Του Θωμά Τσουκαλά
Ο Θωμάς Τσουκαλάς είναι χειρουργός μαστού, διδάκτωρ Πανεπιστημίου
Αεροπόρου Γιανναρέλλη 7 Μυτιλήνη, Τηλ. επικοινωνίας 6976116205
Ο μαστός υπάρχει και στα δύο φύλα, τόσο στη γυναίκα όσο και στον άντρα και αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα για την κατάταξη του ανθρώπου στην τάξη των θηλαστικών. Στη γυναίκα, ο μαστός υπόκειται σε πλήθος λειτουργικών και μορφολογικών μεταβολών, που σχετίζονται με τον έμμηνο κύκλο, την εγκυμοσύνη, τη γαλουχία και την εμμηνόπαυση. Αναπτύσσεται κατά και μετά την ήβη και φτάνει στη μέγιστή του ανάπτυξη στους τελευταίους μήνες της κύησης και στη γαλουχία. Στον άντρα, φυσιολογικά, ο μαστός βρίσκεται σε κατάσταση υποστροφής (ανανάπτυκτος) και λειτουργικά παραμένει ανενεργής. Ο δυναμικός αυτός ρόλος του μαστού έχει σαν συνέπεια πλήθος κλινικών και δυσλειτουργικών εκδηλώσεων που καθιστούν τα νοσήματα του μαστού, με πρώτο τον καρκίνο του μαστού, συχνότατα κλινικά προβλήματα.
Αναφορές στον καρκίνο του μαστού υπάρχουν από την αρχαιότητα. Ο Ηρόδοτος στο έργο του “Ιστορίαι” (Βιβλ. Γ΄) γράφει για εξελκωμένο όγκο του μαστού που εμφάνισε η Ατόσσα, κόρη του Κύρου και γυναίκα του Δαρείου, ενώ ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης είναι ο πρώτος που χρησιμοποιεί τον όρο “καρκίνωμα” για το μαστό. Στην αρχαιότητα και στην ελληνιστική περίοδο πολλοί μεγάλοι γιατροί της εποχής όπως ο Ηρόφιλος (331- 250π.Χ.), ο Ερασίστρατος (310-250π.Χ.), ο Ασκληπιάδης, 2ος αιώνας π.Χ., ο Κέλσος, 1ος αι. μ.Χ., ο Αρχιγένης, 1ος αι. μ.Χ., και φυσικά ο Γαληνός 2ος αι. μ.Χ. ασχολήθηκαν με τις εξελκώσεις-καρκινώματα του μαστού και εφάρμοσαν διάφορες θεραπείες όπως καταπλάσματα, καυτηριασμούς και χειρουργικές εκτομές.
Στους μεσαιωνικούς χρόνους ο Αέτιος (6ος αι. μ.Χ.) και ο Παύλος ο Αιγινίτης (7ος αι. μ.Χ.) συνέγραψαν αξιόλογα ιατρικά συγγράμματα στα οποία γίνονται αναφορές στα καρκινώματα του μαστού και στις θεραπείες που ανέπτυξαν. Πολύ πριν κατανοηθεί η αληθής βιολογική φύση του καρκίνου του μαστού, ο Galen (100μ.Χ.) υπέθεσε ότι ο καρκίνος του μαστού δεν είναι μόνο τοπική νόσος που περιορίζεται στο μαστό, αλλά είναι μία συστηματική νόσος από την αρχή και επομένως μη θεραπεύσιμη αποκλειστικά και μόνο με χειρουργικές μεθόδους. Γενικά η χειρουργική δεν αποτέλεσε τη θεραπεία επιλογής για τον καρκίνο του μαστού έως τον 16ο αι. όπου χειρουργοί, όπως οι Andreas Vesalius, Ambroise Pare, Wilheelm von Hilden και τον 17ο-18ο αι. οι χειρουργοί Johanes Scultetus, Nikolas Tulp, Richard Wiseman καθώς και οι Morgangni, Valsava, Le Dran, Jan-Luis Petit, Adrian Helvetius, Hendrik Ulhoorm, Astley Copper ανέπτυξαν χειρουργικές τεχνικές που οδήγησαν στη ριζική μαστεκτομή του Halsted το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Στις μέρες μας, πέραν της καθαρά μηχανιστικής θεωρίας του Halsted που ρίχνει το βάρος της θεραπείας στην έκταση της χειρουργικής επέμβασης, έχει κερδίσει έδαφος η σύγχρονη θεωρία του Fisher που θεωρεί ότι ο καρκίνος του μαστού είναι συστηματική νόσος από την αρχή, δηλαδή αφορά ολόκληρο τον ανθρώπινο οργανισμό και όχι μόνο το μαστό, ενώ πιο σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι ο ΚΜ είναι γονιδιακά ελεγχόμενος. Έτσι εκτός από τη χειρουργική επέμβαση που απαλλάσσει τον ασθενή από το καρκινικό φορτίο και η οποία είναι απαραίτητη τόσο για θεραπευτικούς λόγους όσο και για διαγνωστικούς (μελέτη της μορφής του καρκίνου), απαιτείται ανάλογα με την μορφή του καρκίνου και το στάδιό του, συμπληρωματική θεραπεία (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, ορμονοθεραπεία, στοχεύουσες θεραπείες).
Ο 20ός αι. σημαδεύτηκε από καθοριστικές εξελίξεις στη μελέτη, στη διάγνωση και στη θεραπεία του καρκίνου. Καθιερώθηκε η σταδιοποίηση της νόσου, με τη συμβολή της επιστήμης της Παθολογικής Ανατομικής και όπως αυτή εξελίσσονταν με τη βελτίωση των ιστολογικών εικόνων και την εφαρμογή στην καθημερινή κλινική πράξη των ογκογονιδίων και των ογκοπρωτεϊνών, υιοθετήθηκαν νέες κλινικές μέθοδοι, ενώ οι πρόοδοι στις απεικονιστικές εξετάσεις με πρώτη και κύρια τη μαστογραφία οδήγησαν σε μια επαναστατική αντιμετώπιση της νόσου που προς το τέλος του 20ού αι. επισφραγίστηκε με τις εξελίξεις στη μοριακή βιολογία και τη γενετική.
Ο Umberto Veronesi και οι συνεργάτες του της Ιατρικής Σχολής του Μιλάνου ήταν οι πρώτοι που πραγματοποίησαν τυχαιοποιημένες μελέτες προοπτικής και μέσα από αυτές οδηγήθηκαν σε συμπεράσματα υπέρ της συντηρητικής αντιμετώπισης, ενώ ο Fisher εξέφρασε την άποψη ότι στον καρκίνο του μαστού υπάρχουν παράγοντες στον ξενιστή (ασθενή) που επηρεάζουν τη μεταστατική εξέλιξη της νόσου και ότι οι λεμφαδένες αποτελούν μάλλον δείκτη της βιολογικής συμπεριφοράς της νόσου και της σχέσης του όγκου με τον ξενιστή (ασθενή) παρά φραγμό στην επέκτασή της. Όλες αυτές οι διαπιστώσεις οδήγησαν στις συντηρητικές χειρουργικές επεμβάσεις, οι οποίες με τη σύγχρονη εφαρμογή εξελιγμένων χημειοθεραπευτικών σχημάτων και τις προόδους στην ακτινοθεραπεία έχουν κερδίσει έδαφος σε βάρος των ριζικών-ακρωτηριαστικών χειρουργικών θεραπειών.
Στο κατώφλι του 21ου αι., στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές μεταβολές καθώς και η ευαισθητοποίηση των γυναικών απέναντι στη νόσο με τις επαναστατικές εξελίξεις στη διάγνωση έχουν συμβάλει στην αύξηση των καταγεγραμμένων περιστατικών, ώστε ο καρκίνος του μαστού σήμερα να αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές αιτίες νοσηρότητας και θνητότητας. Σύγχρονες επιδημιολογικές μελέτες μας δείχνουν ότι μία στις οκτώ γυναίκες θα έρθει αντιμέτωπη με τη νόσο. Ταυτόχρονα όμως οι εξελίξεις στην έρευνα, στη διαγνωστική προσέγγιση και στη θεραπευτική αντιμετώπιση που επιτελούνται στα ερευνητικά ινστιτούτα και στα ιατρικά κέντρα παγκοσμίως, από επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, είναι αδύνατον να απαριθμηθούν. Η αποτελεσματικότερη πρόληψη, η πρώιμη διάγνωση με βασικό παράγοντα τη γενικευμένη εφαρμογή της μαστογραφίας ειδικά της ψηφιακής, του υπερηχογραφήματος και της μαγνητικής μαστογραφίας, οι εξελίξεις στη χειρουργική ογκολογία και την ακτινοθεραπεία και γενικότερα στην επιστήμη της κλινικής ογκολογίας μας οδηγούν σε νέα πεδία αντιμετώπισης της νόσου.
Η κατανόηση του ρόλου των ογκογονιδίων και των ειδικών μεταλλάξεων που είναι ικανές και αναγκαίες για την εμφάνιση και τη λειτουργία των καρκινικών κυττάρων έχουν σαν αποτέλεσμα οι στοχεύουσες θεραπείες με στόχους τις μοριακές εκφράσεις των γονιδίων, όπως το Her 2/Neu κ.α. να είναι καθημερινή κλινική πράξη. Με τη μελέτη του DNA και του γενετικού σχεδιαγράμματος (προφίλ) μπορούμε να ξεχωρίσουμε με μεγαλύτερη σαφήνεια τις γυναίκες υψηλού κινδύνου. Οι πρόοδοι στη νανοτεχνολογία μας εφοδιάζουν με φάρμακα που είναι λιγότερο τοξικά και περισσότερο αποτελεσματικά.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος του μαστού είναι ένα μεγάλο βιολογικό πρόβλημα, αλλά ταυτόχρονα ελπίζουμε η θεραπεία του να μας επιτρέπει να έχουμε θεαματικά αποτελέσματα χωρίς να καταφεύγουμε να “τραυματίζουμε” ένα όργανο τόσο σημαντικό για τη γυναικεία υπόσταση, όπως ο μαστός.
