του ΠΑΡΑΣΧΟΥ ΜΑΝΙΑΤΗ*
Εισαγωγή
Η σύγχρονη παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με δύο τεράστιες προκλήσεις που απειλούν την παγκόσμια σταθερότητα και την επιβίωση της ανθρωπότητας: Το αυξανόμενο παγκόσμιο χρέος και η πιθανότητα ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου. Αυτές οι δύο δυνάμεις έχουν δημιουργήσει μια “χρονοβόμβα” που απειλεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε μία από τις πιο καταστροφικές κρίσεις της ιστορίας. Το χρέος περιορίζει την ικανότητα των κρατών να επενδύσουν σε βασικούς τομείς της οικονομίας και ενισχύει τις πολιτικές εντάσεις. Ο πόλεμος, από την άλλη, ενέχει τον κίνδυνο να καταστρέψει τις παγκόσμιες οικονομικές υποδομές. Σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε τους κύριους παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτή την κατάσταση και τις πιθανές λύσεις που πρέπει να αναζητήσει η διεθνής κοινότητα για να αποτρέψει την καταστροφή.
Η αύξηση του παγκόσμιου χρέους
Το παγκόσμιο χρέος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του 21ου αιώνα, έχοντας φτάσει σε επίπεδα που δεν έχουν προηγούμενο. Το δημόσιο χρέος χωρών, ιδιαίτερα των ανεπτυγμένων, συνεχώς αυξάνεται λόγω μιας σειράς παραγόντων, όπως οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις, οι ανεπαρκείς φορολογικές πολιτικές και ο γηρασμός του πληθυσμού. Για παράδειγμα, η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 προκάλεσε την αύξηση του δημόσιου χρέους πολλών χωρών, καθώς οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να δανειστούν τεράστια ποσά για να διασώσουν τις οικονομίες τους και τις τράπεζες.
Ακόμα, η συνεχής φοροαποφυγή από πολυεθνικές εταιρείες και πλούσιους ιδιώτες έχει μειώσει τα δημόσια έσοδα των χωρών. Αυτό, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ανάγκη για δαπάνες σε συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη λόγω του γηρασμού των πληθυσμών στις ανεπτυγμένες χώρες, αυξάνει τις οικονομικές πιέσεις. Οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να επενδύσουν σε κρίσιμους τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση, οι υποδομές και η τεχνολογική ανάπτυξη. Η αδυναμία αυτή περιορίζει σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη, ενώ αυξάνει τις κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις.
Μια ακόμα σημαντική παράμετρος είναι η εξάρτηση των κυβερνήσεων από τον δανεισμό για την κάλυψη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Όσο υψηλότερο είναι το χρέος, τόσο αυξάνονται και τα επιτόκια δανεισμού. Αυτό σημαίνει ότι οι χώρες με υψηλό χρέος αναγκάζονται να καταβάλλουν μεγάλα ποσά για την αποπληρωμή των δανείων τους, περιορίζοντας έτσι ακόμα περισσότερο τις δυνατότητές τους να επενδύσουν στην ανάπτυξη.
Οι οικονομικές επιπτώσεις του χρέους
Το υψηλό επίπεδο χρέους δεν επηρεάζει μόνο την οικονομική ανάπτυξη, αλλά οδηγεί και σε πολιτική αστάθεια. Καθώς οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους και να διατηρήσουν την οικονομική σταθερότητα, οι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς και αυξάνεται ο κίνδυνος κοινωνικών εξεγέρσεων. Ιδιαίτερα σε χώρες που αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα χρέους, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα πολιτικής αβεβαιότητας και κοινωνικής δυσαρέσκειας.
Η οικονομική αδυναμία συνδέεται άμεσα και με τη στρατιωτική ικανότητα των χωρών. Ένας μεγάλος πόλεμος απαιτεί τεράστιους οικονομικούς πόρους, και μια χώρα που ήδη αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα δύσκολα μπορεί να αντέξει τις δαπάνες ενός πολέμου μεγάλης κλίμακας. Οι χώρες αναγκάζονται να δανειστούν ακόμη περισσότερα για να χρηματοδοτήσουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις τους, γεγονός που επιδεινώνει το πρόβλημα του χρέους και οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη οικονομική καταστροφή.
Ο μύθος του πολέμου ως καταλύτη ανάκαμψης
Ιστορικά, υπάρχει η άποψη ότι οι πόλεμοι μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες για οικονομική ανάκαμψη. Παρότι αυτό ισχύει για κάποιες περιπτώσεις, όπως για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιδέα ότι ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος θα μπορούσε να ωφελήσει την οικονομία είναι μια επικίνδυνη και εσφαλμένη αντίληψη. Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία, οι πόλεμοι οδηγούν σε μακροχρόνιες καταστροφές.
Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι καταστροφές που υπέστησαν οι υποδομές δημιούργησαν την ανάγκη για ανοικοδόμηση, γεγονός που ενίσχυσε την παραγωγή και την οικονομική ανάπτυξη των χωρών που συμμετείχαν στην ανοικοδόμηση. Ωστόσο, η σύγχρονη οικονομία είναι πολύ πιο διασυνδεδεμένη, και ένας νέος πόλεμος παγκόσμιας κλίμακας θα κατέστρεφε τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, προκαλώντας τεράστιες διαταραχές στην παραγωγή, την κατανάλωση και το εμπόριο.
Οι καταστροφικές επιπτώσεις ενός Γ’ Παγκόσμιου Πολέμου
Ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος δεν θα έχει τις ίδιες οικονομικές συνέπειες όπως οι προηγούμενοι πόλεμοι, αλλά θα επιφέρει καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία. Η καταστροφή των υποδομών, οι διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού και η απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου είναι μόνο μερικές από τις συνέπειες.
Οι πόλεμοι προκαλούν συνήθως μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και ανθρωπιστικές κρίσεις, όπως παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Συρία. Οι οικονομίες των χωρών υποδοχής επιβαρύνονται από τις αυξημένες ανάγκες για παροχή στέγης, υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης για τους πρόσφυγες.
Επιπλέον, οι σύγχρονοι πόλεμοι συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή.
Ο ρόλος της τεχνολογίας και της καινοτομίας
Ενώ οι πόλεμοι επιφέρουν καταστροφές, η τεχνολογία και η καινοτομία μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες για την οικονομική ανάκαμψη και τη βελτίωση της παγκόσμιας οικονομίας χωρίς την ανάγκη για σύγκρουση. Οι επενδύσεις στην τεχνολογική ανάπτυξη, την πράσινη ενέργεια και την εκπαίδευση θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις χώρες να ξεφύγουν από την παγίδα του χρέους και να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη.
Επιπλέον, η διεθνής συνεργασία είναι ζωτικής σημασίας για την αποφυγή συγκρούσεων και την προώθηση της ειρήνης. Η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία νέων τρόπων διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ των κρατών, επιτρέποντας τη λήψη αποφάσεων βασισμένων σε δεδομένα και όχι σε στρατιωτικές ενέργειες.
Λύσεις για την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη
Αντί να βασιζόμαστε σε πολέμους για την οικονομική ανάπτυξη, η διεθνής κοινότητα πρέπει να επικεντρωθεί σε ειρηνικές λύσεις για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των χωρών. Η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας, της διπλωματίας και της οικοδόμησης εμπιστοσύνης είναι βασικά βήματα για τη μακροχρόνια σταθερότητα και ευημερία. Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη πρέπει να βασίζεται σε επενδύσεις στην εκπαίδευση, την υγεία, τις υποδομές και την τεχνολογία.
Επιπλέον, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για την οικονομική ανάπτυξη. Η μετάβαση σε πιο βιώσιμες πηγές ενέργειας και η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα μπορούσαν να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες για οικονομική πρόοδο, χωρίς την καταστροφή που θα επιφέρει ένας πόλεμος.
Συμπεράσματα
Ο κόσμος σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο κρίσιμες απειλές που διαμορφώνουν την οικονομική και πολιτική του πορεία: Το αυξανόμενο παγκόσμιο χρέος και την πιθανότητα ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου. Οι δύο αυτές δυνάμεις, αν αφεθούν ανεξέλεγκτες, θα μπορούσαν να οδηγήσουν την ανθρωπότητα σε μία από τις πιο καταστροφικές περιόδους της ιστορίας της.
Η αλματώδης αύξηση του παγκόσμιου χρέους, ιδίως σε ανεπτυγμένες οικονομίες, δεν αποτελεί μόνο οικονομικό πρόβλημα, αλλά πλήττει άμεσα και την κοινωνική συνοχή και την πολιτική σταθερότητα. Οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους προς τους πολίτες, κάτι που οδηγεί σε κοινωνική δυσαρέσκεια, πολιτική αστάθεια και αύξηση των εντάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η πολιτική αβεβαιότητα που γεννάται από την οικονομική αδυναμία, ενισχύει την κοινωνική ανισότητα και μειώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, κάτι που μπορεί να προκαλέσει κοινωνικές εξεγέρσεις ή και τη διάλυση κυβερνήσεων.
Η εσφαλμένη αντίληψη ότι ένας παγκόσμιος πόλεμος θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης για την οικονομική ανάκαμψη, βασισμένη σε παλαιότερα παραδείγματα όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, αποτελεί έναν επικίνδυνο μύθο.
Στη σύγχρονη, διασυνδεδεμένη οικονομία, η έναρξη ενός νέου πολέμου θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, την παραγωγή, την κατανάλωση και το εμπόριο. Αντί για ανάκαμψη, ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος θα μπορούσε να καταστρέψει πλήρως τις οικονομικές υποδομές των χωρών, αφήνοντας πίσω του ανυπολόγιστες ζημίες που θα διαρκέσουν για δεκαετίες.
Οι συνέπειες ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου θα ήταν καταστροφικές όχι μόνο για την οικονομία, αλλά και για την κοινωνία συνολικά. Οι πόλεμοι έχουν ήδη προκαλέσει μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, δημιουργώντας ανθρωπιστικές κρίσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Οι κοινωνίες που δέχονται μεγάλα κύματα προσφύγων υποφέρουν από σοβαρές οικονομικές πιέσεις, καθώς πρέπει να καλύψουν τις ανάγκες σε στέγαση, υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση για εκατομμύρια εκτοπισμένους ανθρώπους. Η απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου και η καταστροφή των υποδομών που συνοδεύουν έναν πόλεμο επιτείνουν τα προβλήματα της κοινωνικής συνοχής, ενώ η εκτόξευση των στρατιωτικών δαπανών οδηγεί σε εκτροχιασμό των δημόσιων οικονομικών.
Συμπερασματικά, ο κόσμος βρίσκεται μπροστά σε μια ιστορική απόφαση: Να επιλέξει την οδό της ειρήνης και της διεθνούς συνεργασίας ή να αφεθεί στις καταστροφικές συνέπειες που θα επιφέρει ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος και η ανεξέλεγκτη πορεία του παγκόσμιου χρέους. Ο δρόμος της ειρήνης, της καινοτομίας και της τεχνολογικής ανάπτυξης αποτελεί τη μόνη ασφαλή οδό για να εξασφαλιστεί η παγκόσμια σταθερότητα και η μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.
