του Παράσχου (Πάρη) Μανιάτη
Η Συρία, από το 2011, βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση κρίσης και αποσταθεροποίησης, ενώ η ευρύτερη περιοχή του Κουρδιστάν, που εκτείνεται στη βορειοανατολική Συρία, την Τουρκία και το Ιράκ, έχει αποκτήσει ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία λόγω των εθνοτικών και πολιτικών εξελίξεων. Οι Κούρδοι, που εδώ και δεκαετίες αγωνίζονται για αυτονομία, έχουν αναδειχθεί σε σημαντικό παράγοντα στις τοπικές και διεθνείς εξελίξεις.
Πολιτική κατάσταση
Τον Δεκέμβριο του 2024, ο πρόεδρος Μπασάρ αλ-Άσαντ ανατράπηκε μετά από έντονες συγκρούσεις και πολιτικές αναταραχές. Η ανατροπή του Άσαντ δημιούργησε ένα κενό εξουσίας, με διάφορες φατρίες, τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές, να προσπαθούν να εδραιώσουν την επιρροή τους. Η Τουρκία επιδιώκει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του νέου πολιτικού τοπίου της Συρίας, ενώ παράλληλα υποστηρίζει την ανάγκη για ασφαλείς ζώνες και επαναπατρισμό προσφύγων. Η θέση της Τουρκίας ενισχύεται από τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις και τη ρητορική της για την αποκατάσταση της “ιστορικής σταθερότητας” στην περιοχή.
Παράλληλα, άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως το Ιράν και η Ρωσία, παραμένουν ενεργές στη χώρα, επιδιώκοντας να ενισχύσουν τη δική τους στρατηγική παρουσία. Η Ρωσία συνεχίζει να παρέχει υποστήριξη σε φιλοκυβερνητικές δυνάμεις, ενώ το Ιράν εστιάζει στη διατήρηση της επιρροής του μέσω παραστρατιωτικών οργανώσεων και οικονομικών συμφωνιών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την άλλη πλευρά, διατηρούν στρατιωτική παρουσία στη βορειοανατολική Συρία και ενισχύουν τη συνεργασία τους με τους Κούρδους, τους οποίους θεωρούν βασικούς συμμάχους κατά της τρομοκρατίας. Η πολιτική αυτή έχει ενισχύσει τις εντάσεις με την Τουρκία, η οποία θεωρεί το YPG απειλή για την εθνική της ασφάλεια.
Η πολιτική σκηνή στη Συρία παραμένει κατακερματισμένη, με ομάδες όπως οι ισλαμιστές αντάρτες, οι τοπικοί στρατιωτικοί ηγέτες και οι διεθνείς οργανισμοί να προσπαθούν να διαμορφώσουν τη μεταπολεμική διακυβέρνηση της χώρας. Η απουσία ενός ενιαίου σχεδίου για την ανοικοδόμηση και τη συμφιλίωση έχει ενισχύσει την αβεβαιότητα για το μέλλον.
Ανθρωπιστική κρίση
Η ανθρωπιστική κρίση στη Συρία παραμένει μια από τις μεγαλύτερες της σύγχρονης εποχής. Πάνω από 13 εκατομμύρια άνθρωποι χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί, είτε ως εσωτερικοί πρόσφυγες, είτε σε γειτονικές χώρες, όπως ο Λίβανος, η Ιορδανία και η Τουρκία. Επιπλέον, πολλοί Σύροι έχουν καταφύγει στην Ευρώπη, αναζητώντας ασφάλεια και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, γεγονός που έχει προκαλέσει έντονες πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις στις χώρες υποδοχής.
Η πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Πολλά σχολεία και νοσοκομεία έχουν καταστραφεί, ενώ οι περιοχές που ελέγχονται από διαφορετικές φατρίες δυσκολεύονται να συνεργαστούν για την αποκατάσταση βασικών υποδομών. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και μη κυβερνητικές οργανώσεις προσπαθούν να παρέχουν στήριξη, ωστόσο η χρηματοδότηση δεν επαρκεί για να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες. Η συνεχής αστάθεια καθιστά την παροχή βοήθειας επικίνδυνη, με πολλές οργανώσεις να αναφέρουν επιθέσεις κατά των εργαζομένων τους.
Η κρίση έχει επιδεινώσει τις συνθήκες υγιεινής, με επιδημίες, όπως η χολέρα και ο τύφος, να εξαπλώνονται. Η έλλειψη καθαρού νερού και η καταστροφή των αποχετευτικών δικτύων έχουν συμβάλει στην υγειονομική καταστροφή, ενώ οι άνθρωποι συχνά καταφεύγουν σε αυτοσχέδιες λύσεις για την επιβίωσή τους.
Διεθνείς σχέσεις και εμπλοκή εξωτερικών δυνάμεων στη Συρία
Η Συρία έχει καταστεί πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, αναδεικνύοντας τη γεωπολιτική της σημασία και τον αντίκτυπο των εξελίξεων στην περιοχή στη διεθνή πολιτική σκηνή. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών εντείνεται, με την κάθε δύναμη να επιδιώκει να εξυπηρετήσει τα δικά της στρατηγικά συμφέροντα.
Η Τουρκία, η οποία έχει αναπτύξει ενεργή στρατιωτική παρουσία στη βόρεια Συρία, προχωρά σε διπλωματικές πρωτοβουλίες για την κατοχύρωση της επιρροής της. Μεταξύ αυτών, περιλαμβάνεται η πρόταση για οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) με τη Συρία, μια ενέργεια που έχει προκαλέσει αντιδράσεις από την Ελλάδα και την Κύπρο, καθώς θεωρείται ότι παραβιάζει τα κυριαρχικά τους δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, η Τουρκία αξιοποιεί το προσφυγικό ζήτημα ως μοχλό πίεσης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, ζητώντας περισσότερη οικονομική και πολιτική στήριξη για τη διαχείριση των εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων που φιλοξενεί. Η πολιτική αυτή προκαλεί αντιδράσεις, αλλά και έντονες διαπραγματεύσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πλευρά της, επιδιώκει τη σταθεροποίηση της Συρίας, αναγνωρίζοντας τον κίνδυνο που ενέχει η αναζωπύρωση των συγκρούσεων για την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει εκφράσει ανησυχίες για την πιθανή επανεμφάνιση σκληροπυρηνικών μαχητών, υπογραμμίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να απειλήσει την παγκόσμια ασφάλεια και να επιφέρει νέο κύμα προσφυγικών ροών. Η στρατηγική της Ε.Ε. περιλαμβάνει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, την υποστήριξη της ειρηνευτικής διαδικασίας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της αστάθειας.
Οι ΗΠΑ, αν και έχουν μειώσει τη στρατιωτική τους εμπλοκή, διατηρούν δυνάμεις στην ανατολική Συρία, επικεντρωμένες στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τη διασφάλιση των ενεργειακών πόρων της περιοχής. Παράλληλα, η Ουάσινγκτον συνεχίζει να στηρίζει τις Κουρδικές δυνάμεις, γεγονός που προκαλεί ένταση στις σχέσεις με την Τουρκία.
Οικονομική κατάσταση
Η οικονομία της Συρίας βρίσκεται σε καταστροφική κατάσταση. Οι υποδομές έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές, η παραγωγή πετρελαίου έχει μειωθεί δραματικά και η ανεργία ξεπερνά το 50%. Οι διεθνείς κυρώσεις έχουν επιδεινώσει την κατάσταση, περιορίζοντας τις εμπορικές συναλλαγές και την πρόσβαση σε κεφάλαια. Πολλοί Σύροι αναγκάζονται να βασίζονται στην παραοικονομία για να επιβιώσουν, ενώ η διαφθορά αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην οικονομική ανάκαμψη.
Η διεθνής κοινότητα εξετάζει το ενδεχόμενο άρσης των κυρώσεων, υπό την προϋπόθεση πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο, οι προοπτικές για την ανοικοδόμηση εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη διεθνή βοήθεια και τη σταθερότητα της χώρας. Η Κίνα έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον να συμμετάσχει στην ανοικοδόμηση, βλέποντας ευκαιρίες για οικονομική επιρροή μέσω επενδύσεων σε υποδομές.
Κοινωνική διάσταση
Η κοινωνική συνοχή στη Συρία έχει διαρραγεί. Οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές έχουν ενταθεί, με τις συμμαχίες και τις συγκρούσεις να επηρεάζονται από πολιτικά και θρησκευτικά συμφέροντα. Οι Κούρδοι, οι Σουνίτες, οι Σιίτες και άλλες μειονότητες διεκδικούν ρόλο στη μεταπολεμική Συρία, καθιστώντας τη διαδικασία συμφιλίωσης ιδιαίτερα περίπλοκη. Οι κοινωνικές εντάσεις έχουν οδηγήσει σε περαιτέρω περιθωριοποίηση των μειονοτήτων, ενώ η πολιτική εκπροσώπηση παραμένει άνιση.
Οι νέες γενιές Σύρων, που μεγάλωσαν σε συνθήκες πολέμου και προσφυγιάς, αντιμετωπίζουν τεράστιες προκλήσεις. Η έλλειψη εκπαίδευσης και η έκθεση σε βία έχουν δημιουργήσει έναν “χαμένο” πληθυσμό, ο οποίος θα χρειαστεί σημαντική υποστήριξη για να επανενταχθεί στην κοινωνία.
Η κατάσταση στη Βορειοανατολική Συρία
Στη βορειοανατολική Συρία, η Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (Ροτζάβα) παραμένει ένας βασικός παράγοντας σταθερότητας. Υπό την ηγεσία των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), που στηρίζονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι Κούρδοι συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν πιέσεις από την Τουρκία, η οποία θεωρεί το YPG προέκταση του PKK. Η Ροτζάβα έχει υιοθετήσει ένα μοντέλο τοπικής αυτοδιοίκησης, το οποίο περιλαμβάνει την ισότητα των φύλων και την εκπροσώπηση όλων των εθνοτήτων, αποτελώντας ένα μοναδικό πείραμα στη Μέση Ανατολή.
Η Τουρκία έχει δημιουργήσει ζώνες ελέγχου στη βόρεια Συρία μέσω στρατιωτικών επιχειρήσεων, γεγονός που έχει προκαλέσει έντονη διεθνή κριτική για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, οι αλλαγές στη δημογραφική σύνθεση της περιοχής έχουν οδηγήσει σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση. Οι Κούρδοι κατηγορούν την Τουρκία για “δημογραφικό εξευτελισμό” μέσω της εγκατάστασης αραβικών πληθυσμών στις περιοχές που ελέγχει.
Η κατάσταση στην Τουρκία
Στην Τουρκία, η καταστολή των Κούρδων συνεχίζεται. Το PKK παραμένει σε σύγκρουση με τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας, ενώ η κυβέρνηση Ερντογάν καταστέλλει πολιτικά κόμματα και οργανώσεις που σχετίζονται με τους Κούρδους. Η στρατηγική αυτή έχει ενισχύσει τις εντάσεις με τη Δύση, ιδίως με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Παράλληλα, η Τουρκία συνεχίζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του PKK σε περιοχές όπως το βόρειο Ιράκ, επεκτείνοντας τη στρατηγική της για την αποδυνάμωση των κουρδικών κινημάτων σε όλη την περιοχή. Η κυβέρνηση Ερντογάν, που βρίσκεται αντιμέτωπη με οικονομικές και πολιτικές πιέσεις στο εσωτερικό, χρησιμοποιεί την κουρδική απειλή ως μέσο για να συσπειρώσει τους υποστηρικτές της και να εδραιώσει τη θέση της εντός και εκτός της χώρας.
Προοπτικές για το μέλλον
Η σταθεροποίηση της Συρίας και της ευρύτερης περιοχής του Κουρδιστάν παραμένει αβέβαιη. Ο διάλογος μεταξύ των εμπλεκόμενων πλευρών θεωρείται απαραίτητος για τη διασφάλιση της ειρήνης και την προώθηση της ανασυγκρότησης. Ωστόσο, τα αντικρουόμενα συμφέροντα και οι έντονες εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές καθιστούν την εξεύρεση λύσης εξαιρετικά δύσκολη.
Η επίλυση της ανθρωπιστικής κρίσης και η προστασία των μειονοτήτων πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο κάθε προσέγγισης. Το μέλλον του Κουρδιστάν και της Συρίας εξαρτάται από την ικανότητα των λαών τους να οικοδομήσουν ένα βιώσιμο μοντέλο διακυβέρνησης που θα βασίζεται στη συνεργασία και τη συμφιλίωση.
