του Βαγγέλη Αξιώτη*
Η παραμονή μου στην Ρώμη για 2 εβδομάδες κατά την διάρκεια των διακοπών των Χριστουγέννων θα μου επιτρέψει να κάνω μία παρένθεση στην φυτική βιοποικιλότητα των νήσων της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και να στρέψω την προσοχή μου στην λεγόμενη «αστική βιοποικιλότητα», κάνοντας αναφορές στην αιώνια πόλη. Της πόλης που διαμόρφωσε ολοκληρωτικά τον τρόπο σκέψης μου για περισσότερο από 10 χρόνια.
Αυτή την περίοδο του χρόνου στην Ρώμη επικρατεί ένα μοναδικό τοπίο από δρόμους σκεπασμένους από κιτρινισμένα φύλλα φυλλοβόλων δρυών και καταπράσινων λιβαδιών στα τεράστια και πανέμορφα πάρκα της. Τοπίο εγκλωβισμένο στον ψυχρό χειμώνα με τις χαρακτηριστικές απότομες και έντονες καταιγίδες. Οι αναφορές μου λοιπόν στην βιοποικιλότητά της θα γίνουν με βάση αμέτρητες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί από καθηγητές βοτανικής από το πανεπιστήμιο “La Sapienza” της Ρώμης.
Η Ρώμη αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και πολυπληθέστερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες του νότου, η οποία βρίσκεται στο μέσον της Μεσογείου και επομένως δέχθηκε βιογεωγραφικές επιρροές τόσο από την δύση όσο και από την ανατολή. Η παρουσία του ποταμού Τίβερη, η ακτογραμμή των 20km, οι ηφαιστιογενείς λόφοι και οι πεδιάδες με τις λίμνες επηρεάζουν την συνολική εικόνα της φυτικής βιοποικιλότητας της Ρώμης. Ανήκει στον νομό Λάτσιο με μία συνολική έκταση 1.287km2 και με έναν πληθυσμό που ξεπερνά πλέον τους 3.000.000 κατοίκους. Πρωτεύουσα με εξαιρετικά μακρά ιστορία της ανθρώπινης επίδρασης στην βιοποικιλότητα, έντονη περιβαλλοντική ετερογένεια και μία μακρά παράδοση της έρευνας στην συστηματική βοτανική (Blassi et al. 2005, 2008a). Υπάρχουν αμέτρητες εργασίες βοτανικής οι οποίες επικεντρώνονται στην συστηματική καταγραφή των φυτών του αστικού κέντρου, των αρχαιολογικών χώρων ή των φυσικών καταφυγίων (Anzalone et al., 1990; Salerno et al., 2007; Ceschin et al. 2010; Scoppola & Lattanzi 2012).
Συνολικά στην Ρώμη έχουν καταγραφεί 1.649 είδη από 139 οικογένειες και 677 γένη. Η οικογένεια με τον μεγαλύτερο αριθμό ειδών είναι Poaceae (182 είδη), Asteraceae (175 είδη) και Fabaceae με 169 είδη. Ακολουθούν Brassicaceae (69 είδη), Lamiaceae (63 είδη), Apiaceae (58 είδη) και Rosaceae (50 είδη). Χαρακτηριστική είναι η παρουσία φυλλοβόλων δρυών της Μεσογείου, όπως Quercus cerris, Q. virgiliana, Q. frainetto, Q. robur, Q. dalechampii and Q. pubescens. Τα υπόλοιπα είδη είναι οι αειθαλείς βελανιδιές, όπως Quercus ilex στην ακτογραμμή, στις απότομες πλαγιές και στις κορυφές των φαραγγιών (Acosta et al. 2003; Blassi & Capotorti 2005). Η δυναμική της φυτικής βιοποικιλότητας σε μία πόλη, όπως η Ρώμη, είναι τόσο πολύπλοκη και αυτό δικαιολογεί πληθυσμιακές μεταβολές, όπως παρουσία ξενόφερτων ειδών (228 είδη που δεν ανήκουν στην επίσημη Ιταλική χλωρίδα), την εξαφάνιση μοναδικών ειδών, όπως Malcomia maritima στο Κολοσσαίο, Matthiola fruticulosa στους τοίχους του αρχαιολογικού χώρου «Παλατίνο», την εξαφάνιση της ορχιδέας Cephalanthera rubra από τις ακτές του νομού (Bianco et al. 2002) και την επανεμφάνιση ειδών που θεωρητικά είχαν εξαφανιστεί τόσο σε επίπεδο νομού, αλλά και εθνικό. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και η επανεμφάνιση του Trifolium latinum το οποίο θεωρήθηκε εξαφανισμένο για περισσότερο από έναν αιώνα στην Ιταλία (Conti et al. 1997). Επίσης το είδος Oenanthe lachenalii το οποίο εξαφανίστηκε πλέον από την αρχαία Αππία Οδό.
Επιλεκτικά, λοιπόν, στην οικογένεια Malvaceae θα βρούμε το είδος Abutilon theophrasti Medik. Στην Ιταλία θεωρείται ζιζάνιο για τις καλλιέργειες. Από την οικογένεια Amaryllidaceae θα βρούμε 15 διαφορετικά είδη Allium, τα μισά από τα οποία έχουμε αναφέρει στην βιοποικιλότητα των νησιών μας. Στην οικογένεια Ranunculaceae θα βρούμε την Anemone apennina L. subsp. Apennina, ενώ στην οικογένεια Asteraceae θα βρούμε την Anthemis arvensis L. subsp. arvensis, Anthemis arvensis L. subsp. incrassata, Anthemis cotula L. και Anthemis maritima L. Στις περίφημες «καμπανούλες» θα βρούμε τα είδη Campanula erinus L., C. rapunculus L., C. trachelium L. subsp. trachelium. Επίσης αναφέρονται 7 είδη Centaurea sp. και 4 είδη Centaurium sp. Στην πολύ γνωστή οικογένεια Cistaceae, στην οποία ανήκει ο γνωστός στα νησιά μας «αξίσταρος», στην Ρώμη θα βρούμε τα είδη Cistus creticus subsp. eriocephalus, Cistus monspeliensis L. και Cistus salvifolius L. subsp. salvifolius.
Τα είδη κρόκων που αναφέρονται είναι Crocus biflorus Mill. και Crocus suaveolens Bertol. Ένα ενδιαφέρον φυτό της οικογένειας Caryophyllaceae είναι και ο δίανθος. Στην Ρώμη έχουμε 3 διαφορετικά είδη. Το Dianthus armeria L. subsp. armeria, Dianthus carthusianorum L. subsp. tenorei (Lacaita) Pignatti και Dianthus sylvestris Wulfen subsp. longicaulis. Στην οικογένεια που ανήκουν τα υπερικά (Hypericaceae), θα βρούμε 8 διαφορετικά είδη ανάμεσα στα οποία και τα γνωστά Hypericum perfoliatum, H. perforatum, H. tetrapterum. Από τα ελίχρυσα αναφέρονται τα είδη Helichrysum italicum, Helichrysum litoreum και το γνωστό Helichrysum stoechas. Στην οικογένεια Lamiaceae ανήκουν και 7 διαφορετικά είδη μέντας, όπως Mentha aquatica, M. longifolia, M. microphylla, M. piperita, M. pulegium και Μ. suaveolens. Από τα είδη ρίγανης θα βρούμε αναφορά μόνο για το Origanum vulgare subsp. vulgare. Από τα είδη φασκόμηλου (Salvia sp.) τα Salvia clandestina L., Salvia glutinosa L., Salvia officinalis L., Salvia pratensis L. subsp. pratensis, Salvia verbenaca L. καθώς επίσης και Salvia virgata Jacq.
Φυσικά δεν λείπει και ο σιδερίτης (τσάι του βουνού) με το είδος Sideritis romana L. subsp. romana. Στην οικογένεια Lamiaceae γνωρίζουμε ότι ανήκει επίσης και το είδος Stachys sp. Εννέα διαφορετικά είδη Stachys με ενδιαφέρον για το Stachys byzantina C. Koch [D].
Από τα είδη πεύκης (Pinaceae), αυτά που θα συναντήσει κάποιος από το αεροδρόμιο Fiumicino κατά μήκος του δρόμου που οδηγεί προς την Ρώμη, καθώς επίσης στους λόφους και πάρκα της πρωτεύουσας είναι Pinus halepensis, Pinus pinaster subsp. pinaster και Pinus pinea. Τα πλατάνια της (οικογένεια Platanaceae), είναι Platanus hispanica και Platanus orientalis τα οποία θα τα βρούμε κατά μήκος του Τίβερη, στην Αππία οδό και στα πάρκα.
Η λίστα των ειδών είναι τεράστια και φυσικά είναι αδύνατον με ένα άρθρο να συμπεριλάβω όλα τα είδη που αναφέρονται στις βοτανικές μελέτες. Εδώ πραγματοποιήθηκε μία στοιχειώδης αναφορά σε κάποια είδη που μπορεί κάποιος εύκολα να συναντήσει στα πάρκα και στα μνημεία της Ρώμης. Οι εθνοφαρμακολογικές αναφορές από την άλλη ανοίγουν ένα τεράστιο κεφάλαιο στην ιστορία της Ιταλίας, που χάνονται μέσα στις χιλιετίες σε ιστορικά κείμενα καλά φυλασσόμενα σε μοναστήρια και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά με προϊόντα τα οποία ακόμα κυκλοφορούν στο εμπόριο. Όλα αυτά μαζί με τα πολύπλοκα πολιτισμικά στοιχεία του ανθρώπινου είδους συνθέτουν ένα υπέροχο μωσαϊκό στην εξέλιξή μας, όπου η φύση πρωταγωνιστεί και καθορίζει την πορεία μας.
- *Φαρμακοποιός / Χημικός Φαρμάκων, διδάκτορας Ιατρικής σχολής “La Sapienza” της Ρώμης
- Μεταδιδακτορικός ερευνητής της Φαρμακευτικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
- Email: [email protected]
