Κρυμμένο για αιώνες κάτω από το χώμα και τις παρεμβάσεις του χρόνου, το αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης αποτελεί έναν πολιτισμικό θησαυρό ανεκτίμητης αξίας για την ιστορία της Λέσβου, αλλά και για το σύνολο της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Πρόκειται για ένα μνημείο που δεν εξυπηρετεί μόνο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, αλλά φέρει ταυτόχρονα την προοπτική της σύγχρονης πολιτιστικής ζωής. Η αποκατάσταση και επαναλειτουργία του, μετά από δεκαετίες προσπαθειών, παραμένει ζητούμενο για τη Μυτιλήνη και τους κατοίκους της.
Το ελληνιστικό θέατρο (2ος αι. π.Χ.) αποτελεί το επιφανέστερο δημόσιο μνημείο της αρχαίας πόλης της Μυτιλήνης. Κατασκευάστηκε στο ψηλότερο σημείο της πόλης, δίπλα στα μεσόγεια τείχη, σε έναν εξαιρετικό χώρο, που πιστεύεται ότι στην αρχαιότητα ήταν άλσος. Ήταν ορατό και από εκείνους που προσέγγιζαν την πόλη από τη θάλασσα, μέσω των δύο λιμανιών της. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θέατρα του αρχαίου κόσμου, καθώς σύμφωνα με τον Πλούταρχο στο Βίο του Πομπήιου, αποτέλεσε το πρότυπο, πάνω στο οποίο βασίστηκε η κατασκευή των μόνιμων λίθινων θεάτρων της Ιταλίας. Ο Πομπήιος, έχοντας στενή σχέση με τον Λέσβιο ιστορικό και λόγιο Θεοφάνη, απελευθέρωσε τη Μυτιλήνη το 62 π.Χ. και κατήργησε τις ισχύουσες δυσμενείς οικονομικές κυρώσεις. Η πόλη γιόρτασε το θρίαμβο του Ρωμαίου αυτοκράτορα στο θέατρο. Ο Πομπήιος το θαύμασε και έδωσε την εντολή στους αρχιτέκτονές του να το σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν στη Ρώμη ένα αντίγραφό του, μεγαλύτερο όμως και λαμπρότερο. Η χωρητικότητα του πεταλόσχημου κοίλου υπολογίζεται περίπου σε 18.000 θεατές και έχει μέγιστη διάμετρο 124,60 μ., ενώ η ορχήστρα 25,12 μ..
Στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. αφαιρέθηκαν τα μπροστινά εδώλια και κατασκευάστηκε ένας ψηλός αναλημματικός τοίχος περιμετρικά της ορχήστρας για να προστατευτούν οι θεατές των χαμηλότερων θέσεων από τα βίαια δρώμενα, καθώς πλέον το θέατρο λειτουργούσε ως αρένα.
Στους επόμενους αιώνες, οι λειτουργίες του εγκαταλείφθηκαν πλήρως και το μνημείο άρχισε να παρακμάζει. Το πιο καταστροφικό χτύπημα ήρθε κατά τη διάρκεια των βυζαντινών και οθωμανικών χρόνων, όταν σημαντικό μέρος των μαρμάρινων εδωλίων του θεάτρου αφαιρέθηκε για να χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό σε νέες κατασκευές της πόλης. Έτσι, το αρχαίο θέατρο μετατράπηκε σιωπηλά σε “λατομείο”, χάνοντας μεγάλο μέρος από την αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική του ταυτότητα.
Η συστηματική αρχαιολογική έρευνα και προσπάθεια αποκατάστασης ξεκίνησε μόλις στα τέλη του 20ού αιώνα. Μελέτες και σωστικές επεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου, με σκοπό την αποτύπωση της μορφής του μνημείου, τη στερέωση των σωζόμενων δομικών στοιχείων και την επεξεργασία σχεδίου αποκατάστασης. Παρά τις τεχνικές δυσκολίες, η τοπική κοινωνία και η επιστημονική κοινότητα δεν εγκατέλειψαν το όραμα της ανάδειξής του.
Η πρώτη μεγάλη στιγμή ήρθε το καλοκαίρι του 2017, όταν το Υπουργείο Πολιτισμού, έπειτα από γνωμοδότηση της αρμόδιας αρχαιολογικής υπηρεσίας, έδωσε την άδεια για την πραγματοποίηση θεατρικής παράστασης στο χώρο του αρχαίου θεάτρου, για πρώτη φορά μετά αιώνες σιωπής. Ήταν ένα γεγονός ιδιαίτερα φορτισμένο συγκινησιακά, καθώς σήμαινε το ξύπνημα ενός μνημείου από τη λήθη. Έκτοτε, έχουν γίνει επιμέρους παρεμβάσεις βελτίωσης της προσβασιμότητας, αλλά το έργο της πλήρους αποκατάστασης παραμένει ανολοκλήρωτο.
Η σημασία της αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου της Μυτιλήνης δεν είναι μόνο αισθητική ή τουριστική. Το μνημείο αυτό μπορεί να μετατραπεί σε πολιτιστικό πυρήνα με διαχρονική εμβέλεια, ενισχύοντας τη σύνδεση του σύγχρονου πολίτη με το παρελθόν του, ενώ παράλληλα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μοχλό για την πολιτιστική και οικονομική αναζωογόνηση του νησιού. Η Λέσβος, πέρα από τις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει, έχει την ευκαιρία να αναδείξει το ιστορικό της βάθος με τρόπο βιώσιμο και συμμετοχικό. Το ζητούμενο πλέον δεν είναι μόνο η τεχνική αναστήλωση, αλλά η θεσμική και κοινωνική ενεργοποίηση υπέρ της λειτουργικής επαναφοράς του θεάτρου στη ζωή του τόπου. Ο θησαυρός της Μυτιλήνης δεν πρέπει να παραμείνει θαμμένος στα πρακτικά των υπηρεσιών, αλλά να αναδυθεί πλήρως ως σύμβολο πολιτισμού, ιστορικής μνήμης και τοπικής περηφάνιας.
