Στο σημερινό φύλλο της Τετάρτης εξερευνούμε μια ακόμη αρχοντική κατοικία της Μυτιλήνης, αντιπροσωπευτική της πρωτοφανούς οικονομικής και ως συνέπεια αρχιτεκτονικής «άνοιξης» στην Λέσβο την περίοδο μεταξύ 1850 και 1912 περίπου, την οικία του γόνου επιφανούς μυτιληνιάς οικογένειας της διασποράς, του Αντώνη Κούμπα επί της Σαπφούς, κάθετα της Ερμού.
Η οικία Αντώνη Κούμπα
Η οικία αυτή ανήκε στον Αντώνιο Κούμπα, γόνο παλιάς και πολυπληθούς μυτιληναίας οικογένειας γαιοκτημόνων και εμπόρων της διασποράς. Κτίστηκε το 1900 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αργύρη Αδαλή, στην οδό Σαπφούς, στην συνοικία του «Αρχοντομαχαλά». Η χρονολογία ανέγερσης της οικίας είναι χαραγμένη στο υπέρθυρο της κύριας εισόδου. Σύμφωνα με την αποτύπωση του σχεδίου πόλης του 1929, ανέρχεται σε 300 μ2 περίπου.
Τα μέλη της οικογένειας Κούμπα αναφέρονται σε πολλές αρχειακές πηγές και ασχολούνταν με επενδύσεις σε ελαιοκτήματα και με εμπόριο στην αγορά της Μυτιλήνης. Άλλα μέλη της οικογένειας αναδείχτηκαν σε πλούσιους εμπόρους και επιχειρηματίες της διασποράς, όπως στην Αίγυπτο, στο Ταϊγάνι της Ρωσίας και στη Βραΐλα της Ρουμανίας. Ακόμη κάποια μέλη της οικογένειας ασχολήθηκαν με τα κοινά.
Ο Αντώνιος Κούμπας ήταν έμπορος στην Αίγυπτο, όπως και ο αδερφός του Νικόλαος Κούμπας. Διατέλεσε δημογέροντας Μυτιλήνης στα 1900. Ήταν ανιψιός του Μιχαήλ Κούμπα, πλουσιότατου μεγαλοεπιχειρηματία και συνεταίρου του Π. Μ. Κουρτζή.
Νυμφεύθηκε την Όλγα Βενλή, απόγονο γνωστής οικογένειας εμπόρων και δημογερόντων της Μυτιλήνης.
Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής καταστροφής το σπίτι καταλήφθηκε από τους πρόσφυγες, καθώς βρέθηκε ακατοίκητο, λόγω συχνών απουσιών της οικογένειας στην Αίγυπτο. Την περίοδο εκείνη φαίνεται πως έγινε η καταστροφή του πλούσιου ζωγραφικού διακόσμου που κοσμούσε τους επίσημους χώρους. Σήμερα, η κατοικία δεν παραμένει στην αρχική οικογένεια. Ένας από τους επόμενους ιδιοκτήτες ήταν ο ιατρός Χατζηγιώργης, ενώ σήμερα το κτίριο στεγάζει την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου του Υπουργείου Πολιτισμού.
Στο κτίριο έχουν γίνει περιορισμένες επεμβάσεις, όπως η αντικατάσταση του αρχικού κεντρικού εξώστη του ορόφου, στην πρόσοψη. Στο εσωτερικό έχει αφαιρεθεί η dispensa και έχουν τροποποιηθεί η κλίμακα κατάβασης από την κουζίνα προς το υπόγειο και η πρόσβαση προς το λουτρό του ορόφου.
Η κατοικία διαρθρώνεται σύμφωνα με τις βασικές αρχές του νεοκλασικισμού, με τριμερή κατακόρυφο και οριζόντιο επιμερισμό, όμως χρησιμοποιούνται στοιχεία διακόσμησης και σύνθεσης που παραπέμπουν στο νεογοτθικό στιλ.
Η κεντρική ενότητα τονίζεται με εξώστη στον όροφο και ανάγλυφες πλαισιώσεις στα ανοίγματα, που φέρουν μανιεριστικά διακοσμητικά στοιχεία. Παράλληλα η προέκταση της σοφίτας στην πρόσοψη με οξυκόρυφη στέγη προσδίδει κατά κάποιον τρόπο, την κατακόρυφη διάσταση του νεογοτθικισμού.
Το περίγραμμα της κατοικίας είναι τετραγωνικό, ένα ακραίο τμήμα του οποίου προβάλλει στην πρόσοψη, σε πολυγωνική προεξοχή. Οργανώνεται σε τέσσερα επίπεδα, χαμηλωμένο ισόγειο, δύο ορόφους κύριας κατοικίας και σοφίτα (σερβανί). Εσωτερικά παρουσιάζει τριμερή διάταξη, με κεντρικό χολ, στο βάθος του οποίου βρίσκεται το εσωτερικό κλιμακοστάσιο, και εκατέρωθέν του τοποθετούνται τα δωμάτια.
Το χαμηλωμένο ισόγειο είναι διαμορφωμένο σε δύο ανεξάρτητα διαμερίσματα. Στην πλευρά επί της οδού Σαπφούς υπάρχει το γραφείο του ιδιοκτήτη και ένα κατάστημα, ενώ στην πίσω μεριά της αυλής βρίσκονται οι βοηθητικοί χώροι της κατοικίας, το πλυσταριό και το κελάρι. Η πρόσβαση στο υπόγειο εσωτερικά γίνεται μέσω μίας ανεξάρτητης μικρής κλίμακας, που υπάρχει στον χώρο της κουζίνας και κλείνει με καταπακτή. Βοηθητικό αναγκαίο προβλεπόταν σε ανεξάρτητο κτίσμα στην αυλή.
Η πρόσβαση στην κύρια είσοδο του επίσημου ορόφου γίνεται μέσω ευθύγραμμου, σε σχήμα Γ, εξωτερικού κλιμακοστασίου, το οποίο καταλήγει σε γέφυρα- βεράντα υποδοχής (η γεφύρωση δεν γίνεται με θόλο, αλλά με χρήση σιδηροδοκών).
Κάτω από το βραχίονα ανάβασης της σκάλας βρίσκεται η στέρνα του νερού. Μία δευτερεύουσα είσοδος προβλέπεται από το επίπεδο του χαμηλωμένου ισογείου, στο πλυσταριό της κατοικίας.
Στον επίσημο όροφο συγκεντρώνονταν οι επίσημοι χώροι υποδοχής (τραπεζαρία, σαλόνι και μεγάλο χολ) και συνυπήρχαν με τους χώρους καθημερινής διαβίωσης της οικογένειας (κουζίνα και καθημερινό). Η τραπεζαρία βρισκόταν στο μεγάλο, με πολυγωνική προεξοχή, δωμάτιο και ανάμεσα σε αυτήν και την κουζίνα (αλλά μέσα στο χώρο της τελευταίας) υπήρχε χώρος σκευοθήκης. Το κεντρικό κλιμακοστάσιο απομονωνόταν με ξυλόγλυπτο, με κρυστάλλινες πόρτες πέτασμα, οι οποίες δεν σώζονται πλέον, ενώ στην πίσω πλευρά του υπήρχε τοιχογραφία.
Στο μεγάλο χολ διατηρείται το ξυλόγλυπτο, με κρυστάλλινες πόρτες, πέτασμα, το οποίο λειτουργεί σαν ανεμοθραύστης. Σήμερα σώζεται μόνο η οροφογραφία που υπήρχε στο χώρο του καθημερινού, αλλά ενδεχομένως να υπήρχε ζωγραφικός διάκοσμος και στους επίσημους ορόφους.
Στο επίπεδο του ορόφου βρίσκονταν τα τρία υπνοδωμάτια της κατοικίας, που διατάσσονται εκατέρωθεν του κεντρικού χολ, το οποίο κατέληγε σε εξώστη στην πρόσοψη. Στον τέταρτο χώρο του ορόφου βρίσκονταν, σε ασυνήθιστη διάταξη, το λουτρό και το αναγκαίο της κατοικίας. Είναι πολύ πιθανό οι χώροι υγιεινής να προβλέπονταν αρχικά στο υπόγειο (χαμάμ) και στο μεσοπάτωμα του κλιμακοστασίου προς την σοφίτα (αναγκαίο), όπως γινόταν σε πολλές αντίστοιχες οικίες της περιόδου, αλλά το σχέδιο να άλλαξε κατά την εκτέλεση ή λίγο μετά την ανέγερση της κατοικίας, κατά παρέμβαση του ιδιοκτήτη.
- Οι πληροφορίες για το αρχοντικό του Αντώνη Κουμπά αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα της εθελοντικής ομάδας Open Lesvos, όπως επίσης και οι φωτογραφίες, κατόπιν ευγενικής παραχώρησης.
