Του Παναγιώτη Βερναρδάκη*
Ἀπόψε πάλι, ἀγάπη μου, βαθιὰ μὲς στὴν ψυχή μας
Θὰ ζωντανέψουν θύμησες καὶ χρόνια εὐτυχισμένα,
Γοργὸ ἕνα καλοσύνεμα θἁπλώσουν στὴ ζωή μας
Τα περασμένα.
Ἔλα, κοντά μου κάθισε, κι ἄνοιξε τὴν καρδιά Σου
Καὶ χάϊδεψέ μου τὰ μαλλιὰ καὶ γλυκοφίλησέ με
Καὶ κρύψε τὸ κεφάλι μου μὲς στην θερμὴ ἀγκαλιά Σου
Κ᾿ εὐώδιασέ με.
Ἀπ᾿ τὴν ἀνθάτη Σου πνοὴ μοσκοβολάει τἀγέρι
Κ᾿εἶναι τῆς ὥριας θάλασσας τὸ σμαραγδένιο κῦμα
Δικό Σου ταίρι.
Ἡ Μοῖρα κι ἄν μᾶς ἔσπρωξε σὲ κάποιο ἀθῶο κρῖμα
Φτάνει ἡ χαρὰ τοῦ ἔρωτα ποὺ μᾶς ἀναγαλλιάζει
Μ᾿ ἕνα της νάζι.
Μυτιλήνη 1-1-31 ΔΗΜ. ΓΡ. ΒΕΡΝΑΡΔΑΚΗΣ
«Το Τραγούδι της Πρωτοχρονιάς» είναι ο τίτλος αρκετών ποιημάτων/τραγουδιών που δημοσίευσε ο πατέρας μου, Δημ. Γρ. Βερναρδάκης, σε διάφορα περιοδικά, κυρίως στο «Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος» του Γεωργίου Δροσίνη, καθώς και στο περιοδικό των δημοτικιστών «Ο Νουμάς», όπου δημοσιεύθηκε και το ποίημα που παρατίθεται εδώ.1) O Βερναρδάκης2), όμως, δεν είναι μόνο λειτουργός της Μούσας από τους σημαντικότερους. Μοιρασμένος ανάμεσα στην ποίηση και τη φιλολογία καλλιέργησε με την ίδια επιτυχία τα δύο είδη. Στα γράμματα εμφανίστηκε από πολύ νέος δημοσιεύοντας τα τραγούδια του, με τις μεταφράσεις του ακόμη των λυρικών ποιητών και μελέτες στις σελίδες της «Χαραυγής» (1911) και του «Νουμά» (1912) με το ψευδώνυμο «Δήμος Βερενίκης», ψευδώνυμο στο οποίο ίσως να πραγματοποίησε μια σύνθεση με τα αρχικά του ονόματος του Δημ. Ν. Βερναρδάκη, του σοφού θείου του, κυρίως όμως για να παραπέμψει μ’ αυτόν τον τρόπο στη φράση «Φέρε νίκη», να δείξει έτσι τη σχέση που στον τόπο μας συνδέει κάθε έκφραση πνευματικής αποκορύφωσης με τον αναπαλμό της εθνικής ιδέας.
Ο Βερναρδάκης ανήκει στη γενιά των Ποιητών του Πρώτου Μεταπολέμου. Τα χρόνια των πολέμων, ο Πρώτος Παγκόσμιος, η Μικρασιατική καταστροφή, τα φοβερά αδιέξοδα της εφηβείας, οι ατομικές δυστυχίες οδήγησαν στη συγκεκριμένη ποιητική έκφραση την εποχή εκείνη που ήταν αποκαμωμένη και βαρύθυμη, σπαραγμένη, με περίσσεια την τραγικότητά της και που ο καθολικός άνθρωπος ήταν ένας σωρός σπαραγμένων μελών. Πρόκειται για ποιητική έκφραση που αγάπησε τις χαμηλές φωνές, τις κλιμακώσεις των διαθέσεων, τις αποχρώσεις και όχι τα έντονα εκτυφλωτικά χρώματα, τη λυρική λεπτομέρεια και όχι τον πάταγο των επικών συνόλων. Ανήκει στην τελευταία γενιά των ποιητών που έχουν εμπνευστεί από τον αισθηματικό έρωτα, τον ανικανοποίητο, θρεμμένο απ΄ τη λαχτάρα, απ΄ το λίγωμα και το λάγγεμα που δίνει η γυναίκα, έρωτα γεμάτο από τον τρυφερό ρεμβασμό και τη νοσταλγία όπου βυθίζει η ανάμνησή της.
Το σύμβολο της Γυναίκας είναι ικανό να πραΰνει τον πάταγο μιας φορτουνιασμένης, απελπισμένης, αξεδίψαστης και συνάμα φοβερά λαίμαργης, της εποχής εκείνης, νεότητας και να θρέψει τη λυρική φαντασία. Υπήρξε ο ίδιος μεγάλος θαυμαστής του ωραίου φύλου με ευαίσθητες κεραίες, αυτιά για τον ψίθυρο, μάτια για το φως, χέρια για την επιδερμίδα μιας αγαπημένης γυναίκας. Τα Τραγούδια της Αγάπης του είναι «Όνειρα» πλασμένα από αμάλαγη λυρική ουσία. Αναδεικνύουν τον ανυπόμονο έρωτα, τη λαχτάρα της γυναίκας, είναι ένας σιγηλός θρήνος του αιώνια χαμένου και μια γεμάτη περισυλλογή, προσδοκία του ελπιζόμενου. Είναι μια ρομαντική ροπή που δανείζεται τους εκφραστικούς τρόπους από το οπλοστάσιο του γαλλικού συμβολισμού κυρίως.
Η ποίηση του Βερναρδάκη, ξανατονισμένη στον δεκαπεντασύλλαβο του δημοτικού τραγουδιού, είναι λυρική, στραμμένη στις παραδόσεις, τα ήθη του λαού μας και στη δημοτική μας ποίηση. Πνευματικός ηγέτης της γενιάς ο Παλαμάς και το αίτημα για μια ποίηση μουσικότερη και καθαρότερη. Η γενιά των Πρώτων Μεταπαλαμικών ποιητών στην οποία ανήκει, επιζητεί μια ποίηση εσωτερικότερη με τα κηρύγματα του γαλλικού συμβολισμού κυρίως. Απλή και χωρίς μεγαλοστομίες η νεοελληνική γλώσσα του με αισθηματική και εκφραστική εγκράτεια, αντιρητορικός ο τόνος της. Το «Ποίημα» θεωρείται τώρα από τον ποιητή «Τραγούδι», τονισμένο σε μια μουσική εσωτερικών διαθέσεων. Κι είναι τραγούδι αρμονικό, απλό, δροσερό, μετρημένο· γίνεται ο φορέας των ιδεών τού Ψυχάρη και της επικράτησης της δημοτικής γλώσσας.
Το μέτρο είναι ιαμβικό, όμως η σύνθεση των στίχων αποβλέπει στην απαλλαγή από το βάρος του μετρικού βηματισμού. Έτσι, συνεπικουρούμενοι από μια ιδιότυπη και λεπταίσθητη χρήση της γλώσσας, οι στίχοι κυλούν ανάλαφροι, αποτυπώνοντας τον ψυχικό κυματισμό και την εσωτερική μαγεία με μια μουσική άγνωστη για τα μέτρα της εποχής. Η ένταση του κάθε στίχου και η συνέχισή του, η συχνή επανάληψή του στο ποίημα ως βασικού μοτίβου, το γεγονός ότι επιλεγμένοι στίχοι τοποθετούνται συχνά πανομοιότυποι στην αρχή της πρώτης και τέταρτης στροφής, η χρήση τού κεφαλαίου γράμματος στην αρχή κάθε στίχου, η επιλογή ενός στίχου ακόμη στη θέση του κεφαλαιογράμματου τίτλου του ποιήματος, όλα αυτά τα στοιχεία ανταποκρίνονται όχι στις ανάγκες του μέτρου, αλλά της ψυχής. Η ομοιοκαταληξία σπάνια και ο ποιητής προσπαθεί να μετατρέψει το ποίημα σε μια μουσική σύνθεση, να του δώσει κάτι από την εσωτερική ρoϊκότητα, να συλλάβει τις πιο λεπταίσθητες αισθηματικές αποχρώσεις σε απεικονίσεις κινούμενες μεταξύ του ονειρικού και του πραγματικού. Τον απασχολούν οι συνδυασμοί των φθόγγων, η πυκνότητα, η άψογη στιχουργική, η εκλογή των λέξεων κι έχει την πίστη πως με τέτοια μέσα θα μεταδώσει το λυρικό στοιχείο, όχι με το άπλωμα και την υπερβολή. Και παρότι το Σονέτο, που είναι μικρό σε έκταση ποίημα, δεν δίνει από μόνο του πολλές δυνατότητες, ο ποιητής εξαντλεί κάθε δυνατότητα προς ενίσχυση της μουσικότητας του στίχου και όλα συντείνουν στη δημιουργία μιας ενορχηστρωμένης μουσικής σύνθεσης. Με το μέτρο, το ελαφρολίκνυσμα του ρυθμού, με τη γλώσσα, την ακουστική ποιότητα των λέξεων, με την εικονοποιία, ο ποιητής καλλιεργεί μια ποίηση χαμηλόφωνη, αισθηματική, με μια διακριτική έμμονη ρομαντική διάθεση που αποτυπώνει μια πνευματική και ταυτόχρονα αισθησιακή, παλλόμενη εικόνα του κόσμου. Πρόκειται για καθαρή ποίηση μιας βαθύτατα ρομαντικής ψυχής.
Ο Ποιητής Βερναρδάκης είχε την εκτίμηση και τη φιλία πολλών λογοτεχνών και ανθρώπων του πνεύματος. Χαρακτηρίστηκε από τον Γιώργο Βαλέτα ως ο ευγενικός ποιητής των «Γιασεμιών» με την «Ψάπφα» του και φωτεινότατος φιλόλογος με τα εξαίρετα λυρικά του, ο οποίος και τον κατατάσσει στην ένδοξη Τρίτη Περίοδο, την μεταπελευθερωτική, της Αιολικής Σχολής (1908-1940), ένα λαμπερό κεφάλαιο στην ιστορία της λογοτεχνίας και των αγώνων του δημοτικισμού.
Μα και ο Αντώνης Πρωτοπάτσης, κατά την ομιλία του στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά το 1930, τον συγκαταλέγει στους σημαντικότερους εκπροσώπους της «Λεσβιακής Άνοιξης», «στα ελπιδοφόρα εκείνα ταλέντα της τέχνης του λόγου που σπουδάζουν την ομορφιά με τα μάτια τους στη Λέσβο και που έχουν ψυχή, ζητούν να την εκφράσουν». Χαρακτηρίστηκε ακόμη ως ο παθιασμένος τραγουδιστής και αναβιωτής της Ψάπφας με θαυμαστό ποιητικό λόγο, ίσως την πιο γνήσια επιβίωση της Σαπφικής τέχνης, από το λογοτέχνη Νίκο Αθανασιάδη. Για τα ποιήματα «Της Αγάπης» του, που κείτονται κατεσπαρμένα σε διάφορα έντυπα, ο Κώστας Μίσσιος θα πει ότι είναι από τα ωραιότερα της νεοελληνικής γραμματείας και ο Δημήτριος Γρηγ. Βερναρδάκης ένας από τους καλύτερους λυρικούς ποιητές του μεσοπολέμου. Ο ίδιος ο Ψυχάρης σαν διαβάσει την «Ψάπφα», τα “Τραγούδια της Αγάπης”, ενθουσιασμένος θα του απευθύνει σε επιστολή του τη φράση: « Είστε ποιητής!»
Για τους στίχους του επίσης ο Ψυχάρης θα πει:
«λαμπρόχυτοι στίχοι, εύκολοι, αρμονικοί, γεμάτοι καρδιά, χρώματα γεμάτοι και ψυχή …….» 3)
-
«Ο Νουμάς»: Φεβρ. 1931, τεύχος 799, σελ. 29.
- Στο κείμενο, ο Δημ. Γρ. Βερναρδάκης αναφέρεται ως Βερναρδάκης.
- Αρχείο Παν. Δ. Βερναρδάκη.
*Ο Παναγιώτης Δ. Βερναρδάκης, νεότερος εγγονός του Γρηγορίου Ν. Βερναρδάκη (αδελφού τού Δημ. Ν. Βερναρδάκη), είναι διπλ. οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Mainz και διδάκτωρ οικονομικών επιστημών τού Πανεπιστημίου Φρανκφούρτης. Εκτός των οικονομικών, ασχολείται και με φιλολογικά θέματα. Έχει εκδώσει στα γερμανικά δύο βιβλία οικονομικού περιεχομένου: «Ανάλυση φερεγγυότητας διεθνών πιστωτικών ιδρυμάτων» και «Η Ελλάδα ως 12ο μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης-Γεγονότα και Προοπτικές». Είναι επίτιμο μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Πλουτάρχου (International Plutarch Society), έχει δε επιμεληθεί από το 2008 έως το 2017, μαζί με τον ομότιμο καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης κ. Heinz Gerd Ingenkamp τη μείζονα έκδοση των Ηθικών τού Πλουτάρχου τού Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη (editio maior) στην Ακαδημία Αθηνών. Τον Οκτώβριο του 2017 επεξεργάστηκε και δημοσίευσε παλαιότερες μελέτες τού πατέρα του, Δημ. Γρηγ. Βερναρδάκη, και συγκεκριμένα από την ποιητική του Συλλογή: «Ψάπφα» (1924), τη μελέτη: «Η δεκάτη Μούσα Σαπφώ η Λεσβία» κ.ά. Τις επεξεργασμένες μελέτες τις συμπεριέλαβε στο βιβλίο: «Ο αρχαίος αιολικός λυρισμός – Σαπφώ και Αλκαίος». Στο facebook διαχειρίζεται τη Σελίδα «Οι Βερναρδάκηδες στον πνευματικό βίο». Τον Αύγουστο του 2020 εξέδωσε στη Γερμανία το δράμα τού Δημ. Ν. Βερναρδάκη «Antiope» (Αντιόπη).
