Τον Ιανουάριο του 1907, πριν 113 χρόνια, απεβίωσε στη Μυτιλήνη ο σοφός «Ερημίτης της Λέσβου» Δημ. Ν. Βερναρδάκης.
Στην αρχή του άρθρου αυτού θα ήθελα να κάνω μιαν αναδρομή στο παρελθόν, μεταφέροντάς σας νοερά στο Γενάρη του 1907, για να σας περιγράψω, χρησιμοποιώντας την πρωτότυπη γλώσσα της εποχής εκείνης, διασκευασμένης σε μονοτονικό, την πένθιμη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στη Μυτιλήνη, μετά το θάνατο του Δημ. Ν. Βερναρδάκη.
Ως «μεγάλην συμφοράν, ήτις ενέσκηψεν επί σύμπασαν την ελληνικήν φυλήν» χαρακτηρίζει ο βιογράφος των Βερναρδάκηδων Μιχαήλ Μιχαηλίδης το θάνατο του Δημητρίου Βερναρδάκη και συνεχίζει: «Ο ύπατος και σοφώτατος των συγχρόνων Ελλήνων λογίων, ο τέταρτος μετ’ Ευριπίδην δραματικός ποιητής της Ελλάδος, ο αριπρεπής ιεροφάντης του πνεύματος, ο μελίρρυτος της ιστορικής μούσης υποφήτης, ο έξοχος κριτικός, ο φιλόλογος, ο θεολόγος, ο απαράμιλλος καλλιτέχνης του λόγου, ο τεθρυλημένος Ερημίτης της Μυτιλήνης, ο πολύς Δημήτριος Βερναρδάκης δεν υπάρχει πλέον μεταξύ των ζώντων!».
Από το πλήθος των ελληνικών και ξένων δημοσιευμάτων σε εφημερίδες και περιοδικά, επέλεξα ένα αντιπροσωπευτικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Ημερησία» των Αθηνών που αποδίδει λεπτομερώς τα γεγονότα των πενθίμων ημερών.
Με ανταπόκριση από τη Μυτιλήνη, γράφει η εφημερίδα «Ημερησία» των Αθηνών στις 20 Ιανουαρίου 1907, αναφερόμενη στο θάνατο και την κηδεία του Δημ. Ν. Βερναρδάκη, που απεβίωσε την Παρασκευή 12 Ιανουαρίου 1907, μεταξύ άλλων: «Μεταφερθείς ο νεκρός εις την μεγάλην αίθουσαν του Γυμνασίου (Σημειώνω εδώ ότι το Γυμνάσιο Μυτιλήνης ήταν το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της εποχής εκείνης στην τουρκοκρατούμενη Λέσβο. Π. Β.), πενθίμως διακεκοσμημένου, εξετέθη εις προσκύνημα καθ΄ όλην την ημέραν του Σαββάτου και την επακολουθήσασαν νύκτα, σύμπασα δε η πόλις αντιπαρήλθεν ασπαζομένη ευλαβώς την δεξιάν του νεκρού».
Και συνεχίζει ο ανταποκριτής: «Χωρίς να είπω υπερβολήν ολόκληρος η νήσος επένθει, διότι ου μόνον η αγορά, η λέσχη, ο σύλλογος Αρίων, η γαλλική καλογηρική σχολή, τα καταστήματα είχον πενθίμως διακοσμηθή, αλλά και ολόκληρος ο λιμήν συμμετείχε του βαρυτάτου πένθους, πλοία και λέμβοι είχον υψώσει μεσίστιον σημαίαν, προς τούτοις δε εξ όλης της νήσου κατέφθανε πλήθος άπειρον όπως το ύστατον αποχαιρετήση τον εκλιπόντα ποιητήν.
Την επομένην εγένετο η κηδεία, ης ομοίαν δεν είδε μέχρι σήμερον η Μυτιλήνη, αλλά και ούτε θέλει πλέον ιδεί. Ενωρίς το πρωί ήρξαντο καταθέτοντες στεφάνους ιδιώται και δι΄ αντιπροσωπειών πόλεις, κώμαι και χωρία της νήσου, μεταξύ δε άλλων ο μουσικός σύλλογος Αρίων, η κοινότης Αγιάσσου, η κοινότης Μανδαμάδων κ.ά., εν όλω 47 στέφανοι. Την 10ην ακριβώς εγένετο η εκφορά.» Και συνεχίζει ο ανταποκριτής: «Προηγείτο, πράγμα πρωτοφανές διά την πόλιν, η εξ 20 οργάνων μουσική του Αρίονος, είποντο δε οι στέφανοι, τα εξαπτέρυγα, ολόκληρος ο κλήρος μετά του Μητροπολίτου, και κατόπιν το φέρετρον φερόμενον υπό μαθητών, τας δε ταινίας αυτού ανείχον ο σύλλογος των καθηγητών, ηκολούθουν δε η Α. Εξ. ο διοικητής της νήσου Αλή Νακρή Πασάς, οι πρόξενοι Ελλάδος, Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Βελγίου, Ρωσσίας, Γερμανίας, Αμερικής, Ισπανίας και Περσίας, άπαντες οι μαθηταί του γυμνασίου εν παρατάξει, οι διδάσκαλοι και οι μαθηταί του τουρκικού σχολείου, τουρκικός στρατός και επί τέλους ολόκληρος η κοινωνία της Μυτιλήνης και πλήθος άπειρον εκ των χωρίων της νήσου όσων προέφθασαν να έλθωσι. Παραλείπων το πλήθος των προσφωνήσεων, σημειώνω τον λαμπρόν επικήδειον του γυμνασιάρχου κ. Ολυμπίου, και τους συγκινητικούς επί του τάφου αποχαιρετισμούς των κ.κ. Αθανασιάδου και Μιχαηλίδου. Ούτως πανδήμως εκήδευσε τον μέγαν αυτής νεκρόν η Λέσβος, ζηλοτύπως δε φυλάττει εις τους κόλπους της το σκήνος αυτού, ιεράν και πανελλήνιον παρακαταθήκην, μέχρι της στιγμής καθ΄ην θέλει παραδώση αυτήν εις την πρωτεύουσαν του έθνους.».
Στην εκατονταετηρίδα από της γεννήσεως του Βερναρδάκη έγινε φιλολογικό μνημόσυνο στη Μυτιλήνη. Ομιλητές ήταν ο Γρηγ. Παπαμιχαήλ, καθηγητής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εκπρόσωπος του Πανεπιστημίου, ο Ιωάννης Ολύμπιος, πρώην Γυμνασιάρχης Μυτιλήνης και θαυμαστής του Βερναρδάκη κ.ά. Θα ήθελα να αναφερθώ ειδικά στον πανηγυρικό λόγο του Ολυμπίου στο μνημόσυνο για τον Βερναρδάκη, με τίτλο «Ο βίος και το έργον του Δημητρίου Βερναρδάκη». Στον επίλογό του, που φέρει την ιδιαίτερη επιγραφή: «Προς Μυτιληναίους. Η παλαιά οφειλή», απευθύνεται ο Ολύμπιος στους συμπολίτες του με τα εξής λόγια:
«Κύριοι!
Η φιλολογική σοφία και πολυμάθεια του Βερναρδάκη κρύπτεται εις τας απροσίτους κατακόμβας των τόμων της «Ζωγραφείου Βιβλιοθήκης» του εν Κωνσταντινουπόλει Φιλολογικού Συλλόγου. Σελίδες τρισχίλιαι, εις πυκνοτάτους στίχους, με μικρότατα στοιχεία και παραπομπάς εις όλους τούς συγγραφείς και εκδότας, περιλαμβάνουσι τον θησαυρόν τούτον της αμφιλαφούς σοφίας του μεγάλου ελληνιστού. Χρειάζεται να γραφή εις τόμος τουλάχιστον, διά να εξαχθώσιν εις φως ολίγοι τινές μόνον αδάμαντες εκ του φιλολογικού τούτου κειμηλίου. Είνε αμφίβολον αν και δέκα μόνον φιλόλογοι της νεωτέρας γενεάς ανέγνωσαν δέκα σελίδας των τόμων του Ευριπίδου. Τό Πανελλήνιον ως δραματικόν μόνον ποιητήν εγνώρισε και επευφήμησεν, και εν τη ελευθέρα Ελλάδι και εν τω υποδούλω Ελληνισμώ και εν ταις ελληνικαίς παροικίαις των νέων χωρών, – όπου έφερε τους θιάσους της τραγικής Μελπομένης, η πνοή του ανέμου και ο περιπαθής έρως της γης της πατρώας – τον Δημήτριον Βερναρδάκη και ως δραματικόν ποιητήν θα επευφημή αείποτε καί εις το μέλλον, αν η δι’ αυτού αναβιώσασα Ελληνική τραγωδία δεν καταποντισθή μετά των άλλων πολυτίμων θησαυρών της αρχαίας Ελλάδος εις το πέλαγος της συγχρόνου βαρβαρότητος. Τότε ούτε ποίησις, ούτε φιλοσοφία ελληνική ούτε τέχνη, ούτε Όμηρος, ούτε Πλάτων, ούτε Ευριπίδης είνε δυνατόν να σωθή εκ του γενικού κατακλυσμού των πάντων.
Μυτιληναίοι συμπολίται!
Έχετε εδώ ένα των αριστέων του νεωτέρου Ελληνικού πνεύματος. Ποίον είνε το χρέος σας; Αναστήσατε τον ανδριάντα του ποιητού περίοπτον εν τη πλατεία του ανεγερθησομένου μεγαλοπρεπούς θεάτρου. Σας βαρύνει η απότισις της ιεράς οφειλής την οποίαν οι αντιπρόσωποι του Μυτιληναϊκού Λαού ανέλαβον πανηγυρικώς προ μιάς ήδη γενεάς, ενώπιον των άλλων Έλλήνων, όπως παραδώσωσι το όνομα και την μνήμην του μεγάλου σοφού της Λέσβου εις τον θαυμασμόν των επερχομένων.
Είνε η μεγαλοφυεστέρα διάνοια της εποχής του μετά την ευκλεά και πολύμοχθον εθνικήν παλιγγενεσίαν.
Συστήσατε τον φερώνυμον Φιλολογικόν Σύλλογον. Προκηρύξατε άθλα και βραβεία διά την νεωτέραν γενεάν των Λεσβίων φιλολόγων, όσοι, εμπνεόμενοι εκ των συγγραφών του και των δραμάτων, θα ηδύναντο εναμίλλως να εξεργασθώσι και τον πνευματικόν ανδριάντα του Βερναρδάκη.
Αναβιβάζετε εις επίσημον πανηγυρικήν διδασκαλίαν, κατά την έναρξιν εκάστης θεατρικής περιόδου, μίαν εκ των τραγωδιών του Βερναρδάκη – είνε, κατά τον χαρακτηρισμόν του Άγγλου δημοσιολόγου William Miller, ο επιφανέστατος των αντιπροσώπων της κλασικής Σχολής του αρχαίου δράματος και στέφετε εκάστοτε διά των χειρών της παιδευομένης νεότητος τον ανδριάντα του ποιητού με την Λεσβιακήν δάφνην του “μουσηγέτου Απόλλωνος”».
σε ηλικία 70 ετών
Δυστυχώς, οι πολιτικοί και πνευματικοί ταγοί του τόπου, δεν έκαναν μέχρι τούδε, ιδία πρωτοβουλία, απολύτως τίποτα προς αποκατάσταση της υστεροφημίας του Λέσβιου σοφού. Η τεράστια Βιβλιοθήκη και το πολύτιμο Αρχείο του, που βρίσκονται αφενός στην Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης και αφετέρου στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης (νυν Πειραματικό Λύκειο), εξακολουθούν, εδώ και περισσότερο από ένα αιώνα, να παραμένουν διασπασμένα, δίχως να υπάρχει απρόσκοπτη πρόσβαση, ούτε καν στην επιστημονική κοινότητα. Το παλιό άγαλμα του σοφού, στο Πάρκο της Αγ. Ειρήνης, δεν συντηρείται και οι περαστικοί δεν γνωρίζουν καν τἰνος άγαλμα είναι αυτό, αφού οι επιγραφές δεν είναι αναγνώσιμες. Αν σκεφτεί δε κανείς, ότι δεν έγιναν ποτέ τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος και ότι τα ίχνη των πρόσφατων βανδαλισμών εξακολουθούν να υφίστανται, διερωτάται, και εντελώς δικαίως, όταν ακούσει το όνομα: «μα ποιος ήταν αυτός ο σοφός Βερναρδάκης;». Και αν εξαιρέσει κανείς την ονομασία ενός δρόμου και το εν κακή καταστάσει άγαλμα, δεν υπάρχει κάτι που να θυμίζει το Λέσβιο σοφό.
Δεν θα έπρεπε εδώ να προέλθει επιτέλους μια πρωτοβουλία από την τοπική αυτοδιοίκηση και τους άλλους θεσμούς;
