του Παράσχου (Πάρη) Μανιάτη*
Εισαγωγή στην έννοια της ΑΟΖ
Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) είναι μια θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται έως και 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή ενός κράτους. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα επί των φυσικών πόρων εντός της ΑΟΖ, όπως οι υδρογονάνθρακες, τα ορυκτά, η θαλάσσια ζωή και οι πηγές ενέργειας από άνεμο και κύματα. Αυτά τα δικαιώματα περιλαμβάνουν την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των πόρων αυτών.
Η αναφορά των 200 ναυτικών μιλίων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) είναι ορθή, καθώς το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) προβλέπει ότι η ΑΟΖ μπορεί να εκτείνεται μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές ενός παράκτιου κράτους, εφόσον δεν επικαλύπτεται από τις ζώνες άλλων γειτονικών κρατών.
Ωστόσο, όταν δύο κράτη βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 400 ναυτικών μιλίων (δηλαδή 200 ναυτικά μίλια από κάθε πλευρά), η ΑΟΖ τους δεν μπορεί να επεκταθεί πλήρως στα 200 ναυτικά μίλια. Σε αυτή την περίπτωση, ισχύει η αρχή της μέσης γραμμής ή γραμμής ίσης απόστασης, εκτός αν τα κράτη συμφωνήσουν διαφορετικά μέσω διαπραγματεύσεων. Η μέση γραμμή ορίζεται ως η γραμμή που απέχει ίση απόσταση από τις ακτές των ενδιαφερόμενων κρατών.
Στην περίπτωση της Ελλάδας και της Κύπρου, καθώς και άλλων κρατών στην Ανατολική Μεσόγειο, τα γεωγραφικά όρια των ΑΟΖ πρέπει να καθοριστούν μέσω συμφωνιών με τα γειτονικά κράτη, ακριβώς επειδή οι αποστάσεις μεταξύ των ακτών είναι συχνά μικρότερες από 400 ναυτικά μίλια. Στη συγκεκριμένη περιοχή, τα όρια της ΑΟΖ και η εφαρμογή της μέσης γραμμής είναι περίπλοκα, λόγω γεωπολιτικών παραγόντων και των διαφορετικών συμφερόντων που υπάρχουν στην περιοχή.
Επομένως, τα 200 ναυτικά μίλια ισχύουν ως αρχή, αλλά η εφαρμογή της μέσης γραμμής μεταξύ των γειτονικών κρατών είναι συχνά απαραίτητη όταν οι αποστάσεις είναι μικρότερες.
Η θέση της Ελλάδας και της Κύπρου
Η Ελλάδα και η Κύπρος, ως παράκτιες χώρες της Μεσογείου, έχουν έντονο ενδιαφέρον για την οριοθέτηση των ΑΟΖ τους. Αμφότερες στηρίζουν την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και της UNCLOS, θεωρώντας ότι η οριοθέτηση πρέπει να γίνεται με βάση την προβλεπόμενη διαδικασία της σύμβασης. Ωστόσο, η οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου περιπλέκεται από τις γεωπολιτικές συνθήκες στην περιοχή, καθώς και από τις διεκδικήσεις της Τουρκίας.
Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας και οι γεωπολιτικές επιπλοκές
Η Τουρκία, η οποία δεν έχει επικυρώσει την UNCLOS, αμφισβητεί τις διεκδικήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου. Υποστηρίζει ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων και διεκδικεί μεγάλα τμήματα της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτές οι διεκδικήσεις έχουν αυξήσει την ένταση στην περιοχή και καθυστερούν την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών.
Οι ενεργειακοί πόροι και η στρατηγική σημασία της περιοχής
Η ανακάλυψη μεγάλων αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο έχει αυξήσει τη στρατηγική σημασία της περιοχής. Η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ έχουν ενισχύσει τη συνεργασία τους στον τομέα της ενέργειας, με σκοπό την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων και την εξασφάλιση ενεργειακής αυτάρκειας. Ωστόσο, οι τουρκικές διεκδικήσεις και οι γεωπολιτικoί ανταγωνισμοί θέτουν σε κίνδυνο αυτές τις προσπάθειες.
Οι προσπάθειες για διπλωματική επίλυση
Η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για την επίλυση του ζητήματος μέσω διαλόγου και διπλωματικών διαδικασιών. Έχουν υπογράψει διμερείς συμφωνίες με χώρες της περιοχής, όπως η Αίγυπτος και το Ισραήλ, με στόχο τη συνεργασία και την αποτροπή των τουρκικών διεκδικήσεων.
Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επίλυση της διαφοράς
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παίζει κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια επίλυσης της διαφοράς για την οριοθέτηση της ΑΟΖ. Η ΕΕ, μέσω της εξωτερικής της πολιτικής, προωθεί την ειρήνη, τη σταθερότητα και την καλή γειτονία.
Η υποστήριξη της ΕΕ επικεντρώνεται στους εξής τομείς:
- Διπλωματική υποστήριξη: Παρέχει υποστήριξη στις διαπραγματεύσεις για μια αμοιβαία αποδεκτή λύση.
- Οικονομική βοήθεια: Στηρίζει προγράμματα συνεργασίας μεταξύ των χωρών της περιοχής.
- Θεσμικό πλαίσιο: Παρέχει ένα πλαίσιο διευθέτησης διαφορών μεταξύ των κρατών-μελών.
- Πίεση στην Τουρκία: Ασκεί πίεση στην Τουρκία να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο και να σταματήσει τις παράνομες ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο.
Συμπέρασμα
Η οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα, που επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες, όπως οι γεωπολιτικές ισορροπίες, τα εθνικά συμφέροντα και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η στρατηγική θέση της Κύπρου έχει ιδιαίτερη σημασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες τη θεωρούν έναν σημαντικό γεωπολιτικό κόμβο, που λειτουργεί ως «αβύθιστο αεροπλανοφόρο» στην περιοχή. Η παρουσία της Κύπρου ως βάσης εξυπηρετεί τις στρατηγικές ανάγκες των ΗΠΑ και ενισχύει την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Παράλληλα, στρατιωτικές ασκήσεις και συνεργασίες πραγματοποιούνται με την Κύπρο, που αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενισχύοντας τη θέση της στο ευρωπαϊκό και διεθνές σύστημα ασφάλειας. Στο μέλλον, αν επιτευχθεί η αποχώρηση της Τουρκίας από το κατεχόμενο βόρειο τμήμα της Κύπρου, η διαδικασία οριοθέτησης της ΑΟΖ θα απλουστευτεί σημαντικά, καθώς η Κύπρος θα επανενωθεί ως ενιαίο κράτος, διευκολύνοντας τις διαπραγματεύσεις και την εδραίωση σταθερών και σαφών θαλάσσιων ορίων.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι συνταξιούχος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
