Εξαιρετικά σημαντικά δεδομένα δίνει ο πρώτος χρόνος του ερευνητικού προγράμματος του καθηγητή Νίκου Θωμαΐδη για το βιοδραστικό περιεχόμενο του ελαιολάδου της Λέσβου (Βορείου Αιγαίου), μια και το θετικό στοιχείο είναι πως το ποσοστό του φαινολικού περιεχομένου του τεκμηριώνει τους λεγόμενους Ισχυρισμούς Υγείας σύμφωνα με τον σχετικό Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Mε άλλα λόγια έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες που λειτουργούν προληπτικά ενάντια στην εμφάνιση συγκεκριμένων νοσημάτων ή και θεραπευτικά κι αυτό με τη σφραγίδα της επιστήμης.
Ο δρόμος όμως δεν είναι σπαρμένος με ροδοπέταλα καθώς τα ποσοστά περιεκτικότητας πολυφαινολών είναι οριακά, δηλαδή βρίσκονται κυριολεκτικά στη βάση για την τεκμηρίωση των ισχυρισμών υγείας. Σε κάθε περίπτωση, το θετικό στοιχείο από το μέχρι τώρα ερευνητικό έργο είναι ότι το λεσβιακό και γενικότερα το ελαιόλαδο του Βορείου Αιγαίου, έστω και με οριακό ποσοστό, τεκμηριώνει από το φαινολικό του περιεχόμενο ισχυρισμούς υγείας, καθώς ελαιόλαδα άλλων περιοχών έχουν χαμηλότερες τιμές, πράγμα που σημαίνει πως… βαθμολογούνται κάτω από τη βάση και δεν τεκμηριώνουν ισχυρισμούς υγείας. Υπάρχουν όμως και ελαιόλαδα με πολλαπλάσια ποσοστά από αυτά του δικού μας, αν και σε κάθε περίπτωση, ένα ποσοστό περί του 30% ελληνικών ελαιολάδων έχουν διπλάσιες τιμές από το ελαιόλαδο της Λέσβου!
Ανοίγει το παιχνίδι
Γεγονός είναι πως η μελέτη που ανέθεσε η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου θέτει το κεφάλαιο του ελαιολάδου σε μια άλλη διάσταση, αφενός μεν για να χαρτογραφήσει τις φαρμακευτικές ιδιότητες του προϊόντος για να το αναφέρουμε με πολύ απλά και κατανοητά λόγια και εδώ, όπως προκύπτει από την μελέτη, είμαστε έστω και οριακά «μέσα στο τρένο», αφετέρου δε δημιουργεί μια πλατφόρμα συζήτησης για το αν υπάρχουν οι δυνατότητες με την επιστημονική καθοδήγηση και με ποιες μεθόδους, ώστε οι καλλιεργητές να βελτιώσουν αυτή την εικόνα.
Πάνω σε αυτή τη βάση καταθέτοντας την εμπειρία από το δικό τους ρεπορτάζ τα “Νέα της Λέσβου” η απάντηση είναι καταφατική και προς αυτήν την κατεύθυνση έχουμε ήδη ένα πρώτο παράδειγμα σε ελαιώνα της Βόρειας Λέσβου από το «πείραμα με τον κατσίγαρο». Δηλαδή την πρακτική εμπειρία που είχε ένας τυποποιητής του νησιού μας ποτίζοντας με συγκεκριμένες ποσότητες κατσίγαρου ελαιόδενδρα και καταγράφοντας αισθητή αύξηση του φαινολικού περιεχομένου στο παραγόμενο ελαιόλαδο από τα συγκεκριμένα δέντρα, όπως είχαν αναδείξει τα “Νέα της Λέσβου”.
Και μπορεί κάποιος από τους αναγνώστες μας διαβάζοντας αυτές τις γραμμές να διερωτηθεί αν αναγάγουμε την καλλιέργεια του ελαιολάδου σε επίσημη βάση, αυτή όμως η εκτίμηση, διαπίστωση ή αναγκαιότητα αποτελεί την πρόκληση της επόμενης δεκαετίας όταν το εισιτήριο για να σταθεί ένα τυποποιημένο ελαιόλαδο στα ράφια του εξωτερικού, όπως επίσης και για την μέγιστη τιμή πώλησης, θα βρίσκεται στο φαινολικό του περιεχόμενο!
Αναλυτικότερα:
Στο κατάμεστο από κόσμο αμφιθέατρο του Επιμελητηρίου Λέσβου έγινε, χθες, από την Περιφέρεια η παρουσίαση των μέχρι τώρα αποτελεσμάτων κατά την συμπλήρωση του πρώτου χρόνου της επιστημονικής έρευνας για την ανάδειξη του βιοδραστικού περιεχομένου του ελαιολάδου και των προϊόντων και των υποπροϊόντων της ελιάς, που υλοποιείται από την επιστημονική ομάδα του Γεραγώτη καθηγητή Αναλυτικής Χημείας στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, Νίκου Θωμαΐδη και χρηματοδοτείται με 600.000 ευρώ από την Περιφέρεια.
Πρόκειται για ένα σημαντικό ερευνητικό πρόγραμμα από το οποίο δημιουργείται η προοπτική για το “ελαιόλαδο” και τα προϊόντα και υποπροϊόντα της ελιάς, καθώς πλέον η επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη αναμένεται να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο που θα αποτυπώνει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του τοπικού μας προϊόντος σε κάθε επίπεδο, ώστε μετά από αυτό το βήμα να μπορέσουν να τεκμηριωθούν “ισχυρισμοί υγείας”. Με άλλα λόγια να είναι αποδεδειγμένος επιστημονικά ο ρόλος του λεσβιακού ελαιολάδου ως ασπίδας υγείας στον ανθρώπινο οργανισμό, μέσα από τη διατροφή λόγω των συστατικών του και να φανεί πού διαφοροποιείται το δικό μας προϊόν έναντι του ελαιολάδου άλλων περιοχών της Ελλάδας και όχι μόνο.
Αν και η χθεσινή προσέλευση δεν ήταν στο ίδιο επίπεδο με την εναρκτήρια παρουσίαση του προγράμματος που είχε γίνει ένα χρόνο πριν, τον Μάρτιο του 2018 στον ίδιο χώρο, το αμφιθέατρο του Επιμελητηρίου γέμισε εκτός από υπηρεσιακά στελέχη κι από αγρότες, επαγγελματίες του ελαιολάδου και άλλους ενδιαφερόμενους και αυτό, αν μη τι άλλο, δείχνει ότι για τη μελέτη αυτή της Περιφέρειας το ενδιαφέρον της τοπικής κοινωνίας είναι θερμό.
Στην εκδήλωση εκτός από την Περιφερειάρχη, Χριστιάνα Καλογήρου μίλησαν ο κ. Θωμαΐδης, ο Αναπληρωτής Καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου Αιγαίου Αθανάσιος Στασινάκης και η Χημικός Msc Κοσμετολογίας Κατερίνα Βασιλάτου, η οποία αναφέρθηκε στις προοπτικές που δημιουργούνται για τα τοπικά προϊόντα που προέρχονται από το δέντρο της ελιάς.
Τα αποτελέσματα
Κατά τον πρώτο χρόνο του Ερευνητικού Προγράμματος για το βιοδραστικό περιεχόμενο και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ποιότητας, πραγματοποιήθηκε ενδελεχής χαρτογράφηση του παραγόμενου ελαιολάδου στα νησιά του Βορείου Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία και Φούρνοι) κατά την ελαιοκομική περίοδο 2017-2018, με την συλλογή 452 δειγμάτων ελαιολάδου, συνολικά. Τα δείγματα αναλύθηκαν ως προς το βιοδραστικό τους περιεχόμενο (πολυφαινόλες) με το 70% της παραγωγής να δίνει τιμές συνολικού φαινολικού περιεχομένου >250 mg/Kg, προσδίδοντας έτσι στο ελαιόλαδο ισχυρισμό υγείας με βάση τον Κανονισμό (ΕΕ) 432/2012 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Εκτός από το προφίλ φαινολικών ενώσεων, προσδιορίστηκαν και μια σειρά από άλλες ωφέλιμες ενώσεις που περιέχονται στο ελαιόλαδο του Β. Αιγαίου, όπως η βιταμίνη Ε (τοκοφερόλες), καροτενοειδή, τερπένια, αλλά και μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Τα τελευταία βρέθηκαν να ξεπερνούν το 70% του συνολικού περιεχομένου σε λιπαρά οξέα, δίνοντας στο ελαιόλαδο Βορείου Αιγαίου τον ισχυρισμό της υψηλής περιεκτικότητας σε ακόρεστα λιπαρά και σε επιμέρους ενώσεις, όπως ορίζεται από τον Κανονισμό (ΕΕ) 116/2010. Επίσης, όλα τα ελαιόλαδα του Βορείου Αιγαίου είναι πηγή βιταμίνης Ε. Όλα τα παραπάνω συσχετίστηκαν με τα οργανοληπτικά και όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά ποιότητας του Κανονισμού Ελαιολάδου, συμπληρώνοντας τα δεδομένα μιας πρωτοφανούς έκτασης έρευνα, η οποία δεν έχει πραγματοποιηθεί για κανένα εγχώριο ή ξένο ελαιόλαδο.
Οι τιμές συνολικού φαινολικού περιεχομένου >250 mg/Kg φέρνουν οριακά το προϊόν μας μέσα στις προβλέψεις του Κανονισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ευτυχώς που δεν βρισκόμαστε κάτω από 250 mg/Kg! Ωστόσο το 30% των ελληνικών ελαιολάδων έχουν τιμές συνολικού φαινολικού περιεχομένου άνω των 500 mg/Kg, ενώ σε μικρότερα ποσοστά πάνω από 1.000 mg/Kg.
Παράλληλα, μελετήθηκε η επίδραση διάφορων αγρονομικών παραγόντων επί της παραγόμενης ποιότητας, όπως η ποικιλία, το υψόμετρο και το είδος της καλλιέργειας (συμβατική ή βιολογική), το στάδιο ωρίμανσης του ελαιοκάρπου κατά τη συγκομιδή, διάφορες καλλιεργητικές φροντίδες, όπως η άρδευση, η λίπανση, αλλά και το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τη συγκομιδή του καρπού μέχρι την ελαιοποίηση, με σκοπό να καθοδηγηθούν οι παραγωγοί και να βελτιωθεί σημαντικά η ποιότητα και η προστιθέμενη αξία του παραγόμενου ελαιολάδου. Επίσης μελετήθηκε η επίδραση των παραμέτρων ελαιοποίησης στο ελαιοτριβείο επί του βιοδραστικού περιεχομένου.
Με πειράματα βιομηχανικής κλίμακας σε διφασικά και τριφασικά ελαιοτριβεία, εξετάστηκε η επίδραση του είδους του ελαιοτριβείου, ο χρόνος μάλαξης, η προσθήκη νερού και η θερμοκρασία κατά τη μάλαξη, αλλά και η θερμοκρασία και η προσθήκη νερού στον διαχωριστήρα, με σκοπό να ενημερωθούν οι ελαιοτριβείς για τις βέλτιστες συνθήκες ελαιοποίησης σε κάθε τύπο ελαιοτριβείου. Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκαν πειράματα σε φορητά πρότυπα διφασικά ελαιοτριβεία και εξετάσθηκε το ενδεχόμενο παραγωγής ελαιολάδων υψηλής διατροφικής αξίας. Ταυτόχρονα, είναι σε εξέλιξη η μελέτη της σταθερότητας του ελαιολάδου από την οποία θα προκύψουν οι βέλτιστες συνθήκες φύλαξής του με σκοπό την ενημέρωση των παραγωγών και των τυποποιητών.
Κατά το πρώτο έτος του προγράμματος, ξεκίνησε και πραγματοποιείται μελέτη των παραγωγικών διαδικασιών επιτραπέζιας ελιάς από Κολοβή ποικιλία. Προσδιορίστηκε το βιοδραστικό περιεχόμενο της ελιάς καθ’ όλη την παραγωγική διαδικασία (πρώτη ύλη – τελικό προϊόν) και διερευνήθηκε η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί ως βάση προώθησης των προϊόντων αυτών, ο υπάρχων ισχυρισμός υγείας για τις πολυφαινόλες.
Τέλος, αναλύθηκαν όλα τα παραπροϊόντα της παραγωγικής διαδικασίας της επιτραπέζιας ελιάς (υγρά εκπίκρανσης) και ελαιοποίησης (κατσίγαρος, τριφασικός πυρήνας, διφασικός πυρήνας, φύλλα ελιάς) και βρέθηκε να έχουν υψηλό φαινολικό περιεχόμενο. Με βάση αυτό το περιεχόμενο εξετάζονται διάφοροι τρόποι αξιοποίησής τους.
Για όλα τα παραπάνω αποτελέσματα, γίνεται συστηματική μελέτη ανάπτυξης προωθητικών «εργαλείων» για τα παραγόμενα προϊόντα (έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, επιτραπέζια ελιά) και για την καταλληλότερη αξιοποίηση των παραπροϊόντων.
Η Χ. Καλογήρου
«Είναι δικαίως για όλους μας στην Περιφέρεια μια μέρα ικανοποίησης», τόνισε στην ομιλία της η Περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου Χριστιάνα Καλογήρου, και επεσήμανε ότι «η τελική τεκμηρίωση αναμένεται να τοποθετήσει τα προϊόντα μας στη θέση που τους ανήκει, για να κερδίσουν ιδιαίτερη θέση στην αγορά, καθώς τα προϊόντα μας με ταυτότητα, διακριτά, τυποποιημένα, μπορούν να βρουν όχι μόνο καλύτερη θέση, αλλά και καλύτερη ασφαλώς τιμή». Επίσης υπογράμμισε: «Απομακρυνόμαστε από την παραδοσιακή αντίληψη που θεωρεί ότι τα πράγματα πάντα θα είναι όπως τα βρήκαμε. Αρνούμαστε, αποκρούουμε κάθε αντίληψη αδράνειας, και προσπαθούμε να ανοίξουμε νέους δρόμους».
