Την ερχόμενη Πέμπτη, παραμονή του «Αγιού Γιαννιού τ’ Ηλ’τρουπιού», όπως λένε στην Αγιάσο, από τις 9 το βράδυ και μετά, ο Πολιτιστικός Καρναβαλικός Σύλλογος «Σάτυρος» ανάβει τις παραδοσιακές φωτιές «τ’ Αγιού Γιαννιού» σε γειτονιές του χωριού, και συγκεκριμένα στην Καρυά, στην Αγορά, στο Σταυρί και στο Καμπούδι, όπου θα αναβιώσουν τα παραδοσιακά έθιμα κάψαλα ή «άγιστρου» και κλήδονας.
Σε καθεμιά από τις παραπάνω γειτονιές ο Σύλλογος θα εφοδιάσει άτομα με τα απαραίτητα υλικά για το άναμμα της φωτιάς, το τηγάνισμα της πίτας και το βγάλσιμο του Κλήδονα και κάθε ομάδα θα οργανώσει ελεύθερα και ανεξάρτητα από τις άλλες την αναβίωση των εθίμων. Μικροί και μεγάλοι θα συναντηθούν στην υπερπήδηση της φωτιάς και στην εκφώνηση παλιών παραδοσιακών στίχων του Κλήδονα, για να θυμηθούν οι παλαιότεροι και να μάθουν οι νεότεροι τα πατροπαράδοτα έθιμά μας.
Θυμίζουμε πως τα λαϊκά έθιμα και οι δοξασίες που συνδέονται με τη γιορτή του Άη Γιαννιού στις 24 Ιουνίου είναι πανάρχαια και σχετίζονται με την κίνηση του ήλιου. Σε πολλά μέρη η μέρα αυτή ονομάζεται λιοτρόπι και η γιορτή τ’ Άη Γιαννιού τ’ Ηλ’τρουπιού, γιατί στο χριστιανικό εορτολόγιο τοποθετήθηκε πάνω στη θερινή τροπή του ήλιου (θερινό ηλιοστάσιο). Στις 21 προς 22 Ιουνίου ο ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της τροχιάς του, πράγμα που για τους λαούς που κατοικούμε στο βόρειο ημισφαίριο σημαίνει ότι περνά από το πλησιέστερο σε μας σημείο, γι’ αυτό και οι μέρες είναι οι μεγαλύτερες του έτους.
Τα έθιμα της γιορτής χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σ’ αυτά που συμβολίζουν τον ήλιο αναπαράγοντας τη μορφή του στη γη, όπως οι φωτιές του Άη Γιαννιού, τα λεγόμενα στην Αγιάσο κάψαλα ή άγιστρου που γινόταν στις 23 Ιουνίου (παραμονή των Γενεθλίων του Ιωάννου Προδρόμου του Βαπτιστού). Η λέξη άγιστρου προέρχεται απ’ τη λέξη «αγιστόν» που σημαίνει το εξαγνισμένο και που με τη σειρά της προέκυψε από τη λέξη άγος που θα πει μόλυσμα. Το έθιμο να ανάβουν φωτιές είναι πανευρωπαϊκό, με πολλές όμως παραλλαγές από τόπο σε τόπο. Η φωτιά έχει καθαρτικό και αποτρεπτικό περιεχόμενο, δηλαδή εξαγνίζει – καθαρίζει το σώμα και το πνεύμα και παράλληλα ξορκίζει – διώχνει το κακό.
Μια άλλη κατηγορία εθίμων είναι αυτά που αποσκοπούν στην αξιοποίηση της δύναμης του ήλιου, όπως οι διάφορες μαντικές πρακτικές, με κυρίαρχο τον Κλήδονα. Τις μέρες του θερινού ηλιοστασίου η αποκαλυπτική δύναμη του ήλιου είναι τόσο ισχυρή που – σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη – γίνεται ικανή να φανερώνει ακόμα και τα μελλούμενα. Υπάρχουν κατά τόπους διάφορα είδη μαντικών πράξεων που γίνονται την παραμονή ή ανήμερα της γιορτής του Άη Γιαννιού. Το πιο γνωστό μαντικό έθιμο, ωστόσο, είναι ο Κλήδονας. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κληδών», που σημαίνει λέξεις ή φράσεις που ακούγονται κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδεται έπειτα προφητική σημασία. Αυτά τα τυχαία προφητικά ακούσματα με την πάροδο του χρόνου έγιναν στιχάκια που διασώζονται μέχρι σήμερα από την προφορική λαϊκή μας παράδοση (τα λεγόμενα «λόγια του κλήδονα»).
