του Παράσχου (Πάρη) Μανιάτη*
Ιστορική αναδρομή
Τα Υψίπεδα του Γκολάν, μια στρατηγική και γεωγραφικά σημαντική περιοχή στη Μέση Ανατολή, έχουν μακρά ιστορία που χρονολογείται από την αρχαιότητα. Η περιοχή ήταν γνωστή από τη βιβλική εποχή, αναφερόμενη ως “Γαυλανίτις” στην Παλαιά Διαθήκη, ενώ αργότερα αποτέλεσε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Συρίας. Με την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η περιοχή πέρασε υπό τον έλεγχο διάφορων αυτοκρατοριών, συμπεριλαμβανομένων των Βυζαντινών, των Αράβων και των Οθωμανών.
Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, η περιοχή ήταν κατά κύριο λόγο αγροτική και αραιοκατοικημένη. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα Υψίπεδα του Γκολάν έγιναν τμήμα του γαλλικού προτεκτοράτου της Συρίας, σύμφωνα με τη Συμφωνία Sykes-Picot του 1916. Με την ανεξαρτησία της Συρίας το 1946, τα Υψίπεδα του Γκολάν αποτέλεσαν μέρος της εθνικής της επικράτειας.
Τοποθεσία και γεωγραφική σημασία
Τα Υψίπεδα του Γκολάν βρίσκονται στα νοτιοδυτικά της Συρίας, κατά μήκος των συνόρων με το Ισραήλ, τον Λίβανο και την Ιορδανία. Καλύπτουν μια έκταση περίπου 1.800 τετραγωνικών χιλιομέτρων και χαρακτηρίζονται από λοφώδη εδάφη, κοιλάδες και έναν ηφαιστειακό σχηματισμό. Η γεωγραφική τους σημασία είναι διττή:
- Στρατηγική θέση: Τα Υψίπεδα προσφέρουν εξαιρετική εποπτεία στην κοιλάδα του Ιορδάνη και στη βόρεια Γαλιλαία, καθιστώντας τα στρατηγικό σημείο για στρατιωτικές επιχειρήσεις και έλεγχο της περιοχής.
- Υδάτινοι πόροι: Η περιοχή είναι πλούσια σε υδάτινους πόρους, συμπεριλαμβανομένων των πηγών που τροφοδοτούν τον ποταμό Ιορδάνη, γεγονός που την καθιστά κρίσιμη για την υδροδότηση τόσο της Συρίας όσο και του Ισραήλ.
- Γεωοικονομική σημασία: Εκτός από την υδροδότηση, η περιοχή είναι γνωστή για τις δυνατότητες γεωργικής εκμετάλλευσης, με εδάφη κατάλληλα για καλλιέργειες, όπως ελιές, αμπέλια και φρούτα, που συμβάλλουν στην οικονομία της ευρύτερης περιοχής.
- Πολιτικές και στρατιωτικές διαμάχες
Η σύγχρονη ιστορία των Υψιπέδων του Γκολάν είναι συνδεδεμένη με την Αραβοϊσραηλινή σύγκρουση. Κατά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967, το Ισραήλ κατέλαβε τα Υψίπεδα από τη Συρία, εξασφαλίζοντας τον έλεγχο της περιοχής μετά από έντονες μάχες. Η κατοχή επισημοποιήθηκε το 1981 με την προσάρτηση της περιοχής από το Ισραήλ, μια κίνηση που δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς, με το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να την καταδικάζει μέσω της Απόφασης 497.
Το 1973, κατά τον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, η Συρία εξαπέλυσε επιθετικές επιχειρήσεις για την ανάκτηση των Υψιπέδων, αλλά το Ισραήλ διατήρησε τον έλεγχο. Με τη Συμφωνία Αποδέσμευσης του 1974, δημιουργήθηκε μια ζώνη διαχωρισμού με την επιτήρηση των Ηνωμένων Εθνών (UNDOF), η οποία παραμένει σε ισχύ μέχρι σήμερα. Ωστόσο, περιστασιακές εχθροπραξίες και συγκρούσεις συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα στην περιοχή.
Θρησκείες, πολιτιστική κουλτούρα και ασχολίες των κατοίκων των Υψιπέδων του Γκολάν
Τα Υψίπεδα του Γκολάν, περιοχή με ιδιαίτερη γεωγραφική και πολιτιστική σημασία, φιλοξενούν μια ποικιλία θρησκευτικών κοινοτήτων και πολιτιστικών παραδόσεων. Οι κάτοικοι της περιοχής, αν και ζουν σε μια γεωγραφικά απομονωμένη περιοχή, έχουν διατηρήσει έντονα τα χαρακτηριστικά της κληρονομιάς τους, αναπτύσσοντας έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής.
- Θρησκείες
Η περιοχή των Υψιπέδων του Γκολάν αποτελεί τόπο κατοικίας για διάφορες θρησκευτικές ομάδες. Οι κυριότερες κοινότητες είναι οι εξής:
- Δρούζοι: Οι Δρούζοι (ΑΥΤΟΝΟΜΟΥΝΤΑΙ) αποτελούν σημαντική πληθυσμιακή ομάδα στα Υψίπεδα του Γκολάν. Η θρησκεία τους, που είναι μονοθεϊστική και περιλαμβάνει στοιχεία από τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και τον Ισλαμισμό, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην καθημερινή τους ζωή. Η πίστη τους είναι μυστικιστική και κλειστή για όσους δεν ανήκουν στην κοινότητα.
- Εβραίοι: Μετά τον πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967, Εβραϊκοί οικισμοί έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή. Η κουλτούρα τους συνδυάζει παραδοσιακές εβραϊκές πρακτικές με τον μοντέρνο τρόπο ζωής.
- Μικρές κοινότητες Μουσουλμάνων και Χριστιανών: Παρόλο που αποτελούν μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού, συμβάλλουν στο πολυπολιτισμικό μωσαϊκό της περιοχής.
- Πολιτιστική κουλτούρα
Η πολιτιστική κουλτούρα στα Υψίπεδα του Γκολάν χαρακτηρίζεται από τις παραδόσεις που έχουν διατηρήσει οι θρησκευτικές ομάδες που ζουν στην περιοχή. Οι Δρούζοι διατηρούν τα ήθη και έθιμά τους, όπως τα παραδοσιακά ενδύματα και οι εορτασμοί θρησκευτικών επετείων, ενώ έχουν ισχυρές κοινωνικές δομές που βασίζονται στην οικογένεια και την κοινότητα.
Οι Εβραίοι οικιστές έχουν φέρει την πολιτιστική τους ταυτότητα που περιλαμβάνει παραδοσιακούς εορτασμούς, όπως το Χανουκά και το Πουρίμ, καθώς και σύγχρονες πολιτιστικές εκδηλώσεις που συνδέονται με τη γεωργία και την τέχνη.
Η μουσική, ο χορός και η γαστρονομία παίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των κατοίκων, με τις παραδοσιακές συνταγές να βασίζονται στα τοπικά προϊόντα, όπως το ελαιόλαδο, το μέλι και τα φρούτα.
- Ασχολίες
Οι κάτοικοι των Υψιπέδων του Γκολάν ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τον τουρισμό. Οι εύφορες πεδιάδες της περιοχής είναι γνωστές για την παραγωγή φρούτων, ιδιαίτερα μήλων και κερασιών, ενώ οι αμπελώνες της περιοχής παράγουν κρασιά υψηλής ποιότητας που εξάγονται διεθνώς.
Επιπλέον, η κτηνοτροφία, κυρίως αιγοπρόβατα, αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος για πολλούς κατοίκους, ιδιαίτερα για τις Δρούζικες κοινότητες. Ο τουρισμός, ενισχυμένος από τη φυσική ομορφιά της περιοχής και τα ιστορικά μνημεία, αποτελεί αναπτυσσόμενο τομέα, με τις θερμές πηγές και τις τοποθεσίες αρχαιολογικού ενδιαφέροντος να προσελκύουν επισκέπτες.
- Διεκδικήσεις
Τα Υψίπεδα αποτελούν αντικείμενο εδαφικής διαμάχης μεταξύ Συρίας και Ισραήλ. Η Συρία θεωρεί την περιοχή ως αναπόσπαστο τμήμα της επικράτειάς της, ενώ το Ισραήλ υποστηρίζει ότι η κατοχή είναι απαραίτητη για την ασφάλειά του, ιδίως λόγω της εγγύτητάς της με το βόρειο τμήμα της χώρας.
Παρά τις πολλές διπλωματικές προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένων διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων διεθνών μεσολαβητών, δεν έχει επιτευχθεί οριστική συμφωνία. Το 2019, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών υπό τον Ντόναλντ Τραμπ αναγνώρισε την ισραηλινή κυριαρχία στα Υψίπεδα, μια απόφαση που προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις και αύξησε την ένταση στην περιοχή.
- Σύγχρονο καθεστώς
Σήμερα, τα Υψίπεδα του Γκολάν τελούν υπό ισραηλινό έλεγχο, με την παρουσία στρατιωτικών βάσεων και εβραϊκών οικισμών. Η περιοχή έχει ενταχθεί διοικητικά στο ισραηλινό κράτος, ενώ οι κάτοικοι, κυρίως Δρούζοι, διατηρούν μια ιδιόμορφη πολιτική ταυτότητα, καθώς πολλοί από αυτούς δεν αποδέχονται την ισραηλινή υπηκοότητα και αυτοπροσδιορίζονται ως Σύριοι.
Επιπλέον, η ισραηλινή κυβέρνηση έχει επενδύσει σε υποδομές και ανάπτυξη, όπως δρόμους, σχολεία και νοσοκομεία, προκειμένου να εδραιώσει την κυριαρχία της στην περιοχή.
Σημερινές στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στα Υψίπεδα του Γκολάν
Μετά τις πρόσφατες εξελίξεις στη Συρία, το Ισραήλ έχει προβεί σε συγκεκριμένες ενέργειες στα Υψίπεδα του Γκολάν. Συγκεκριμένα, η ισραηλινή κυβέρνηση ενέκρινε σχέδιο για την επέκταση των ισραηλινών οικισμών στην περιοχή, με στόχο τον διπλασιασμό του πληθυσμού στα κατεχόμενα Υψίπεδα του Γκολάν. Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε ότι η ενίσχυση του Γκολάν είναι ιδιαίτερα σημαντική αυτή τη στιγμή, τονίζοντας την πρόθεση του Ισραήλ να συνεχίσει να το κρατά και να το αναπτύσσει.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Επιπλέον, μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, το Ισραήλ κατέλαβε την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, θέτοντας υπό τον έλεγχό του σχεδόν ολόκληρο το Γκολάν. Αυτές οι ενέργειες δημιουργούν νέα τετελεσμένα στην περιοχή, με την ισραηλινή κυβέρνηση να εξαγγέλλει οικονομικά κίνητρα για τον διπλασιασμό του αριθμού των εποίκων στο Γκολάν.
Παράλληλα, ο Ισραηλινός πρέσβης στην Ελλάδα, Νόαμ Κατς, δήλωσε ότι η Συρία θα πρέπει να σταθεροποιηθεί και ότι το Ισραήλ δεν κινήθηκε επιθετικά στη Συρία, αλλά προχώρησε σε στοχευμένες και περιορισμένες ενέργειες για την προστασία της περιοχής.
Συνολικά, το Ισραήλ ενισχύει την παρουσία του στα Υψίπεδα του Γκολάν, επικαλούμενο απειλές από τη Συρία και επιδιώκοντας τη δημογραφική και στρατηγική ενίσχυση της περιοχής.
Συμπεράσματα για τα Υψίπεδα του Γκολά
- Σύγχρονη κατοχή και αντιπαραθέσεις
Το Ισραήλ κατέλαβε τα Υψίπεδα κατά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967 και προσάρτησε την περιοχή το 1981, μια πράξη που δεν αναγνωρίστηκε διεθνώς.
Παρά την παρουσία της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ (UNDOF), οι συγκρούσεις παραμένουν περιοδικές, καθώς οι διεκδικήσεις της Συρίας συνεχίζονται.
- Αναπτυξιακή στρατηγική του Ισραήλ
Το Ισραήλ προωθεί την αύξηση των οικισμών και του πληθυσμού στα Υψίπεδα μέσω οικονομικών κινήτρων, επιδιώκοντας να εδραιώσει την κυριαρχία του.
Οι επενδύσεις σε υποδομές, όπως δρόμοι, σχολεία και νοσοκομεία, ενισχύουν την ισραηλινή παρουσία στην περιοχή.
- Διεθνής διάσταση και διπλωματία
Η αναγνώριση της ισραηλινής κυριαρχίας στα Υψίπεδα από τις Ηνωμένες Πολιτείες το 2019 προκάλεσε αντιδράσεις, αλλά ενίσχυσε τη γεωπολιτική θέση του Ισραήλ.
Οι προσπάθειες διαμεσολάβησης για ειρηνική επίλυση δεν έχουν αποδώσει, κυρίως λόγω της αστάθειας στη Συρία.
- Μελλοντικές προκλήσεις
Το Ισραήλ φαίνεται να στοχεύει στην περαιτέρω στρατιωτική και δημογραφική ενίσχυση των Υψιπέδων, επικαλούμενο θέματα ασφάλειας και στρατηγικής προστασίας.
Η γεωπολιτική αστάθεια στη Συρία και οι διεθνείς πιέσεις ενδέχεται να δημιουργήσουν νέες προκλήσεις στην περιοχή.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
