Το εκλογικό σύστημα της Γερμανίας 

του Παράσχου  Μανιάτη*

Οι γερμανικές εκλογές είναι ένα σημαντικό γεγονός, δεδομένου ότι η Γερμανία αντιπροσωπεύει το 25% του συνολικού ΑΕΠ της ΕΕ.

Το εκλογικό σύστημα της Γερμανίας, που χρησιμοποιείται για την εκλογή των μελών της Bundestag (Βουλής), συνδυάζει αναλογική και πλειοψηφική εκπροσώπηση για να εξασφαλίσει αντιπροσωπευτικότητα και σταθερότητα. Συνολικά, το Bundestag αποτελείται από 630 έδρες.

Βασικές αρχές του εκλογικού συστήματος

Ας αναλύσουμε το γερμανικό εκλογικό σύστημα, βήμα προς βήμα, ώστε να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί και γιατί ονομάζεται “μικτό αναλογικό”:

Βασική ιδέα:

Το γερμανικό σύστημα προσπαθεί να συνδυάσει τα πλεονεκτήματα δύο διαφορετικών εκλογικών συστημάτων:

• Πλειοψηφικό (First-past-the-post): Όπως στις ΗΠΑ ή στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο υποψήφιος με τις περισσότερες ψήφους σε μια περιοχή κερδίζει. Αυτό δημιουργεί μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ του εκλεγμένου και της περιοχής του.
• Αναλογική εκπροσώπηση: Όπως σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπου ο αριθμός των εδρών που κερδίζει ένα κόμμα αντικατοπτρίζει το συνολικό ποσοστό των ψήφων που έλαβε σε εθνικό επίπεδο. Αυτό διασφαλίζει ότι μικρότερα κόμματα έχουν μια δίκαιη ευκαιρία να εκπροσωπηθούν.

Οι δύο ψήφοι:

Κάθε ψηφοφόρος έχει δύο ψήφους, με διαφορετικό σκοπό η καθεμία:

Πρώτη ψήφος (Erststimme) – Η Ψήφος για τον Άνθρωπο:

• Σε 299 εκλογικές περιφέρειες: Η Γερμανία χωρίζεται σε 299 γεωγραφικές περιοχές. Σε κάθε περιοχή, κατεβαίνουν υποψήφιοι από διάφορα κόμματα (και ανεξάρτητοι).
• Άμεση Εκλογή: Η πρώτη σας ψήφος πηγαίνει στον υποψήφιο που θέλετε να σας εκπροσωπήσει άμεσα από την περιοχή σας. Όποιος πάρει τις περισσότερες ψήφους στην περιφέρειά του, εκλέγεται απευθείας στην Bundestag (το γερμανικό κοινοβούλιο).
• Πλεονέκτημα: Δημιουργεί μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ των βουλευτών και των εκλογικών τους περιφερειών. Ο βουλευτής θεωρείται υπεύθυνος απέναντι στους ψηφοφόρους της περιοχής του.

Δεύτερη Ψήφος (Zweitstimme) – Η Ψήφος για το Κόμμα:

• Η Κρίσιμη Ψήφος: Η δεύτερη ψήφος είναι η πιο σημαντική για τον καθορισμό της συνολικής ισορροπίας δυνάμεων στην Bundestag.
• Για το Κόμμα: Ψηφίζετε για ένα πολιτικό κόμμα σε εθνικό επίπεδο (π.χ., Χριστιανοδημοκράτες, Σοσιαλδημοκράτες, Πράσινοι, κ.λπ.).
• Αναλογική Εκπροσώπηση: Αυτή η ψήφος καθορίζει το ποσοστό των εδρών που θα έχει κάθε κόμμα στην Bundestag. Για παράδειγμα, εάν ένα κόμμα λάβει το 20% των δεύτερων ψήφων σε εθνικό επίπεδο, τότε θα πρέπει να καταλάβει περίπου το 20% των εδρών στην Bundestag.
• Όριο του 5%: Για να εισέλθει ένα κόμμα στην Bundestag, πρέπει να λάβει τουλάχιστον το 5% των δεύτερων ψήφων σε εθνικό επίπεδο, ή να κερδίσει τουλάχιστον 3 άμεσες έδρες μέσω της πρώτης ψήφου. Αυτό το όριο αποτρέπει τον κατακερματισμό του κοινοβουλίου σε πάρα πολλά μικρά κόμματα.

Πώς συνδυάζονται οι ψήφοι

• Υπολογισμός των εδρών: Αρχικά, υπολογίζεται ο συνολικός αριθμός εδρών που δικαιούται κάθε κόμμα με βάση το ποσοστό των δεύτερων ψήφων που έλαβε.
• Άμεσες έδρες: Οι υποψήφιοι που εκλέχθηκαν άμεσα μέσω της πρώτης ψήφου (στις 299 περιφέρειες) λαμβάνουν τις έδρες τους.
• Λίστα Επικρατείας: Εάν ένα κόμμα έχει λάβει περισσότερες άμεσες έδρες (μέσω της πρώτης ψήφου) από όσες του αναλογούν με βάση τις δεύτερες ψήφους του, τότε διατηρεί αυτές τις έδρες (ονομάζονται “Überhangmandate” – επιπλέον έδρες). Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του συνολικού αριθμού εδρών στην Bundestag.
• Ισορροπία: Για να αποφευχθούν μεγάλες ανισορροπίες, υπάρχουν “Ausgleichsmandate” (ισοσταθμιστικές έδρες) που δίνονται σε άλλα κόμματα για να αντισταθμίσουν τις “Überhangmandate”. Αυτό διασφαλίζει ότι η συνολική σύνθεση της Bundestag αντικατοπτρίζει όσο το δυνατόν ακριβέστερα το αποτέλεσμα των δεύτερων ψήφων.

Γιατί “Μικτό Αναλογικό”;

• Μικτό: Επειδή συνδυάζει στοιχεία πλειοψηφικού και αναλογικού συστήματος.
• Αναλογικό: Επειδή το τελικό αποτέλεσμα προσπαθεί να είναι αναλογικό προς τις ψήφους που έλαβε κάθε κόμμα σε εθνικό επίπεδο.

Συνοπτικά:

Το γερμανικό σύστημα είναι περίπλοκο, αλλά προσπαθεί να συνδυάσει την άμεση εκπροσώπηση των περιφερειών με την αναλογική εκπροσώπηση των πολιτικών κομμάτων.

Η δεύτερη ψήφος είναι η πιο σημαντική για τον καθορισμό της σύνθεσης της Bundestag.

Οι κανόνες για τις “Überhangmandate” και “Ausgleichsmandate” εξασφαλίζουν ότι η αναλογική εκπροσώπηση διατηρείται όσο το δυνατόν περισσότερο.

Εκλογή του καγκελάριου της Γερμανίας: Διαδικασία και προϋποθέσεις

Η εκλογή του καγκελάριου της Γερμανίας πραγματοποιείται μέσω μιας συγκεκριμένης κοινοβουλευτικής διαδικασίας, η οποία διασφαλίζει τη δημοκρατική νομιμοποίηση της εκτελεστικής εξουσίας. Η διαδικασία εκλογής έχει ως εξής:

Διαδικασία Εκλογής

• Προτεινόμενος Υποψήφιος από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας:

Μετά τις γενικές εκλογές για τη Bundestag (ομοσπονδιακή βουλή), ο Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας προτείνει έναν υποψήφιο για τη θέση του καγκελάριου. Συνήθως ο προτεινόμενος είναι ο ηγέτης του κόμματος ή του συνασπισμού που κατέχει την πλειοψηφία στη Bundestag.

• Ψηφοφορία στη Bundestag:

Η Bundestag διεξάγει ψηφοφορία για την εκλογή του καγκελάριου. Για να εκλεγεί, ο υποψήφιος πρέπει να λάβει την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων των μελών της Bundestag (δηλαδή πάνω από το 50% των ψήφων).

• Αποτυχία απόλυτης πλειοψηφίας:

Αν ο προτεινόμενος υποψήφιος δεν λάβει την απόλυτη πλειοψηφία, η διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί εντός 14 ημερών με νέες προτάσεις και ψηφοφορίες.

Εάν και μετά το πέρας αυτών των 14 ημερών δεν υπάρξει εκλεγμένος καγκελάριος, διεξάγεται τελική ψηφοφορία στην οποία αρκεί η σχετική πλειοψηφία (δηλαδή περισσότερες ψήφοι από κάθε άλλο υποψήφιο, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για την απόλυτη πλειοψηφία).

• Διορισμός από τον Πρόεδρο:

Ο υποψήφιος που εκλέγεται καγκελάριος διορίζεται επισήμως από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και αναλαμβάνει τα καθήκοντά του.

Τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών του 2025

Στις ομοσπονδιακές εκλογές της Γερμανίας που διεξήχθησαν στις 23 Φεβρουαρίου 2025, η Χριστιανική Ένωση (CDU/CSU) υπό την ηγεσία του Φρίντριχ Μερτς αναδείχθηκε νικήτρια με ποσοστό 28,5% των ψήφων. Η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) κατέλαβε τη δεύτερη θέση με 20,8%, σημειώνοντας σημαντική άνοδο. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) υπέστη ιστορική ήττα, λαμβάνοντας 16,4% των ψήφων. Οι Πράσινοι συγκέντρωσαν 11,6%, ενώ η Αριστερά (Die Linke) σημείωσε άνοδο με 8,8%. Το Φιλελεύθερο Κόμμα (FDP) και η Συμμαχία Σάρα Βάγκενκνεχτ (BSW) δεν κατάφεραν να περάσουν το όριο του 5% για είσοδο στο κοινοβούλιο. 

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΔΡΩΝ ΤΩΝ ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΒΟΥΛΗ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

Στις ομοσπονδιακές εκλογές της Γερμανίας το 2025, η κατανομή των εδρών στο Bundestag διαμορφώθηκε ως εξής:

Ο Φρίντριχ Μερτς δήλωσε την πρόθεσή του να σχηματίσει κυβέρνηση το συντομότερο δυνατό, πιθανότατα σε συνεργασία με το SPD, με στόχο την αντιμετώπιση θεμάτων όπως η εξωτερική πολιτική, η μετανάστευση και η οικονομία. Παρά την άνοδο της AfD, τα υπόλοιπα κόμματα αρνούνται συνεργασία μαζί της. Η συμμετοχή των ψηφοφόρων έφτασε το 84%, το υψηλότερο ποσοστό από την επανένωση της Γερμανίας το 1990. 

Ο απερχόμενος καγκελάριος Όλαφ Σολτς αναγνώρισε την ήττα του SPD και συνεχάρη τον Μερτς για τη νίκη του με την επιθυμία να μην συνεργαστεί με το ακροδεξιό κόμμα AfD.

Η νέα κυβέρνηση αναμένεται να σχηματιστεί έως το Πάσχα, με κύριες προτεραιότητες την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενότητας και την ανεξαρτησία της Ευρώπης από τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα στον τομέα της άμυνας.

Με βάση αυτά τα αποτελέσματα, η Χριστιανική Ένωση (CDU/CSU) και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) διαθέτουν την πλειοψηφία των εδρών, ανοίγοντας τον δρόμο για τον σχηματισμό κυβέρνησης μεγάλου συνασπισμού με τον Φρίντριχ Μερτς να αναμένεται να αναλάβει την καγκελαρία.

Η άνοδος του AfD, ιδιαίτερα στα ανατολικά κρατίδια, προκαλεί ανησυχία, αλλά τα υπόλοιπα κόμματα έχουν αποκλείσει το ενδεχόμενο συνεργασίας με το AfD.

Στη Γερμανία, η κυβέρνηση σχηματίζεται βάσει των εδρών που καταλαμβάνει κάθε κόμμα στο Bundestag (Ομοσπονδιακή Βουλή) και όχι απλώς βάσει του ποσοστού των ψήφων που έλαβε.

Πώς μπορούν CDU/CSU ΚΑΙ SPD να σχηματίσουν κυβέρνηση;

Δεν απαιτείται απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων, αλλά των εδρών.

Παρόλο που CDU/CSU και SPD συγκέντρωσαν συνολικά 44,9% των ψήφων, λόγω του εκλογικού συστήματος, απέκτησαν 328 από τις 630 έδρες (208 η CDU/CSU + 120 το SPD), δηλαδή 52,1% των εδρών.

Αυτό τους δίνει την απαραίτητη απόλυτη πλειοψηφία.  

Γερμανικό εκλογικό σύστημα και αναλογική εκπροσώπηση

Το σύστημα της Μικτής Αναλογικής Εκπροσώπησης σημαίνει ότι ο αριθμός των εδρών δεν κατανέμεται απολύτως αναλογικά με τις ψήφους.

Υπάρχουν άμεσες έδρες (Direktmandate) που δίνονται στους νικητές των εκλογικών περιφερειών, κάτι που ενισχύει τα μεγάλα κόμματα.

Συμπέρασμα

CDU/CSU και SPD μπορεί να μην έλαβαν πάνω από 50% των ψήφων, αλλά λόγω της κατανομής των εδρών, διαθέτουν την απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο (328/630 έδρες) και μπορούν να σχηματίσουν κυβέρνηση.

* Ο Παράσχος Μανιάτης είναι  καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο