Την προηγούμενη Τετάρτη, κάναμε την πρώτη στάση σε αυτό το εβδομαδιαίο οδοιπορικό μας, στον ορθόδοξο ναό-κόσμημα αυτής της πόλης, που δεν είναι άλλος από τον επιβλητικό ναό του Αγίου Θεράποντα, χτισμένος στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όπως τον ξέρουμε σήμερα. Ωστόσο στη Μυτιλήνη τα σημάδια του χρόνου από το οθωμανικό της παρελθόν είναι έκδηλα σε κάθε δρόμο, σε κάθε γειτονιά, είτε αυτά αφορούν οθωμανικές κρήνες, είτε χαμάμ, είτε τζαμιά. Γι’ αυτό και σήμερα η 2η στάση σε αυτό το ταξίδι μέσα στην πόλη θα αφορά το γνωστό (;) σε όλους Γενί Τζαμί («γενί» στα τούρκικα σημαίνει «νέο») που βρίσκεται στην Παλιά Αγορά, στην περιοχή της Επάνω Σκάλας.
Ευκαιρία να μάθουμε λίγα περισσότερα στοιχεία για το μνημείο αυτό, το οποίο κάποτε αποτελούσε ζωντανό χώρο λατρείας για τους μουσουλμάνους κάτοικους της Μυτιλήνης. Άλλωστε την ιερότητα των θρησκευτικών χώρων μπορεί να την νιώσει κάποιος, ανεξαιρέτως θρησκείας, απλώς και μόνο ατενίζοντας τα μνημεία αυτά. Ποιο είναι λοιπόν το Γενί Τζαμί, και τι κοινό έχει με τον… Άγιο Θεράποντα;
2η στάση: Γενί Τζαμί (Yeni Cami)
To Γενί Τζαμί, το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο από τα Τζαμιά της Μυτιλήνης, βρίσκεται επί της οδού Ερμού, στο κομμάτι εκείνο όπου είχαν τα μαγαζιά τους οι Τούρκοι κάτοικοι της πόλης πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1923. Το έχτισε ο Ναζίρης (κάτι αντίστοιχο με τοπικό υπουργό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) της Μυτιλήνης Μουσταφά Αγά Κουλαξίζης, το 1825.
Το όλο κτίσμα είναι κατασκευασμένο από πέτρα και στεγαζόταν με κεραμοσκεπή τρούλο, συνδυάζοντας στοιχεία βυζαντινής και οθωμανικής τεχνοτροπίας. Η χρήση βυζαντινής τεχνοτροπίας δεν είναι παράξενη αφού κατασκευάστηκε από συνεργεία στα οποία συμμετείχαν χριστιανοί. Μάλιστα, το ύψος του ξεπερνάει τα 10 μέτρα (χωρίς το ύψος της στέγης και του τρούλου).
Η τοποθεσία
Για το Γενί Τζαμί αναφέρεται ότι στη θέση του προϋπήρχε αρχαίο στάδιο. Πιθανώς να είναι κτισμένο σε παλαιότερο τέμενος με τις ονομασίες Mescid ή Çarşı Cami (Τσαρσί Τζαμί).
Το Γενί Τζαμί είχε τεράστιο συμβολικό χαρακτήρα για τους μουσουλμάνους. Εκεί βρισκόταν το Ιεροδικαστήριο (μεχκεμές) και η Οθωμανική Δημοτική σχολή Αρρένων. Είχε μεγάλη αυλή και η κύρια πόρτα έβγαινε στην αγορά. Δίπλα στο Τζαμί, μέσα στον αύλειο χώρο βρισκόταν το σπίτι του Μουφτή Μυτιλήνης, καθώς επίσης σιντριβάνι και βρύσες. Πλησίον του Γενί Τζαμί, σώζονται επίσης Οθωμανικά λουτρά με πληθώρα τρούλων (Τσαρσί Χαμάμ).
Χτισμένος με πέτρες από την Μικρασία
Και εδώ κρύβεται το… «κοινό μυστικό» του Αγίου Θεράποντα και του Γενί Τζαμί! Όπως και ο χριστιανικός ναός, έτσι και ο μιναρές του Γενί Τζαμί, με ύψος 30 μέτρα (!) χτίστηκε με μεγάλες βαριές λαξευτές πέτρες από το λατομείο Σαρμουσάκ στο Αϊβαλί. Δυστυχώς, από το 1937 ο μιναρές του έχει γκρεμιστεί στο μεγαλύτερο μέρος του και σήμερα το ύψος του φτάνει μόλις τα 12 μέτρα.
Η χρήση του
Το Γενί Τζαμί χρησιμοποιείτο ως χώρος λατρείας από τους Μουσουλμάνους της Μυτιλήνης, όπως όλα τα τζαμιά. Το Μιχράμπ, το αντίστοιχο χριστιανικό ιερό, είναι προσανατολισμένο προς την Κάαμπα, στην Μέκκα, κέντρο της μουσουλμανικής πίστης.
Από το Τζαμί γίνεται πρόσκληση (αντχάν) πέντε φορές την ημέρα, για να υπενθυμίσει στους πιστούς ότι έφτασε η ώρα της προσευχής. Όποιος έχει τη δυνατότητα, έχει δηλαδή χρόνο ή δεν δουλεύει, πρέπει να πάει στο Τζαμί για να προσευχηθεί. Όσοι όμως δεν μπορούν να προσέλθουν στο Τζαμί, προσεύχονται στο σπίτι τους ή σε κάποιο χώρο εκτός Τζαμιού, με μικρή προετοιμασία. Η επίσημη μέρα λατρείας για το Ισλάμ είναι η Παρασκευή, οπότε οι άντρες Μουσουλμάνοι (όχι όμως και οι γυναίκες) είναι υποχρεωμένοι να πάνε στο Τζαμί για να προσευχηθούν.
Οι πιστοί πριν την είσοδό τους στο Τζαμί οφείλουν να βγάλουν τα υποδήματά τους και να πλύνουν τα πόδια τους, τα χέρια και το πρόσωπό τους, σε ειδικό χώρο έξω από το Τζαμί. Το δάπεδο του Τζαμιού είναι πλήρως καλυμμένο με τάπητες.
Παλιότερα, η πρόσκληση προς προσευχή γινόταν από το μουεζίνη, που έβγαινε στο μιναρέ και φώναζε το αντχάν, για να ακούν όλοι οι πιστοί.
Φθορά και αποκατάσταση
Το ιστορικό της φθοράς του Γενί Τζαμί, πέρα από τη φυσική παλαίωσή του, οφείλεται και στην εγκατάσταση προσφύγων, Ελλήνων και Αρμένιδων, μέσα σε αυτό μετά το 1922 και μέχρι το 1935-36.
Η μερική αποκόλληση ενός μικρού τμήματος του μολυβένιου τρούλου από τον μιναρέ, γίνεται αφορμή ώστε κάποιοι δημοτικοί σύμβουλοι να προτείνουν την κατεδάφισή του. Με δημοτική απόφαση λοιπόν το 1951, αυτό έγινε πράξη. Παράλληλα οι εσωτερικές διακοσμήσεις λεηλατήθηκαν από τους διάφορους συλλέκτες.
Παρ’ ότι έχουν γίνει αρκετές μελέτες και αναστηλωτικές προσπάθειες, το τέμενος χρειάζεται σημαντικά κονδύλια προκειμένου να αναδειχθεί πλήρως. Πρόσφατα ο Προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου, Παύλος Τριανταφυλλίδης, αναφέρθηκε στην εγκεκριμένη μελέτη για την επισκευή του Γενί Τζαμί, που είναι ιδιοκτησία του Δήμου Μυτιλήνης, και την επανάχρησή του ως δημοτική βιβλιοθήκη, ή ως κάτι άλλο προς όφελος των κατοίκων της πόλης.
Επιλογικά…
Μπορεί τα τελευταία χρόνια η πολυπολιτισμικότητα, με την παλαιότερή της μορφή να μην είναι τόσο έντονη στη Μυτιλήνη, κατά την οποία οι διάφορες εθνότητες διατηρούσαν τη δική τους συνοικία, με τους δικούς τους χώρους λατρείας κ.ο.κ., όμως είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε, και να τιμάμε με κάθε ευκαιρία, πάνω από όλα στην μνήμη μας, την ποικιλομορφία αυτής της πόλης με την ώσμωση τόσων διαφορετικών αλλά και όμοιων πληθυσμών, όπως εν προκειμένω του χριστιανικού και του μουσουλμανικού.
*Πληροφορίες για το Γενί Τζαμί αντλήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου, έντυπο υλικό του 1ου Πειραματικού Λυκείου Μυτιλήνης καθώς και από την ιστοσελίδα ottoman-monuments-of-lesvos.blogspot.com
