Της Ιωάννας Γρηγοράκη, Ψυχολόγου MSc – Ψυχοθεραπεύτριας
H κατάθλιψη ανήκει στις διαταραχές συναισθήματος και είναι από τις πιο συχνές διαταραχές που παρουσιάζονται στον γενικό πληθυσμό. Δεν υπάρχει μία αιτία της κατάθλιψης. Είναι «πολυπαραγοντική», δηλαδή, ένας αριθμός διαφορετικών παραγόντων μπορούν να την προκαλέσουν. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να είναι γενετικοί, βιολογικοί, διαπροσωπικοί, συμπεριφορικοί, ή γνωστικοί. Η κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί σε κάποιον από παράγοντες μίας από τις παραπάνω κατηγορίες, αλλά πιο πιθανό είναι να προκληθεί από έναν συνδυασμό παραγόντων από όλες τις κατηγορίες.
ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Οι επιδημιολογικές έρευνες που έχουν γίνει σε οικογένειες και διδύμους καθώς και οι μελέτες υιοθεσίας κατέδειξαν ότι ο κίνδυνος νόσησης (η πιθανότητα δηλαδή να νοσήσει κάποιος) από κατάθλιψη είναι: Για τους συγγενείς πρώτου βαθμού (γονείς, αδέλφια, παιδιά) περίπου τριπλάσιος από τον γενικό πληθυσμό. Για τους συγγενείς δεύτερου βαθμού (παππούδες, εγγόνια, θείοι, ανίψια, ετεροθαλή αδέλφια) διπλάσιος από τον γενικό πληθυσμό. Για τους συγγενείς τρίτου βαθμού (πρώτα ξαδέλφια) ελαφρώς αυξημένος σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Η επικρατέστερη, σήμερα, άποψη είναι ότι κληρονομείται μια ευαισθησία (ευαλωτότητα) για τη νόσο, η οποία θα εκδηλωθεί, εάν επιδράσουν ψυχοκοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Από τη δεκαετία του ’50, ήδη, έχουν προκύψει από ερευνητικά δεδομένα ισχυρές ενδείξεις, που κατοχυρώνουν τον ρόλο ουσιών – των νευροδιαβιβαστών – στην αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης. Οι νευροδιαβιβαστές είναι βιοχημικές ουσίες, μέσω των οποίων επικοινωνούν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Το ερευνητικό ενδιαφέρον έχει εστιασθεί στους νευροδιαβιβαστές σεροτονίνη και νοραδρεναλίνη και διαπιστώθηκε ότι στην κατάθλιψη τα νευροδιαβιβαστικά αυτά συστήματα υπολειτουργούν. Ο μηχανισμός δράσης, άλλωστε, των περισσότερων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, τα οποία δρουν ενισχύοντας την νευροδιαβίβαση που επιτελείται μέσω της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης, έρχεται να συμφωνήσει με την υπόθεση αυτή.
ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Διαμάχες και απώλειες στις διαπροσωπικές σας σχέσεις μπορεί να είναι παράγοντες που προκαλούν την κατάθλιψη.
ΠΟΙΑ ΕΙΔΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;
Παρακάτω υπάρχει μία πιο συγκεκριμένη λίστα συμπεριφορικών παραγόντων που εμπλέκονται στην κατάθλιψη.
1)Απώλεια ανταμoιβών. Έχετε βιώσει σημαντικές απώλειες στην ζωή σας πρόσφατα, για παράδειγμα, απώλεια εργασίας, φίλων, ή στενών σχέσεων; Υπάρχουν αξιοσημείωτα ερευνητικά στοιχεία ότι οι άνθρωποι που υποφέρουν από σημαντικά πιεστικά γεγονότα στη ζωή τους είναι πιο πιθανό να πάθουν κατάθλιψη, ιδιαίτερα αν έχουν έλλειψη ή δεν χρησιμοποιούν σωστά δεξιότητες αντιμετώπισης.
2)Μείωση των ευχάριστων συμπεριφορών. Ασχολείστε με λιγότερες συμπεριφορές που σας ικανοποιούσαν στο παρελθόν; Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από αδράνεια και απόσυρση. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι με κατάθλιψη αναφέρουν ότι ξοδεύουν περισσότερο χρόνο σε παθητικές δραστηριότητες και σε δραστηριότητες από τις οποίες δεν αντλούν ευχαρίστηση, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης, ξάπλωμα στο κρεβάτι, μελαγχολία για προβλήματα, και παράπονα σε φίλους. Αφιερώνουν λιγότερο χρόνο ενασχόλησης με ενδιαφέρουσες και ευχάριστες δραστηριότητες, όπως θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, σωματική άσκηση, διασκέδαση, διάβασμα, και παραγωγική εργασία.
3)Έλλειψη αυτο-ανταμοιβής. Πολλοί άνθρωποι με κατάθλιψη αποτυγχάνουν στο να επιβραβεύουν τους εαυτούς τους για θετικές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, σπάνια επαινούν τους εαυτούς τους, ή είναι διστακτικοί στο να ξοδέψουν χρήματα για τους εαυτούς τους. Νομίζουν ότι είναι τόσο ανάξιοι που ποτέ δεν θα έπρεπε να επαινούν τους εαυτούς τους. Κάποιοι πιστεύουν ότι αν επαινέσουν τους εαυτούς τους, θα γίνουν οκνηροί.
4)Μη χρησιμοποίηση δεξιοτήτων. Υπάρχουν κοινωνικές δεξιότητες ή δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων τις οποίες δεν χρησιμοποιείτε; Οι άνθρωποι με κατάθλιψη μπορεί να έχουν δυσκολία στο να υποστηρίζουν τους εαυτούς τους, να διατηρούν φιλίες, ή να επιλύουν προβλήματα με τον/την σύζυγό τους, τους φίλους, ή τους συναδέλφους τους. Επειδή είτε έχουν έλλειψη των δεξιοτήτων, είτε δεν χρησιμοποιούν τις δεξιότητες που έχουν, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες διαπροσωπικές διαμάχες με αποτέλεσμα να είναι λιγότερο πιθανό να τους συμβεί κάτι ευχάριστο.
5)Καινούργιες απαιτήσεις. Υπάρχουν καινούργιες απαιτήσεις για τις οποίες δεν αισθάνεστε προετοιμασμένοι; Η μετακόμιση σε μία καινούργια πόλη, η αρχή μίας καινούργιας δουλειάς, το να γίνεται κάποιος γονέας, ή το να λήξετε μία σχέση και το να προσπαθείτε να βρείτε καινούργιους φίλους μπορεί να προκαλέσουν σημαντικό άγχος σε πολλούς ανθρώπους.
6)Το να βρίσκεστε σε μία κατάσταση που αισθάνεστε ανήμπορος/η. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι αποτέλεσμα του ότι συνεχίζετε να μένετε σε μία κατάσταση που δεν μπορείτε να ελέγχετε τις ανταμοιβές και τις τιμωρίες. Αισθάνεστε στεναχωρημένος/η ή κουρασμένος/η, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, και απελπισία, επειδή πιστεύετε ότι ανεξαρτήτως του τι κάνετε, δεν μπορείτε να βελτιώσετε τα πράγματα. Εργασία που δεν δίνει ευχαρίστηση ή αδιέξοδες σχέσεις μπορεί να προκαλέσουν αυτά τα συναισθήματα.
7)Το να βρίσκεστε σε μία κατάσταση συνεχούς τιμωρίας. Αυτό είναι ένα ειδικό είδος αδυναμίας. Δεν στερείστε μόνον ανταμοιβές, αλλά βλέπετε τον εαυτό σας να επικρίνεται από τους άλλους και να απορρίπτεται. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι με κατάθλιψη μπορεί να περνάνε τον χρόνο τους με άτομα που τους επικρίνουν και τους πληγώνουν με ποικίλους τρόπους.
8)Αποφυγή και παθητικότητα. Μπορεί να τείνετε να αποφεύγετε εμπειρίες ή συναισθήματα. Αυτό οδηγεί σε λιγότερες ανταμοιβές και σε μεγαλύτερη αίσθηση αδυναμίας.
ΠΟΙΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΣΚΕΨΗΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;
Συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους σκέφτεστε (οι γνωσίες σας) μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη. Μερικοί από αυτούς περιγράφονται παρακάτω:
1) Διαστρεβλωμένες αυτόματες σκέψεις. Αυτές είναι σκέψεις που έρχονται αυθόρμητα και φαίνονται λογικές. Ωστόσο, αντανακλούν διαστρεβλωμένες αντιλήψεις και προκαλούν αρνητικά συναισθήματα, όπως θλίψη, άγχος, θυμός, και απελπισία. Παραδείγματα μερικών τύπων τέτοιων σκέψεων είναι τα ακόλουθα:
-Διάβασμα σκέψης: «Αυτός νομίζει ότι είμαι ένας χαμένος/η.»
-Ετικετοποίηση: «Είμαι μία αποτυχία.»
-Πρόβλεψη μέλλοντος: «Θα με απορρίψουν», «Θα εξευτελιστώ.»
-Καταστροφοποίηση: «Είναι απαίσιο αν εγώ απορριφθώ,» «Δεν μπορώ να αντέξω το να είμαι αγχωμένος/η.»
-Διχότομη σκέψη (όλα ή τίποτα): «Αποτυγχάνω σε όλα,» «Τίποτα δεν με ευχαριστεί,» «Τίποτα δεν δουλεύει για εμένα.»
-Απαξίωση των θετικών: «Αυτό δεν μετράει, γιατί θα μπορούσε να το είχε κάνει οποιοσδήποτε.»
2)Δυσπροσαρμοστικές υποθέσεις: Αυτές περιλαμβάνουν ιδέες σας για το τι νομίζετε ότι πρέπει να κάνετε. Αυτοί είναι οι κανόνες σύμφωνα με τους οποίους τα άτομα με κατάθλιψη νομίζουν ότι πρέπει να ζουν. Παραδείγματα αυτών είναι τα παρακάτω:
-«Πρέπει να πάρω την έγκριση όλων»
-«Αν κάποιος δεν με συμπαθήσει, αυτό σημαίνει ότι είμαι απωθητικός/η»
-«Δεν μπορώ ποτέ να είμαι ευτυχισμένος/η κάνοντας πράγματα μόνος/η μου»
-«Αν αποτύχω σε κάτι, τότε είμαι μία αποτυχία»
-«Πρέπει να επικρίνω τον εαυτό μου για τα λάθη μου»
-«Αν έχω ένα πρόβλημα για μεγάλο διάστημα, τότε δεν μπορώ να το αλλάξω»
-«Δεν θα έπρεπε να έχω κατάθλιψη»
3)Αρνητικές έννοιες για τον εαυτό. Οι άνθρωποι που έχουν κατάθλιψη συχνά εστιάζουν στις ατέλειές τους, τις μεγεθύνουν, και υποτιμούν οποιοδήποτε θετικό χαρακτηριστικό έχουν. Μπορεί να βλέπουν τους εαυτούς τους απωθητικούς, άσχημους, ηλίθιους, αδύναμους, ακόμα και κακούς.
4)Αρνητική ενασχόληση με την σκέψη. Πολλοί άνθρωποι κολλάνε σε αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα, που οδηγούν σε μεγαλύτερη παθητικότητα και αποφυγή.
Παρ’ όλο που καθένας από αυτούς τους παράγοντες άγχους και απώλειας που περιγράφονται παραπάνω μπορεί να σας έχουν κάνει επιρρεπή στην κατάθλιψη, δεν σημαίνει ότι μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την κατάθλιψη. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να βιώνει την απώλεια, αλλά να την αντιμετωπίζει αυξάνοντας τις συμπεριφορές ανταμοιβής, μαθαίνοντας καινούργιες δεξιότητες, ανακατευθύνοντας την προσοχή και την ενέργειά του σε καινούργιους στόχους και νιώθοντας αυτοπεποίθηση.
Ωστόσο, συγκεκριμένοι τρόποι σκέψης μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες να πάθει κάποιος κατάθλιψη. Είναι πιο πιθανό να πάθετε κατάθλιψη, αν νομίζετε ότι εσείς φταίτε ολοκληρωτικά για προβλήματα που αντιμετωπίζετε, ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει, και ότι πρέπει να είστε τέλειος/α σε όλα. Αυτές οι ερμηνείες του «άγχους» και της απώλειας είναι οι σκέψεις που έχετε για τον εαυτό σας και το περιβάλλον σας. Η γνωσιακή θεραπεία είναι συγκεκριμένα εστιασμένη στην αναγνώριση, στην εξακρίβωση, στην πρόκληση και στην αλλαγή αυτών των υπερβολικά αρνητικών θεωριών για τη ζωή.
