του Παράσχου Μανιάτη*
Εισαγωγή
Στις αρχές Αυγούστου 2024, διοργανώθηκε στη Μυτιλήνη μια συναυλία με τη συμμετοχή δύο Τούρκων μουσικών και ενός Έλληνα, χρηματοδοτούμενη από δημοτικό φορέα, όπου παρουσιάστηκε οθωμανική μουσική. Η επιλογή αυτού του μουσικού είδους έχει θεωρηθεί από αρκετούς ως υποβάθμιση της Βυζαντινής παράδοσης και έχει προκαλέσει ερωτήματα σχετικά με το γιατί Έλληνες καλλιτέχνες επιλέγουν να ερμηνεύουν μουσική που δεν προσφέρει σημαντικές προοπτικές εξέλιξης ούτε στην μουσική τέχνη, αλλά ούτε και στους ίδιους. Ο εν λόγω φορέας επιβαρύνθηκε με τα έξοδα διοργάνωσης. Οι στόχοι πίσω από την κάλυψη των διαπολιτισμικών σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας εγείρουν ανησυχίες για τις πραγματικές προθέσεις των διοργανωτών και τις επιπτώσεις αυτών των επιλογών.
Ποικίλα ερωτηματικά
Η διοργάνωση συναυλίας με Οθωμανική μουσική σε απόσταση αναπνοής από την προτομή του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης στη Μυτιλήνη προκαλεί μεγάλα ερωτηματικά, ανεξάρτητα από το αν η προτομή ήταν καλυμμένη ή όχι.
Η κάλυψη της προτομής του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου κατά τη διάρκεια της συναυλίας έχει πυροδοτήσει έντονες αντιδράσεις και δημόσιο διάλογο για τη σημασία της ιστορικής μνήμης και των εθνικών συμβόλων. Είτε η κάλυψη της προτομής ήταν μια τυχαία ενέργεια, είτε έγινε με συγκεκριμένη πρόθεση, η επιλογή να πραγματοποιηθεί συναυλία σε τέτοια ιστορικά φορτισμένη τοποθεσία ήταν εξαιρετικά ακατάλληλη.
Η προτομή του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης: Ένα σύμβολο θυσίας και εθνικής ταυτότητας
Η προτομή του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης, που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ναού Αγίου Θεράποντα, είναι ένα σύμβολο βαθιάς ιστορικής και εθνικής σημασίας. Ο Χρυσόστομος Σμύρνης ήταν μία από τις πιο σεβαστές προσωπικότητες της ελληνικής ιστορίας, γνωστός για την αφοσίωσή του στην Ορθοδοξία και την ελληνική εθνική υπόθεση κατά την κρίσιμη περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η θυσία του το 1922, όταν αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του και βασανίστηκε μέχρι θανάτου από τον τουρκικό όχλο, αποτελεί ένα διαρκές σύμβολο πίστης, θάρρους και εθνικής αντίστασης.
Η απόφαση της Εκκλησίας της Ελλάδος να τον ανακηρύξει άγιο και εθνομάρτυρα, υπογραμμίζει τη σημασία της θυσίας του και την ανάγκη διατήρησης της μνήμης του ζωντανής στην καρδιά του ελληνικού λαού. Η προτομή του, λοιπόν, δεν είναι απλώς ένα μνημείο ή ένα διακοσμητικό στοιχείο· είναι ένας τόπος μνήμης και στοχασμού για τις αξίες που καθόρισαν την ιστορία και την ταυτότητα του ελληνικού έθνους.
Η συναυλία ως προκλητική ενέργεια σε έναν ιερό χώρο
Η διεξαγωγή της συναυλίας σε έναν χώρο με ιδιαίτερη ιστορική και πολιτιστική σημασία, ανεξαρτήτως του μουσικού περιεχομένου ή των καλλιτεχνικών προθέσεων, έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, καθώς θεωρείται πράξη ασέβειας προς τη μνήμη του Χρυσοστόμου Σμύρνης και τις αξίες που αντιπροσωπεύει η προτομή του. Η κάλυψη της προτομής με ξύλινα σανίδια και γλάστρες, είτε έγινε σκόπιμα για να αποφευχθούν πιθανές αντιδράσεις, είτε ήταν ένα τυχαίο γεγονός, ενισχύει τα αισθήματα δυσαρέσκειας και παραβλέπει τη σπουδαιότητα του μνημείου. Το γεγονός ότι η προτομή βρίσκεται στον χώρο καθιστά τη συναυλία εν δυνάμει προκλητική και ακατάλληλη.
Η απόφαση για τη διοργάνωση της συναυλίας, αντί να προάγει τη διαπολιτισμική κατανόηση και συνεργασία, καταλήγει να δημιουργεί διχασμό και ένταση. Δείχνει έλλειψη ευαισθησίας και σεβασμού προς την ιστορική μνήμη και τα σύμβολα που ενσωματώνει, γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί είτε ως αδιαφορία για τη σημασία του μνημείου, είτε ως μία προσέγγιση που επιχειρεί να εξομαλύνει τις πολιτιστικές και εθνικές διαφορές με τρόπο που παραβλέπει τον ιστορικό αντίκτυπο. Αντί να λειτουργήσει ως γέφυρα πολιτισμών, η συναυλία φαίνεται να επιφέρει νέες διενέξεις, υπονομεύοντας έτσι τις προσπάθειες ενίσχυσης της ενότητας και κατανόησης.
Η απόπειρα εξάλειψης των αντιθέσεων μέσω της συναυλίας σε έναν τέτοιο χώρο αγνοεί την πολυπλοκότητα της ιστορικής μνήμης και τα μηνύματα που εκπέμπει το μνημείο. Η απόφαση αυτή φέρνει στο προσκήνιο τη σύγκρουση μεταξύ της πολιτιστικής έκφρασης και του σεβασμού προς τους ιστορικούς χώρους, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη σοφία της επιλογής αυτής ως μέσο για την προώθηση της πολιτιστικής συνεργασίας. Με τον τρόπο αυτό, η ενέργεια αυτή όχι μόνο παραγνωρίζει την ιστορική σημασία του χώρου, αλλά και υποβαθμίζει τις αξίες που το μνημείο αντιπροσωπεύει.
Η ιστορική μνήμη ως θεμέλιο της εθνικής συνείδησης
Η ιστορική μνήμη αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της εθνικής συνείδησης και ταυτότητας. Μέσω της μνήμης, κάθε γενιά μεταβιβάζει στις επόμενες τις αξίες, τα ιδανικά και τα διδάγματα του παρελθόντος. Η θυσία του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου και η ύπαρξη της προτομής του στη Μυτιλήνη αποτελεί μια διαρκή υπενθύμιση των αγώνων και των θυσιών για την πίστη και την πατρίδα. Η απόκρυψη ή η υποτίμηση ενός τέτοιου μνημείου, είτε από αδιαφορία, είτε για χάρη της “πολιτιστικής διπλωματίας”, παραβιάζει την ίδια τη βάση της εθνικής μας ταυτότητας.
Η μνήμη του Χρυσοστόμου δεν είναι απλά ένα κομμάτι της ιστορίας· είναι ένας ζωντανός φορέας αξιών, όπως η αυτοθυσία, η αλληλεγγύη και η αντίσταση ενάντια στην καταπίεση. Η συναυλία, με την επιλογή να αγνοηθεί η σημασία αυτής της μνήμης, όχι μόνο αποτυγχάνει να τιμήσει την ιστορία μας, αλλά και να αναγνωρίσει τη βαθιά ρίζα των πολιτισμικών και ιστορικών εντάσεων που εξακολουθούν να υφίστανται.
Η επίδραση της συναυλίας στη διαπολιτισμική κατανόηση και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Αναμφίβολα, η συναυλία είχε ως στόχο να προωθήσει τη διαπολιτισμική κατανόηση και τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, προβάλλοντας την κοινή μουσική κληρονομιά και την πολιτιστική ανταλλαγή. Ωστόσο, το γεγονός ότι πραγματοποιήθηκε σε έναν χώρο όπου η παρουσία ενός μνημείου με τόσο βαρύ ιστορικό και εθνικό φορτίο αγνοήθηκε ή υποτιμήθηκε, εγείρει ερωτήματα για την προσέγγιση αυτή.
Οι διοργανωτές θα μπορούσαν να επιλέξουν έναν διαφορετικό χώρο, ο οποίος δεν θα ήταν τόσο φορτισμένος με ιστορικά και εθνικά συναισθήματα. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσαν να προωθήσουν τον διάλογο και την κατανόηση χωρίς να προκαλέσουν αρνητικές αντιδράσεις ή να παραβιάσουν την ευαισθησία των πολιτών για τη μνήμη των εθνικών ηρώων τους. Η επιλογή να αγνοηθεί αυτή η ευαισθησία όχι μόνο δεν προάγει τη διαπολιτισμική κατανόηση, αλλά αντίθετα την υπονομεύει.
Η ευθύνη των διοργανωτών και η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς
Οι διοργανωτές πολιτιστικών εκδηλώσεων έχουν την ευθύνη να διαχειρίζονται με σεβασμό την πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά του τόπου όπου πραγματοποιούνται οι εκδηλώσεις τους. Σε μια εποχή όπου η εθνική μνήμη συχνά παραμερίζεται για χάρη της πολυπολιτισμικότητας και της πολιτικής ορθότητας, είναι κρίσιμο να διασφαλίσουμε ότι οι εκδηλώσεις δεν καταλήγουν να εξομαλύνουν ή να παραποιούν την ιστορία. Η ασέβεια προς ένα μνημείο, ιδιαίτερα όπως αυτό του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου, δεν εξυπηρετεί τον σκοπό της ενότητας αλλά μάλλον εντείνει την αποξένωση και τον διχασμό.
Οι διοργανωτές θα έπρεπε να έχουν συνειδητοποιήσει την ευαίσθητη φύση του θέματος και να επιλέξουν διαφορετική προσέγγιση. Θα μπορούσαν να οργανώσουν την συναυλία σε έναν χώρο που δεν θα έφερνε τόσο έντονες αντιδράσεις ή να συμπεριλάβουν στην εκδήλωση μια στιγμή αφιερωμένη στη μνήμη του Χρυσοστόμου, αναγνωρίζοντας έτσι τον ιστορικό και συναισθηματικό του αντίκτυπο. Τέτοιες ενέργειες θα είχαν δείξει σεβασμό προς την τοπική κοινότητα και την ιστορία της, ενώ παράλληλα θα προωθούσαν τη διαπολιτισμική κατανόηση.
Ο ρόλος της κοινωνίας και η σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης
Η κοινωνία συνολικά έχει την ευθύνη να διατηρήσει την ιστορική μνήμη και να προστατεύσει τα εθνικά της σύμβολα από απόπειρες υποβάθμισης ή εξομάλυνσης για χάρη της τρέχουσας πολιτικής ατζέντας. Η μνήμη του Χρυσοστόμου Σμύρνης και άλλων εθνομαρτύρων δεν πρέπει να θυσιάζεται στο βωμό της πολιτικής ορθότητας ή της πολιτιστικής διπλωματίας. Αντίθετα, πρέπει να προστατεύεται και να προβάλλεται ως σύμβολο των αξιών που μας ενώνουν και μας καθορίζουν ως έθνος.
Η ανάγκη για διάλογο σχετικά με τη σημασία των εθνικών συμβόλων σε δημόσιους χώρους είναι επιτακτική. Αυτές οι συζητήσεις πρέπει να γίνονται με σεβασμό και κατανόηση προς όλες τις πλευρές, αλλά πάντα με κριτήριο την αλήθεια και την αναγνώριση της ιστορικής πραγματικότητας. Η ιστορία μας, με τα σύμβολα και τις θυσίες της, πρέπει να προστατεύεται και να τιμάται, όχι να κρύβεται ή να υποτιμάται για κανέναν λόγο.
Συμπεράσματα και τελικές σκέψεις
Η προτομή του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης είναι ένα ζωντανό σύμβολο εθνικής υπερηφάνειας, θυσίας και αφοσίωσης στην πίστη και το έθνος. Η κάλυψή της κατά τη διάρκεια της συναυλίας, είτε ήταν τυχαία, είτε όχι, αποτελεί μια προσβλητική πράξη που αντί να ενισχύει τη διαπολιτισμική κατανόηση, καταλήγει να προκαλεί ένταση και διχασμό. Ο σεβασμός προς την ιστορία και τα σύμβολα της πατρίδας πρέπει να παραμένει αδιαπραγμάτευτος, ανεξαρτήτως των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών δρώμενων που λαμβάνουν χώρα.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
