Γράφει ο Δημήτρης Χατζηλίας*
Έχει απασχολήσει τις δύο τελευταίες δεκαετίες ερευνητές στη Λέσβο η θέση του οικισμού Agridya-Αγρίδια, που αναφέρεται στον οθωμανικό κώδικα απογραφής του 1548. Ξεκινούν από μία λαθεμένη βάση και λογική, επειδή στον κώδικα αυτό δεν αναφέρεται το Σκαλοχώρι. Μοναστήρια που βρίσκονταν ή βρίσκονται στις περιφέρειες άλλων οικισμών (χωριών) τα τοποθετούν στο σημερινό Σκαλοχώρι. Βαφτίζουν το Σκαλοχώρι Αγρίδια και του «κολλούν» και τέσσερα μοναστήρια άλλων περιοχών με πιο παλιό το Καλάμι, που βρίσκεται στην περιοχή της Πτερούντας (στο Λίβανο) και για το οποίο έχουμε πληροφορίες, από μοναστηριακές πηγές, από τον 13ο αιώνα.
Οι μεταγραφείς του οθωμανικού κώδικα απογραφής του 1548 Δ. Καρύδης και M. Kiel στο βιβλίο τους «Μυτιλήνης Αστυγραφία και Λέσβου χωρογραφία» (Αθήνα, 2000), χωρίς να αναφέρουν τον οικισμό Αγρίδια, τοποθετούν τα μοναστήρια του Αγίου Βλασίου, του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Ανδρέα και Καλάμι (Καλάμινο) στο Σκαλοχώρι, ενώ βρίσκονται σε άλλους οικισμούς της Επαρχίας Ερεσού. Ο Κ. Καμπουρίδης στο βιβλίο του «Η Λέσβος τον 16ο αιώνα. Οικονομία και Πληθυσμός» (Θεσσαλονίκη, 2016), τοποθετεί τα ίδια μοναστήρια στον οικισμό Αγρίδια, γράφοντας, παρά τις κάποιες επιφυλάξεις στη διατύπωση, ότι Αγρίδια είναι το σημερινό Σκαλοχώρι, άποψη που δεν εξηγείται ερευνητικά.
Επειδή από μοναστηριακές πηγές έχουμε πληροφορίες για τα μοναστήρια της μητρόπολης Μηθύμνης Λέσβου, παραθέτουμε απόσπασμα της εγκριθείσης (1900) από το Πατριαρχείο ιστορίας των Μονών Λειμώνος, στο οποίο φαίνεται ότι ανήκαν το 1331 στη μητρόπολη αυτή τα μοναστήρια: του Ξυλοκάστρου, της Καλής Λαγκάδος, του Αγίου Νικολάου, της Μυρσίνης, του Κρυοκόπου, της Αγίας Θεοφανούς, του Κληματίου, Κρύον Νερόν (Αγίου Γεωργίου), της Οδηγήτριας (στο Οβριόκαστρο), Βούρκος (έξω από το Οβριόκαστρο), των Αγίων Πέντε, του Ιωάννου του Θεολόγου (Υψηλού) και του Σωτήρος Χριστού. Στη διαθήκη του ο Άγιος Ιγνάτιος (1530) το μοναστήρι Καλάμι το τοποθετεί στο Λίβανο.
Στην ίδια ιστορία των Μονών του Λειμώνος που συντάχτηκε από το Ηγουμενοσυμβούλιο την περίοδο 1887-1900, επί μητροπολιτών Νικηφόρου Γλυκά και Στέφανου Σουλίδη και εγκρίθηκε, από το Πατριαρχείο, το Μάρτιο του 1900 επί Ηγουμενίας Κυπριανού αναφέρεται: «Το Μονύδριον Άγιος Αντώνιος το επικαλούμενον Καλάμι κατέχουσι σήμερον και εξουσιάζουσι οι Βατουσαίοι [..]. Κατά το 1575 αι μοναχαί ενήργησαν την επισκευήν της εκκλησίας και των κελλίων της Μονής αυτών του Αγίου Βλασίου, το δε 1579 επωλήθη η ιδιοκτησία του Καλαμίου τοις μοναχοίς του Λειμώνος αντί 15000 άσπρων [….]. Ήταν δε δέκα δωμάτια πέριξ του Μοναστηρίου Καλάμι, του κειμένου εν τω χωρίω Αγρίδια [….]. Εν τη περιφερεία Αγρίδια, περί την Μονήν Ηράτεια υπάρχουσι έξι δωμάτια με τριών στρεμμάτων κήπον, πέριξ έχοντα καρυάς .. …….».Ο Άγιος Αντώνιος είναι το παλιό Καλάμι (Καλάμινο) και ο Άγιος Βλάσιος ήταν γυναικείο μοναστήρι. Δεν αναφέρεται το μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα· ίσως είναι η Μονή Ηράτεια.
Μετά το θάνατο του Μεθόδιου (1585), υιού του Αγίου Ιγνατίου, μερικά μοναστήρια περιήλθαν, όσα δεν εξαφανίστηκαν, στο Δημόσιο, πολλές δε φορές άλλαξε και το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς.
Τα «διασωθέντα» μοναστήρια αναφέρουν οι: Γαβριήλ Σουμαρούπα (1628), Α. Παπαδόπουλος- Κεραμεύς (1883), Ιωάννης Μουτζούρης (1964) και άλλοι.
Από τα βιβλιογραφικά και γεωγραφικά δεδομένα φαίνεται, πέραν πάσης αμφιβολίας, ότι Αγρίδια δεν είναι το σημερινό Σκαλοχώρι (πιθανόν να περιλάμβανε μέρος του), είχε, το Αγρίδια, μεγάλη περιφέρεια (έκταση) και πολλά έσοδα και όπως αναφέρεται στην ίδια Iστορία της Μ. Λειμώνος (1900), απόσπασμα της οποίας παραθέτουμε, Αγρίδια είναι η σημερινή Άγρα. Είναι άποψη με γεωγραφική, ιστορική και, λόγω της αξιοπιστίας της πηγής, με διοικητική βάση. Η ιδιοκτησία των μοναστηριών κατά το χρόνο της συγκεκριμένης απογραφής (1548), που δεν θα έγινε σε ένα χρόνο, θα έπαιξε νομίζουμε κύριο ρόλο στη φορολόγηση.
Ιστορικά στοιχεία Ιεράς Μονής Λειμώνος (1900)
Απόσπασμα από τη διαθήκη του Αγίου Ιγνατίου
* Ο Δημήτριος Χατζηλίας είναι εκπαιδευτικός, πολιτικός επιστήμονας και νομικός.
