Του Στρατή Ψαριανού,
Γενικού Διευθυντή
Αγροτικής Οικονομίας και
Κτηνιατρικής της Περιφέρειας
O Δάκος της ελιάς είναι το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ελαιοπαραγωγοί στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες της Μεσογείου όπου καλλιεργείται η ελιά.
H ζημιά που προκαλεί ο δάκος στην ελιά, αν δεν καταπολεμηθεί έγκαιρα και σωστά με τη μέθοδο του δολωματικού ψεκασμού, είναι δυνατό να υπερβεί το 80% και να φθάσει στο 100%.
Ο δάκος είναι το έντομο το οποίο προσβάλλει μόνο τον καρπό της ελιάς και η ζημιά που προκαλεί είναι τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική. Ποσοτική γιατί μειώνεται η σάρκα του ελαιοκάρπου (μία προνύμφη μπορεί να καταναλώσει το 1/5 έως το ¼ της σάρκας του ελαιοκάρπου) και ποιοτική γιατί μεταβάλλονται τα χημικά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου.
Βιολογικός Κύκλος Δάκου
Ο Δάκος έχει 4-5 γενεές, αλλά και μέχρι 7 το έτος σε περιοχές με ήπιο χειμώνα και δροσερό καλοκαίρι. Μετά τη σύζευξή του γεννά μέχρι 500 αυγά, τα οποία τοποθετεί συνήθως ένα σε κάθε ελαιόκαρπο. Η πρώτη εναπόθεση αυγών στον ελαιόκαρπο γίνεται περίπου όταν πήξει ο πυρήνας του ελαιοκάρπου και τα θηλυκά είναι έτοιμα για ωοτοκία. Σε ένα μήνα περίπου από το αυγό προκύπτει το νέο έντομο το οποίο με τη σειρά του θα γεννήσει και αυτό 500 αυγά.
Εάν υποθέσουμε ότι ένας δάκος μας δίνει 220 θηλυκούς, τότε στην επόμενη γενεά θα έχουμε 220 Χ 220 = 48.400 δάκους, οι οποίοι στην επόμενη γενεά θα γίνουν 48.400 Χ 220 = 10.648.000 και στην επόμενη γενεά 10.648.000 Χ 220 = 2.342.560.000 και στην επόμενη γενεά 2.342.000.000 Χ 220 = 515.363.200.000 δάκοι. Δηλαδή από έναν δάκο θα έχουμε δισεκατομμύρια δάκους. Αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει να γίνει ο 1ος Δολωματικός Ψεκασμός ΕΓΚΑΙΡΑ και ΣΩΣΤΑ, ούτως ώστε να καταστρέψουμε τον μεγαλύτερο πληθυσμό δάκου που υπάρχει στον ελαιώνα πριν ακόμη αρχίσει την σύζευξη και την ωοτοκία.
Συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη του Δάκου
Οι κλιματολογικές συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη του δάκου είναι ο ήπιος χειμώνας, με αποτέλεσμα να μην έχουμε θανάτωση ειδικά των ακμαίων του Δάκου, και οι βροχές κατά την διάρκεια του καλοκαιριού διότι η σχετική υγρασία σε ποσοστό 65% έως 100% ευνοεί την ανάπτυξη του δάκου.
Αντιθέτως οι υψηλές θερμοκρασίες > 33 βαθμών Κελσίου αρχίζουν να δημιουργούν προβλήματα στο δάκο και σε υψηλότερες την θανάτωσή του.
Μετακίνηση Δάκου
Ο δάκος μπορεί να μετακινηθεί σε αποστάσεις από 2 έως 4 χιλιόμετρα ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες και την διαθεσιμότητα του ελαιοκάρπου.
Οι μέθοδοι καταπολέμησης του δάκου είναι οι παρακάτω:
- Δολωματικός τρόπος καταπολέμησης
- Ψεκασμοί Κάλυψης
- Βιολογική Καταπολέμηση
- Απωθητικά Μέσα του Δάκου
ΔΟΛΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΔΑΚΟΥ
Ο δολωματικός ψεκασμός είναι η φθηνότερη μέθοδος καταπολέμησης του δάκου και εφαρμόζεται στη χώρα μας από το 1957. Είναι η μόνη μέθοδος φυτοπροστασίας που το κράτος κάθε χρόνο χρηματοδοτεί με ένα σημαντικό ποσό και αυτό γίνεται μόνο στην ελαιοκαλλιέργεια.
Στη Λέσβο εφαρμόζεται ο δολωματικός ψεκασμός με ψεκαστήρες πλάτης. Για να γίνει η εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού πρέπει σε διάστημα 8 συνεχόμενων ημερών όλος ο ελαιώνας της Λέσβου να ψεκασθεί με την μέθοδο του δολωματικού ψεκασμού. Αυτό σημαίνει ότι ανάλογα με την πυκνότητα των δένδρων ανά στρέμμα, σε κάθε 3 ή 2 ή 1 δένδρα πρέπει να ψεκάζουμε το ένα ρίχνοντας 300ml ψεκαστικό διάλυμα στο εσωτερικό φύλλωμα του κάτω μέρους του δένδρου και ποτέ στον κορμό του ελαιοδέντρου. Με τα 5.600.000 συμβατικά δένδρα που υπήρχαν το 2018, και με 600 εργάτες ψεκαστές που έχει ο εργολάβος, πρέπει ο κάθε ψεκαστής να ρίχνει την ημέρα 150 λίτρα ψεκαστικού διαλύματος, δηλαδή να ρίχνει 12 ψεκαστήρες την ημέρα. Άρα θα ψεκάζει 500 δένδρα και επομένως θα καλύπτει ελαιώνα με 1.000 ή 1.500 δένδρα.
Κύριο χαρακτηριστικό όμως της μεθόδου του δολωματικού ψεκασμού είναι ότι απαιτείται ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ. Χωρίς ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ο δολωματικός ψεκασμός θα έχει μειωμένα ποσοστά επιτυχίας έως απογοητευτικά.
Συλλογική προσπάθεια πολύ απλά σημαίνει ότι για την εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού απαιτείται η συμμετοχή του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας (ΔΑΟ και ΔΑΟΚ) της Περιφέρειας, των τοπικών φορέων των δημοτικών διαμερισμάτων (Κοινότητες – Συνεταιρισμοί – Ιδιωτικά Ελαιοτριβεία – Τοπικοί Σύλλογοι) και τέλος των ελαιοπαραγωγών. Χωρίς την συμμετοχή όλων αυτών η εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού δεν θα έχει επιτυχία.
Πιο συγκεκριμένα την ευθύνη για την ΕΓΚΑΙΡΗ εφαρμογή του πρώτου δολωματικού ψεκασμού έχει το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, οι Αγροτικές και οικονομικές υπηρεσίες της κάθε Περιφέρειας. Απαιτείται όντως να τρέξουν κάποιοι γεωπόνοι των υπηρεσιών της Περιφέρειας προκειμένου να φθάσουμε στο σημείο να έχουμε έτοιμα τα συνεργεία ψεκασμού για την εφαρμογή του 1ου δολωματικού ψεκασμού σε όλο τον ελαιώνα. Την ευθύνη όμως για τη ΣΩΣΤΗ εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού έχουν οι ίδιοι οι παραγωγοί και τα ελαιοτριβεία (Συνεταιριστικά και Ιδιωτικά), οι οποίοι έχουν άμεσο όφελος από την καταπολέμηση του δάκου.
Τα τελευταία 7 χρόνια στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, η καταπολέμηση του δάκου γίνεται από συνεργεία ψεκασμού που ανήκουν σε εργολάβο, ενώ τα προηγούμενα χρόνια στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου γινόταν από τις ΔΑΟ και ΔΑΟΚ της Περιφέρειας. Σημειωτέον ότι ήμασταν η μόνη Περιφέρεια που τον δολωματικό ψεκασμό τον υλοποιούσε η υπηρεσία, ενώ σε όλη την Ελλάδα τον έκανε ο εργολάβος. Ποια είναι όμως η διαφορά μεταξύ συνεργείων της υπηρεσίας και συνεργείων του εργολάβου για τα οποία γίνονται τόσες συζητήσεις; Η απάντηση είναι καμία διότι οι ίδιοι σχεδόν εργάτες συμμετέχουν στα συνεργεία της υπηρεσίας αλλά και του εργολάβου.
Το πρόβλημα της ΣΩΣΤΗΣ εφαρμογής του δολωματικού ψεκασμού για τη ΛΕΣΒΟ
Για να γίνει σωστά η εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού στη Λέσβο πρέπει να δούμε τα προβλήματα εφαρμογής του δολωματικού ψεκασμού και να βρούμε όλοι μαζί πρακτικούς τρόπους να τα αντιμετωπίσουμε.
Η σωστή εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού, δηλαδή το να ψεκασθεί σωστά όλος ο ελαιώνας είναι δουλειά των παραγωγών, των ελαιοτριβείων και των φορέων του δημοτικού διαμερίσματος. Δεν είναι σε καμία περίπτωση δουλειά των Γεωπόνων, όπως κακώς επικρατεί. Η δουλειά του Γεωπόνου είναι να δώσει οδηγίες στους αρχιεργάτες και τους ψεκαστές πώς θα ψεκάσουν. Δεν έχει καμία δουλειά να παρακολουθεί ο γεωπόνος τον ψεκαστή. Δυστυχώς το λάθος των παραγωγών είναι ότι επαναπαύονται και αφήνουν την καταπολέμηση του δάκου σε άλλους. Έχουν αποκτήσει την νοοτροπία ότι αυτό είναι δουλειά του κράτους. Πράττουν όμως το μεγαλύτερο λάθος.
1ο Πρόβλημα: Προσδιορισμός του χρόνου εφαρμογής των ψεκασμών
Την ευθύνη έναρξης του 1ου δολωματικού ψεκασμού έχουν οι ΔΑΟ και ΔΑΟΚ της Περιφέρειας με τις παρακάτω προϋποθέσεις:
- Έγκαιρη κατανομή πιστώσεων από το ΥΠΑΑΤ
- Ομαλή διεξαγωγή της διαγωνιστικής διαδικασίας (κατάθεση προσφορών από υποψήφιους αναδόχους)
Εάν γίνει νωρίτερα τότε η αποτελεσματικότητα θα είναι μειωμένη και θα χρειασθεί νέος ψεκασμός, ενώ αν γίνει αργότερα τότε θα έχουμε εναποθέσεις αυγών και δημιουργία νέας γενιάς με αυξημένο πληθυσμό. Επίσης οι ίδιες υπηρεσίες της Περιφέρειας έχουν την ευθύνη για την παρακολούθηση και εξέλιξη του πληθυσμού του δάκου και την ημερομηνία έναρξης των επόμενων δολωματικών ψεκασμών.
2ο Πρόβλημα: Σύνθεση συνεργείων ψεκασμού – Έλεγχος αυτών
Με την πρακτική που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια τα συνεργεία ψεκασμού έχουν 8 ή 4 εργάτες-ψεκαστές και έναν αρχιεργάτη. Ο αρχιεργάτης είναι το άτομο το οποίο είναι γνώστης της περιοχής και συγχρόνως παρακολουθεί τους ψεκαστές εάν ψεκάζουν σωστά. Αυτό στην πράξη δεν γίνεται διότι λόγω μείωσης του προσωπικού, στα συνεργεία της Λέσβου ο αρχιεργάτης είναι και παρασκευαστής αλλά και μεταφορέας του ψεκαστικού διαλύματος.
Τίθεται επομένως το θέμα ότι τα συνεργεία ψεκασμού δεν κάνουν σωστά την δουλειά τους για πολλούς και διάφορους λόγους. Η λύση είναι να καθιερώσουμε ένα σύστημα εφαρμογής του δολωματικού ψεκασμού στο οποίο την ευθύνη θα έχουν οι ίδιοι οι παραγωγοί.
Το σύστημα ψεκασμού είναι σε κάθε δημοτικό διαμέρισμα οι παραγωγοί σε συνεργασία με την κοινότητα, τα ελαιοτριβεία (Ιδιωτικά – Συνεταιριστικά) και τους συλλόγους του χωριού, να προτείνουν τους εργάτες αλλά και τους αρχιεργάτες που θα κάνουν τον δολωματικό ψεκασμό των ελαιοδέντρων. Ο σκοπός είναι να εκλέξουν ικανά άτομα – ψεκαστές που να μπορούν να ψεκάσουν τα ελαιόδεντρα, καθώς και αρχιεργάτες που γνωρίζουν την περιοχή και θα συντονίζουν τους ψεκαστές. Για να μην δημιουργηθούν παρεξηγήσεις μεταξύ των κατοίκων – φορέων, προτείνω η εκλογή των ενδιαφερόμενων εργατών και αρχιεργατών να γίνεται με μυστική ψηφοφορία.
Επίσης για κάθε συνεργείο ψεκασμού του δημοτικού διαμερίσματος θα ορίζεται ένας ή περισσότεροι εκπρόσωποι των παραγωγών οι οποίοι θα παρακολουθούν το συνεργείο ψεκασμού, εάν κάνουν σωστά τη δουλειά τους, σύμφωνα με τις υποδείξεις της υπηρεσίας και των Γεωπόνων. Σε κάθε περίπτωση ο ψεκασμός των ελαιοδέντρων είναι δουλειά των παραγωγών και όχι των γεωπόνων. Δεν χρειάζεται και είναι λάθος πίσω από κάθε ψεκαστή να υπάρχει γεωπόνος. Οι ίδιοι οι παραγωγοί και οι τοπικοί φορείς θα έχουν την έννοια της σωστής εφαρμογής του δολωματικού ψεκασμού.
3ο Πρόβλημα: Περιφραγμένα και κλειδωμένα ελαιοκτήματα
Με τη μέχρι σήμερα πρακτική στα περιφραγμένα και κλειδωμένα ελαιοκτήματα δεν γίνεται δολωματικός ψεκασμός των ελαιοδέντρων παρά μόνο περιφερειακά αυτών. Αυτό σημαίνει ότι στα κτήματα αυτά έχουμε προσβολές ελαιοκάρπου, ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό του δάκου και επειδή το ποσοστό αυτών των κτημάτων είναι μεγάλο (μέσος όρος 15%-20%) τα ποσοστά εφαρμογής των δολωματικών ψεκασμών θα είναι και αντίστοιχα τουλάχιστον μειωμένα. Η λύση είναι αυτά τα κτήματα να ανοίγονται με ευθύνη των παραγωγών για να γίνονται οι δολωματικοί ψεκασμοί. Οι ίδιοι οι παραγωγοί πρέπει να καταλάβουν αυτή την ανάγκη και να συμβάλλουν με όλες τις δυνάμεις τους να ψεκαστούν τα περιφραγμένα ελαιοκτήματα.
4ο Πρόβλημα: Βιολογικά ελαιοκτήματα
Σε διάσπαρτα ελαιοκτήματα σε όλο τον ελαιώνα της Λέσβου, το 2018 καλλιεργούνται 1.500.000 ελαιόδεντρα, στα οποία τα τελευταία χρόνια δεν γίνεται σχεδόν καμία καταπολέμηση του δάκου, εκτός ενός ποσοστού 2%-3%. Η έκταση που καταλαμβάνει ο διάσπαρτος βιολογικός ελαιώνας στη Λέσβο ανέρχεται σε ποσοστό 25%. Για να σταματήσει και εδώ η εστία ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού του δάκου η λύση είναι να υποχρεώσει το κράτος τους βιοκαλλιεργητές να κάνουν καταπολέμηση του δάκου με σκευάσματα που θα προτείνει η ΔΑΟ της Περιφέρειας, ώστε να υπάρχει έλεγχος.
Διαφορετικά να χάνουν την όποια οικονομική ενίσχυση παίρνουν από το κράτος. Σε διαφορετική περίπτωση ίσως θα πρέπει και τα βιολογικά ελαιοκτήματα να ψεκάζονται με τη μέθοδο του δολωματικού ψεκασμού, όπως και τα συμβατικά, διότι διαφορετικά θα αποτελούν εστίες και θα κάνουν ζημιά τόσο στους παραγωγούς που τα κατέχουν όσο και στους υπόλοιπους.
5ο Πρόβλημα: Αγροτικό δίκτυο – Δύσβατες περιοχές
Το αγροτικό δίκτυο της Λέσβου σε πολλά σημεία είναι κατεστραμμένο και χρειάζεται άμεση επιδιόρθωση για την πρόσβαση των συνεργείων δολωματικού ψεκασμού. Επίσης υπάρχουν δύσβατες περιοχές όπου δεν υπάρχει αγροτικό δίκτυο και ο μόνος τρόπος μεταφοράς του φαρμάκου είναι τα ζώα. Σε αυτή την περίπτωση η λύση που προτείνεται είναι οι τοπικοί φορείς να συμβάλλουν στην εξεύρεση ζώων μεταφοράς του ψεκαστικού διαλύματος με εκπρόσωπο των παραγωγών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Έχοντας 25% βιολογικά κτήματα αψέκαστα και 15%-20% περιφραγμένα – κλειδωμένα και αυτά αψέκαστα, έχουμε αμέσως έναν ελαιώνα που σε ποσοστό μεγαλύτερο του 40% δεν γίνεται καμία καταπολέμηση του δάκου. Άρα σε ένα ποσοστό τουλάχιστον 40% του ελαιώνα έχουμε απρόβλεπτες εκρήξεις πληθυσμών γιατί εκεί δημιουργούνται φυσικά εκτροφεία δάκου που απλώνονται μετά σε όλη την περιοχή. Ο δολωματικός ψεκασμός πριν ακόμη ξεκινήσει έχει αποτύχει. Σε αυτή την περίπτωση περιμένουμε να γίνει καταπολέμηση του δάκου με τις δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες για το δάκο (βαρύς χειμώνας – υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι).
Είναι επομένως καιρός να αλλάξουμε την εφαρμογή του δολωματικού ψεκασμού. Είναι καιρός όλοι μαζί Γεωπόνοι, Παραγωγοί, Φορείς κ.λ.π. να φροντίσουμε για να παράγει χρήμα ο ελαιώνας της Λέσβου. Είναι καιρός την εποχή που γίνεται ο δολωματικός ψεκασμός να τον μετατρέψουμε σε μια γιορτή και όλοι μαζί να είμαστε στον Ελαιώνα. Ο Ελαιώνας εάν προσεχθεί μπορεί να δώσει χρήμα, αρκεί αυτό να το καταλάβουμε, αρκεί να προσπαθήσουμε.
Είναι καιρός ο παραγωγός να σηκωθεί από τον καναπέ του και να γίνει Ενεργός Γεωργός.
Σημαντική Παρατήρηση – Πρόταση:
Με την υπάρχουσα διαδικασία καταπολέμησης του δάκου με τη μέθοδο του δολωματικού ψεκασμού το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων διαθέτει ένα κονδύλιο για την κάλυψη των εργατικών αναγκών των συνεργείων ψεκασμού και των τομεαρχών Γεωπόνων. Τα φάρμακα (συνήθως 4) τα δίνει στις υπηρεσίες της Περιφέρειας το ίδιο το Υπουργείο. Με τα χρήματα και τα φάρμακα που δίνει το Υπουργείο για τη Λέσβο μπορούν να γίνουν το ανώτερο στη Λέσβο 3,5 ψεκασμοί για διάστημα 28 ημερών. Το πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι εάν χρειάζεται να γίνουν τοπικοί ψεκασμοί ή επιπλέον καθολικοί ψεκασμοί στον ελαιώνα της Λέσβου δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα.
Μία πρόταση που θέτω για συζήτηση είναι όλα τα χρήματα που διαθέτει το Υπουργείο για τη δακοκτονία να τα χορηγεί ως φάρμακα και την καταπολέμηση του δάκου με την μέθοδο των δολωματικών ψεκασμών να την κάνουν οι ίδιοι οι παραγωγοί ή εκπρόσωποι αυτών με μη αμειβόμενα συνεργεία. Το όφελος σε αυτή την περίπτωση είναι ότι θα έχουν την δυνατότητα οι παραγωγοί να κάνουν όσους δολωματικούς ψεκασμούς χρειάζονται για την καταπολέμηση του δάκου.
Ίσως η πρόταση αυτή να είναι δύσκολη διότι εδώ χρειάζεται να εφαρμόσουμε τη θεωρία ότι όλοι μαζί θα κάνουμε καταπολέμηση του δάκου και το κέρδος θα είναι για όλους. Όλοι μαζί θα κοιτάξουμε να γίνει παραγωγικός ο ελαιώνας. Όλοι θα πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία και να νοικιάζουμε τα ελαιοκτήματα για 15 και 20 χρόνια, ώστε ο ενοικιαστής να μπορεί να κλαδέψει, να λιπάνει και να περιποιηθεί το κτήμα του. Είναι λάθος να νοικιάζει κάποιος ένα ελαιόκτημα για να συγκομίσει μόνο τον ελαιόκαρπο. Λάθος και για τον ιδιοκτήτη και για τον ενοικιαστή.
Ας φροντίσουμε επομένως όλοι μαζί να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα που έχουν σχέση με την ελαιοκαλλιέργεια. Όλοι μαζί επιστήμονες, γεωπόνοι, παραγωγοί μπορούμε. Ας το προσπαθήσουμε.
