του Παράσχου Μανιάτη*
Το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο της Μόριας, ένα επιβλητικό μνημείο που στέκει αγέρωχο στη Λέσβο, αποτελεί μια αδιάψευστη μαρτυρία της ρωμαϊκής τεχνολογικής υπεροχής και της ανάγκης για εξασφάλιση υδάτινων πόρων στις ακμάζουσες πόλεις της αυτοκρατορίας. Χρονολογούμενο στον 2ο ή 3ο αιώνα μ.Χ., το υδραγωγείο αυτό σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε με σκοπό τη μεταφορά νερού από τις πλούσιες πηγές της περιοχής της Αγιάσου τροφοδοτώντας με πολύτιμο νερό την αρχαία πόλη της Μυτιλήνης, την πρωτεύουσα του νησιού. Το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο της Μόριας αποτελεί ένα εντυπωσιακό δείγμα της ρωμαϊκής μηχανικής.
Η λειτουργία του υδραγωγείου βασιζόταν στην αρχή της βαρύτητας. Το νερό κυλούσε ελεύθερα, περνώντας μέσα από ανοιχτά κανάλια ή υπόγειες σήραγγες, με σχεδιασμένες κλίσεις ώστε να διατηρείται η σταθερή και ήρεμη ροή. Η προστασία του νερού από μόλυνση και εξάτμιση εξασφαλιζόταν με κλειστά τμήματα και κατάλληλα δομικά υλικά, όπως τραχείτη και πλίνθους. Σκοπός του ήταν η μεταφορά νερού από τις πηγές της Αγιάσου (κυρίως του βουνού Ολύμπου), στην πόλη της Μυτιλήνης μέσω μιας διαδρομής περίπου 26 χιλιομέτρων. Το έργο αποτελούσε ένα πολύπλοκο σύστημα που αξιοποιούσε υπολογισμένες κλίσεις και ποικίλες κατασκευαστικές τεχνικές, από υπόγειες σήραγγες έως εντυπωσιακές τοξωτές γέφυρες.
Ένα έργο υποδομής επικών διαστάσεων
Με ένα εκτιμώμενο συνολικό μήκος που άγγιζε τα 26 χιλιόμετρα, το Υδραγωγείο της Μόριας δεν ήταν απλώς ένα λειτουργικό έργο, αλλά ένα πραγματικό κατόρθωμα μηχανικής. Η χάραξη της διαδρομής του απαιτούσε λεπτομερή μελέτη του εδάφους, λαμβάνοντας υπόψη τις υψομετρικές διαφορές και τις γεωλογικές ιδιαιτερότητες της περιοχής. Το υδραγωγείο διέσχιζε μια ποικιλία τοπίων, από τις δασώδεις πλαγιές της Αγιάσου μέχρι τους εύφορους κάμπους και τους λόφους που οδηγούσαν στην Μυτιλήνη. Στην πορεία του, περνούσε από σημαντικές περιοχές όπως ο Ασώματος, η Καρύνη, η Μόρια και η Παναγιούδα, αφήνοντας το στίγμα του στην ιστορία κάθε τόπου.
Μια μοναδική αρχιτεκτονική σύνθεση
Η κατασκευή του υδραγωγείου συνδύαζε διάφορες τεχνικές και αρχιτεκτονικά στοιχεία, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες. Σε ορισμένα τμήματα, το νερό διοχετευόταν μέσω υπόγειων σηράγγων, σκαμμένων στο βράχο, προστατευμένων από την εξάτμιση και τη μόλυνση. Σε άλλα σημεία, χρησιμοποιούνταν ανοικτά κανάλια, κατασκευασμένα με κλίση για να εξασφαλίζεται η ομαλή ροή του νερού. Όμως, τα πιο εντυπωσιακά τμήματα του υδραγωγείου ήταν αναμφίβολα οι τοξωτές γέφυρες, που έδιναν λύση στα φυσικά εμπόδια, όπως οι χαράδρες και τα ρέματα.
Η επιβλητική γέφυρα της Μόριας
Το τμήμα του υδραγωγείου που σώζεται σήμερα κοντά στο χωριό Μόρια είναι και το πιο εντυπωσιακό. Εδώ, στέκουν αγέρωχα 17 τοξωτά ανοίγματα, σχηματίζοντας μια επιβλητική γέφυρα που μαρτυρά την ικανότητα των Ρωμαίων μηχανικών. Το υψηλότερο σημείο της γέφυρας αγγίζει τα 27 μέτρα, προσφέροντας μια εκπληκτική θέα στο γύρω τοπίο. Η κατασκευή της γέφυρας είναι ένα αριστούργημα λιθοδομής, με κάθε λίθο να έχει λαξευτεί και τοποθετηθεί με ακρίβεια.
Υλικά και τεχνικές κατασκευής
Οι Ρωμαίοι μηχανικοί επέλεξαν προσεκτικά τα υλικά κατασκευής, λαμβάνοντας υπόψη την ανθεκτικότητα και την αισθητική τους. Για τις τοξωτές γέφυρες χρησιμοποιήθηκε κυρίως ο τοπικός γκριζοπράσινος τραχείτης λίθος, ένα ηφαιστειακό πέτρωμα που αφθονούσε στην περιοχή. Ο τραχείτης είναι ένα ανθεκτικό υλικό, ικανό να αντέξει στις καιρικές συνθήκες και το βάρος της κατασκευής. Για τις καμάρες και τα ανώτερα τμήματα του υδραγωγείου χρησιμοποιήθηκαν πλίνθοι, δηλαδή ψημένα τούβλα, που προσέφεραν μεγαλύτερη ελαφρότητα και ευκολία στην κατασκευή. Η συνδυασμένη χρήση τραχείτη και πλίνθων δημιούργησε ένα αρμονικό σύνολο, που συνδύαζε την ανθεκτικότητα με την αισθητική.
-Οι πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες αποδεικνύουν την προηγμένη τεχνολογία που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για τη συλλογή και συγκέντρωση του νερού πριν από τη μεταφορά.
Η σημερινή μορφή του υδραγωγείου
Παρά την πάροδο των αιώνων, το υδραγωγείο διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τη στατικότητά του, αποτελώντας αρχαιολογικό αξιοθέατο και μαρτυρία της αρχαίας τεχνογνωσίας.
Η σημερινή κατάσταση του υδραγωγείου απαιτεί μέριμνα συντήρησης, καθώς η φθορά από τα φυσικά φαινόμενα, την υγρασία και τη βλάστηση απειλεί τη σταθερότητα ορισμένων τμημάτων του. Ωστόσο, η δομή παραμένει εντυπωσιακή και ικανή να αξιοποιηθεί με πολλαπλούς τρόπους. Προτείνεται η ενσωμάτωση του υδραγωγείου σε πολιτιστικές διαδρομές και η ανάδειξή του μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκδηλώσεων που να σχετίζονται με την αρχαία τεχνολογία και την ιστορία του νησιού. Επιπλέον, η εφαρμογή ήπιων παρεμβάσεων μπορεί να επιτρέψει τη δημιουργία μονοπατιών και χώρων αναψυχής γύρω από το υδραγωγείο, ενισχύοντας τον τουριστικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα της περιοχής.
Η ανάδειξη και αξιοποίηση του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου της Μόριας δεν αποτελεί μόνο ένα εγχείρημα διάσωσης ενός σημαντικού ιστορικού μνημείου, αλλά και μια ευκαιρία για την ανάπτυξη του τόπου, προσελκύοντας επισκέπτες και ενισχύοντας την τοπική οικονομία.
Ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς
Σήμερα, το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο της Μόριας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία της Λέσβου και πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Η επιβλητική του παρουσία μαρτυρά την ιστορία του νησιού και την ακμή της ρωμαϊκής περιόδου. Η διατήρηση και η ανάδειξη του υδραγωγείου είναι υψίστης σημασίας, καθώς συμβάλλουν στην κατανόηση της τεχνολογικής προόδου και της καθημερινής ζωής των ανθρώπων που έζησαν στην περιοχή πριν από αιώνες. Οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν την αρχιτεκτονική του, να μάθουν για τις τεχνικές κατασκευής και να φανταστούν την εποχή που το νερό έρρεε άφθονο, τροφοδοτώντας την πόλη της Μυτιλήνης και συμβάλλοντας στην ευημερία της. Η επίσκεψη στο Υδραγωγείο της Μόριας είναι ένα ταξίδι στο χρόνο, μια ευκαιρία να γνωρίσουμε την πλούσια ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της Λέσβου.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
