «Μας σκότωσαν τη Σαπφώ» εκδόθηκε επίσης πρόσφατα σε περιορισμένα αντίτυπα με τη σφραγίδα της Υπηρεσίας. Το «Ημερολόγιο 2017» που εκδόθηκε στις αρχές του έτους με ιδιαίτερη απήχηση στο κοινό και με θέμα σπάνιο ασπρόμαυρο φωτογραφικό αρχειακό υλικό του μεγαλύτερου στα Βαλκάνια και ιδιαίτερα κερδοφόρου κατά την περίοδο λειτουργίας του εργοστασίου βυρσοδεψίας Σουρλάγκα, ανέδειξε ένα μικρό μόνο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και τοπικής ιστορίας, που μπορεί να βρίσκεται κρυμμένο ανάμεσα σε άλλους θησαυρούς που διαθέτουν οι αρχειακές υπηρεσίες.
Πέρα από τη διατήρηση αυτών των θησαυρών γνώσης που αποτελούν κομμάτι της ιστορίας μας, η υπηρεσία επικεντρώνει τις προσπάθειές της και στην ευαισθητοποίηση της σύγχρονης δημόσιας διοίκησης για τη σημασία της μέριμνας για διατήρηση του αρχειακού υλικού των υπηρεσιών του Δημοσίου σε συνεργασία με την Υπηρεσία που διαθέτει και την απαραίτητη τεχνογνωσία και το θεσμικό πλαίσιο παροχής πρόσβασης σε κάθε ενδιαφερόμενο ανεξαιρέτως.
«Με λύπη μας διαπιστώνουμε ότι αρχεία κυρίως δημόσια εξακολουθούν να καταστρέφονται από τους ίδιους τους φορείς παραγωγής τους από αδιαφορία και έλλειψη αρχειακής παιδείας και κατά παράβαση της νομοθεσίας. Είναι εξίσου σημαντικό και ιδιώτες που κατέχουν συλλογές να μας γνωστοποιούν και, γιατί όχι, να μας παραδίδουν το περιεχόμενο των συλλογών τους. Αυτό διευκολύνει την πρόσβαση για τους ερευνητές στο αρχείο-ιστορικό τεκμήριο που αποτελεί το κατεξοχήν πεδίο της ιστορικής έρευνας και μέσο παροχής πρόσβασης στη γνώση», τονίζει η προϊσταμένη των Γ.Α.Κ Λέσβου.
Η υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους της Λέσβου αποτελεί φρουρό της πολιτισμικής κληρονομιάς και ιστορίας μας. Η διαχείριση και η διατήρηση του αρχειακού πλούτου του τόπου μας συγκροτεί την ατομική και συλλογική μνήμη και βοηθά στην κατανόηση του παρελθόντος, την τεκμηρίωση του παρόντος και την προετοιμασία του μέλλοντος. Το αρχείο είναι κάτι περισσότερο από μια στοίβα παλιά χαρτιά με σκόνη και υγρασία. Είναι ένα τεκμήριο – προϊόν του παρελθόντος που περιμένει να αξιοποιηθεί από το ερευνητικό και όχι μόνο κοινό μιας κοινωνίας που βρίσκεται σε συνεχή μεταβολή και εξέλιξη.
Τα Γ.Α.Κ. – Αρχεία Ν. Λέσβου λειτουργούν τις εργάσιμες μέρες των δημόσιων υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση του κοινού και των ερευνητών με Βιβλιοθήκη που διαθέτει μεγάλη συλλογή από τον περιοδικό τύπο της Λέσβου και της Λήμνου, η οποία εμπλουτίζεται καθημερινά, καθώς και αξιόλογη συλλογή βιβλίων η οποία καλύπτει ιδιαίτερες πτυχές της τοπικής ιστορίας, ζητήματα γενικότερου ιστορικού ενδιαφέροντος, αλλά και παιδαγωγικά και αρχειονομικά θέματα.
Στο Αναγνωστήριο της Υπηρεσίας – που είναι ανοιχτό για το κοινό από 8:30 έως 14:30 – στην ήδη υπάρχουσα ενδιαφέρουσα συλλογή βιβλίων προστέθηκε πρόσφατα και βρίσκεται στη διάθεση του μυτιληνιού κοινού, ο επετειακός τόμος «100 χρόνια Γενικά Αρχεία του Κράτους-500 χρόνια ιστορίας», μια πολύτιμη έκδοση που αποτελεί ουσιαστικά τον κατάλογο της Έκθεσης που διοργανώθηκε στο Ευγενίδειο Ίδρυμα το 2014 για τα 100 χρόνια δραστηριότητας των ΓΑΚ, φέρνοντάς μας σε μια πρώτη γνωριμία με τον θαυμαστό κόσμο των Αρχείων μέσα από μια ιστορική αναδρομή του Ελληνισμού μέχρι και σήμερα.
Επισκέψεις σχολείων
Οι επισκέψεις σχολείων στους χώρους των Γενικών Αρχείων του Κράτους συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα τοπικής ιστορίας και στην απόκτηση αρχειακής συνείδησης ενισχύοντας τη διδασκαλία της. Επισκέψεις σχολείων στα Γ.Α.Κ. – Αρχεία Ν. Λέσβου μπορούν να γίνουν κατόπιν συνεννόησης, στις ημέρες και ώρες λειτουργίας της Υπηρεσίας. Παράλληλα, πολλοί φοιτητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου ασκούνται στους χώρους της Υπηρεσίας στα πλαίσια του Προγράμματος «Πρακτική Άσκηση του Πανεπιστημίου Αιγαίου» με τη συγχρηματοδότηση Κοινοτικών και Εθνικών πόρων, με αντικείμενό τους την εκπαίδευση σε αρχειακές πρακτικές.
Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στη Μυτιλήνη βρίσκονται στην οδό 8ης Νοεμβρίου 21-23, Τηλ.-Fax: 22510 42053 E-mail: [email protected], Διαδικτυακός τόπος: http://gak.les.sch.gr.
