Και αυτή την Τετάρτη, συνεχίζουμε την περιήγησή μας σε «γωνιές» της όμορφης Μυτιλήνης μας, που άλλοτε μάς προξενούν εντύπωση και άλλοτε μάς διαφεύγουν, καθώς αποτελούν οικείες ψηφίδες του τοπίου της καθημερινότητάς μας. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το εντυπωσιακό κτίριο του πρώην Παρθεναγωγείου Μυτιλήνης, στην οδό Πιττακού, που σήμερα στεγάζει το 2ο Γυμνάσιο και το 4ο Δημοτικό Σχολείο.
Ως θεσμός το Παρθεναγωγείο ξεκίνησε από την Σμύρνη, δίπλα στα αρρεναγωγεία, καθώς ο κανόνας στην Μικρασιατική Εκπαίδευση ήταν ο χωρισμός σε αγόρια και κορίτσια. Ήδη πριν από το 1856 ο θεσμός των παρθεναγωγείων ήταν γνωστός σ’ όλη τη Μ. Ασία.
Τι γνωρίζουμε όμως για το Παρθεναγωγείο Μυτιλήνης;
Μια αναδρομή
Το σημερινό κτίριο του 2ου Γυμνασίου και 4ου Δημοτικού Σχολείου Μυτιλήνης (πρώην Παρθεναγωγείο) ήταν το τρίτο κατά σειρά σχολείο της Ελληνικής κοινότητας της πόλης της Μυτιλήνης του 19ου αιώνα, που λειτούργησε στην ίδια θέση, στην παλιά συνοικία του Αγ. Συμεών. Το πρώτο σχολείο που αναφέρεται στη θέση αυτή ήταν το παλιό Ελληνικό Σχολείο, το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1851.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στο διάκοσμο της κεντρικής εισόδου με νεοκλασικά στοιχεία (αετώματα, κίονες, υπέρθυρα κλπ.) από πέτρα. Στο εσωτερικό, ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεγάλη ξύλινη σκάλα. Πέρυσι μάλιστα ολοκληρώθηκαν οι εργασίες ανακαίνισης και ενεργειακής αναβάθμισης του κτιρίου.
Το αμέριστο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε για την παιδεία και η δυνατότητα ανέγερσης εκπαιδευτικών κτιρίων από την ελληνική κοινότητα από τα μέσα του 19ου αιώνα, εξαιτίας του μεταρρυθμιστικού πλαισίου του Τανζιμάτ (δηλαδή να προβαίνουν στην ανέγερση κοινοτικών κτιρίων), είχε ως αποτέλεσμα την ανέγερση πολυάριθμων και εξειδικευμένων σχολείων, όπως Γυμνασίου και Παρθεναγωγείου, σ’ όλο το νησί.
Το σημερινό κτίριο του Παρθεναγωγείου οικοδομήθηκε στην ίδια θέση το 1898, με χορηγία του ευεργέτη των Φ.Κ.Μ. Ζαφείρη Βουρνάζου. Η παράλληλη ανέγερση δύο σχολείων, Γυμνασίου και Παρθεναγωγείου, από την οικογένεια Βουρνάζου, υποδηλώνει το γενικότερο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από τη χριστιανική άρχουσα τάξη της εποχής, και ειδικότερα από τους πλούσιους Μυτιληναίους εμπόρους και επιχειρηματίες της διασποράς, για τον εκσυγχρονισμό της πόλης και τη δημιουργία αστικής υποδομής, με την ανέγερση όλων σχεδόν των δημόσιων και κοινοτικών κτιρίων που διαθέτει μέχρι σήμερα η πόλη (Δημαρχείο, τα ανωτέρω εκπαιδευτικά ιδρύματα και αστικές σχολές, Νοσοκομείο, ναός Αγ. Θεράποντα, Δημοτικός Κήπος κλπ.).
Σταθμός στην εκπαίδευση των γυναικών
Η ανέγερση του Παρθεναγωγείου στα 1898-99 θεωρήθηκε σταθμός στην εκπαίδευση του γυναικείου πληθυσμού της Μυτιλήνης και πρόοδος για ολόκληρη τη λεσβιακή κοινωνία. Για πολλά χρόνια από το 1840 που λειτούργησε για πρώτη φορά το Παρθεναγωγείο ήταν ενιαίο Δημοτικό και Γυμνάσιο. Οι μαθήτριες γράφονταν στο σχολείο όταν ήταν 6 χρονών περίπου και φοιτούσαν ως τα 15 (όχι όλες φυσικά). Προέρχονταν από τη Μυτιλήνη και τα εγχώρια της Λέσβου, αλλά και από τα απέναντι Μικρασιατικά παράλια που είχαν ελληνικό πληθυσμό ως το 1922. Από το 1848 μέχρι το 1929 τη διεύθυνση του Παρθεναγωγείου ασκούν γυναίκες – εκπαιδευτικοί.
Το Παρθεναγωγείο ενταγμένο μέσα στο πιο ζωντανό τμήμα της πόλης, την κεντρική αγορά και συγχρόνως το ιστορικό και παραδοσιακό κέντρο της Μυτιλήνης, έζησε όλα εκείνα τα γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο μας και τη χώρα μας στις αρχές του 20ού αιώνα: Η απελευθέρωση του νησιού από τους Οθωμανούς το 1912, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας (1914), ο εθνικός Διχασμός και το χειρότερο για τους Έλληνες η Μικρασιατική καταστροφή του 1922, πέρασαν και μέσα από το Παρθεναγωγείο αφήνοντας τα ίχνη τους στη σχολική ζωή και τη λειτουργία τους. Τα πολεμικά γεγονότα και οι απανωτές επιστρατεύσεις είχαν σαν αποτέλεσμα να απογυμνώνεται συχνά το σχολείο από δασκάλους, να γίνεται πολλές φορές στρατώνας και να δέχεται τα κύματα των προσφύγων.
Το 1915 το 9τάξιο μέχρι τότε Παρθεναγωγείο χωρίζεται σε Δημοτικό Σχολείο Θηλέων, που περιλαμβάνει τις 6 πρώτες τάξεις και σε Ανώτερο Παρθεναγωγείο με τις υπόλοιπες τρεις τάξεις. Σκοπός του Παρθεναγωγείου ήταν να μορφώσει τις κόρες της Μυτιλήνης, δηλαδή να προσφέρει σ’ αυτές θεωρητική γνώση αλλά και αγωγή μέσα στα πλαίσια και τις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής για τη γυναίκα και το ρόλο της στην κοινωνία. Τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν τα Ελληνικά, τα Μαθηματικά, τα Θρησκευτικά, η Ιστορία, τα Γαλλικά, τα Τούρκικα (ως το 1912), τα Καλλιτεχνικά (Ωδική, Ιχνογραφία) και Οικιακά. Τα Οικιακά ήταν ιδιαίτερα σημαντικό μάθημα, γιατί οι περισσότερες μαθήτριες προορίζονταν για νοικοκυρές. Το σχολείο έδινε σημαντικό βάρος στην εκπαίδευση των μελλουσών συζύγων και μητέρων για θέματα του καθημερινού νοικοκυριού. Υπήρχε ξεχωριστή αίθουσα με ραπτομηχανές όπου μάθαιναν τα κορίτσια να ράβουν, να καρικώνουν, να γαζώνουν.
Η φοίτηση στο σχολείο δεν ήταν δωρεάν, οι μαθήτριες πλήρωναν δίδακτρα, αγόραζαν τα βιβλία κ.τ.λ. Εξαίρεση γινόταν στις άπορες και ορφανές. Η πειθαρχία ήταν το χαρακτηριστικό της σχολικής ζωής, ιδιαίτερα κατά την περίοδο που τη διεύθυνση ασκούσε η Θεοδώρα Βουγάτσου, ηγετική φυσιογνωμία του σχολείου. Υπήρχε παράλληλα αυστηρή οργάνωση και συμμετοχή στις δραστηριότητες του σχολείου, όπως γιορτές, θεατρικές παραστάσεις, εκδρομές, γυμναστικές επιδείξεις που γίνονταν στο τέλος της σχολικής χρονιάς, αρχικά στην αυλή του σχολείου και αργότερα στο στάδιο της Μυτιλήνης (Ταρλά) με τη συμμετοχή κι άλλων σχολείων, της φιλαρμονικής του Δήμου, των αρχών της πόλης και πολύ κόσμου.
Περίοδος έντονων αλλαγών
Στις αρχές του 20ού αιώνα ένας νέος άνεμος πνέει στο χώρο της εκπαίδευσης με τις μεταρρυθμίσεις της Κυβέρνησης Βενιζέλου και εμπνευστές τους Δελμούζο, Παπανούτσο κλπ. Υπουργός Παιδείας είναι ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρώην νομάρχης Λέσβου, του οποίου η προσφορά στην εκπαίδευση του νησιού θεωρείται σημαντική καθώς φρόντισε να ιδρύσει αρκετά σχολεία τόσο στη Μυτιλήνη όσο και στα χωριά γύρω στο 1931.
Το Παρθεναγωγείο τότε (1932) γίνεται τετρατάξιο και κλείνει τον κύκλο του λίγα χρόνια αργότερα το 1935, καθώς μετατρέπεται σε 6τάξιο Γυμνάσιο Θηλέων.
Ωστόσο από την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά το 1936 με τους περιορισμούς, τον αυταρχισμό, και την πατριδοκαπηλία, η λειτουργία του σχολείου αποκτά προβλήματα. Το ίδιο συμβαίνει και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, όπου οι κομματικές αντεγκλήσεις (δεξιοί-αριστεροί) μεταφέρονται εντός του σχολείου.
Μετά τη λήξη του εμφυλίου (1949) ακολουθεί η γκρίζα περίοδος της δεκαετίας του ‘50 με την επιβολή αυταρχικού πλαισίου τόσο στα σχολεία όσο και στην κοινωνία γενικότερα. Μέτρα τάξης και ασφάλειας έξω, ασφυκτικός έλεγχος στις μαθήτριες (ποδιές), περιορισμοί στην κυκλοφορία (μέχρι τις 7:30 το βράδυ), απαγόρευση της εισόδου σε κινηματογράφους και θέατρα.
Στο μεταξύ η κατάσταση από πλευράς υποδομής λόγω της άθλιας κατάστασης του διδακτηρίου αλλά και του μεγάλου αριθμού μαθητριών είναι αφόρητη. Πάνω από 1.000 μαθήτριες συνωστίζονται στον κάτω όροφο του σχολείου σε δύο βάρδιες. Για το στεγαστικό πρόβλημα οι σύλλογοι καθηγητών, γονέων και άλλοι παράγοντες της πόλης ξεκινούν την προσπάθεια ανεύρεσης κονδυλίων για την ανέγερση νέου σχολείου για τα κορίτσια. Τελικά ύστερα από πολλές περιπέτειες και με βοήθεια από το εξωτερικό και αφού παραχωρήθηκε οικόπεδο στην περιοχή του Υφαντήριου, χτίζεται το νέο Γυμνάσιο Θηλέων, εκεί που σήμερα στεγάζονται το 3ο Λύκειο και 3ο Γυμνάσιο.
Οι μαθήτριες εγκαθίστανται στο νέο κτίριο το 1970, ενώ το παλιό σχολείο τους λειτουργεί για λίγα χρόνια ως 2ο Γυμνάσιο Αρρένων και από το 1976 μέχρι σήμερα ως 2ο Γυμνάσιο Μυτιλήνης (μεικτό) που συστεγάζεται με το 4ο Δημοτικό.
*Το πλούσιο υλικό αντλήθηκε από το blog του 2ου Γυμνασίου Μυτιλήνης καθώς και την ιστοσελίδα του Συλλόγου Μικρασιατών Σκάλας Λουτρών “Το Δελφίνι”.
