Ο Δρ. Παναγιώτης Δημ. Βερναρδάκης μας έστειλε προς δημοσίευση το παρακάτω άρθρο που αναφέρεται στον θείο του (αδελφό του παππού του) Δημ. Ν. Βερναρδάκη. *
Στο πάρκο της Αγ. Ειρήνης, προς την πλευρά της οδού Σμύρνης – απέναντι από την Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης – βρίσκεται τοποθετημένη η προτομή του σοφού Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη, φτιαγμένη από λευκό μάρμαρο. Το επίσης μαρμάρινο βάθρο μαζί με το άγαλμα έχει ύψος περίπου 2,20 μ.
Η επιγραφή στο βάθρο δεν είναι αναγνώσιμη, διότι τα σκαλιστά γράμματα στο μάρμαρο… δεν φαίνονται. Οι περισσότεροι από τους περαστικούς δεν ξέρουν καν, τίνος προτομή είναι αυτή…
Στο βάθρο υπάρχει η εξής επιγραφή:
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΒΕΡΝΑΡΔΑΚΗΣ
1833-1907
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΣΟΥ ΜΕΝΕΙ ΑΝΕΞΑΛΕΙΠΤΟΝ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΝ ΟΣΩΝ ΤΗΝ ΣΟΦΙΑΝ ΣΟΥ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗΝ ΣΟΥ ΨΥΧΗΝ ΕΓΝΩΡΙΣΑΝ.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΣΟΥ ΖΗΙ ΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΗΤΟΣ ΤΗΝ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, ΟΣΟΙ ΕΤΡΕΧΟΝ ΤΗΣ
ΜΕΛΙΡΡΥΤΟΥ ΓΛΩΣΣΗΣ ΣΟΥ ΤΑ ΝΑΜΑΤΑ ΔΙΨΩΝΤΕΣ ΠΑΝΤΑΧΟΘΕΝ ΚΑΙ ΕΚΑΘΗΝΤΟ
ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΟΔΩΝ ΣΟΥ, ΟΣΩΝ ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΚΟΑΣ ΑΚΟΜΗ Η ΦΩΝΗ ΣΟΥ ΜΕΝΕΙ ΕΝΑΥΛΟΣ.
«ΚΥΨΕΛΙΔΑΙ»
Το ελαφρώς παραλλαγμένο αυτό απόσπασμα από το δράμα «Κυψελίδαι» του Δημ. Ν. Βερναρδάκη (αντί του «ΣΟΥ», γράφεται «ΤΟΥ» στο πρωτότυπο) αναφέρεται στην τέταρτη πράξη του δράματος, όπου ο λυρικός ποιητής Αρίων ο Μηθυμναίος απαντά σε μια ερώτηση της Κλεοβουλίνης, κόρης του τυράννου της Σάμου Περιάνδρου .
Το δράμα «Κυψελίδαι» του Βερναρδάκη διδασκόταν, και υποθέτω ότι διδάσκεται ακόμα, και στα Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Ενδεικτική είναι και η επιστολή του Αμερικανού καθηγητή και δοκιμοτάτου Ελληνιστή Irving Mannat του Πανεπιστημίου Brown της Πολιτείας Providence των Η.Π.Α. Την επιστολή αυτή αναφέρει στο βιβλίο του ο βιογράφος των Βερναρδάκηδων, Μιχαήλ Ι. Μιχαηλίδης: «Λεσβιακαί σελίδες – Μέρος πρώτον – Βίος και έργα Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη», Μυτιλήνη 1909. Η επιστολή έχει ως εξής (για τεχνικούς λόγους, την διασκεύασα σε μονοτονικό σύστημα· την υπογεγραμμένη αντικατέστησα με την προσγεγραμμένη «ι»):
«Irving Mannat τωι εν Λέσβωι προφήτηι των Μουσών και ανταξίωι κληρονόμωι των εν Αθήναις τριών μεγάλων τραγικών Κυρίωι Δ. Βερναρδάκηι χαίρειν.»
«………………………………………. Ήδη ανέγνων μεν τοις φοιτηταίς μέρη τινά των «Κυψελιδών», ελπίζω δ΄ ότι οι την ελληνικήν γλώσσαν εν τωι Πανεπιστημίωι διδασκόμενοι απολαύουσι μετ΄ου πολύν χρόνον της ερμηνείας ενός γε ολοκλήρου υμετέρου δράματος. …………………………………………».
Το δράμα “Κυψελίδαι” εκδόθηκε το 1860 στη Λειψία από τον εκδοτικό οίκο B. G. Teubner. Ο Βερναρδάκης το αφιέρωσε στον συγγενή, ομώνυμό του και Εθνικό Ευεργέτη, Δημ. Βερναρδάκη ή Benardaki, από την Πετρούπολη Ρωσίας:
Ο μεγάλος Έλληνας ευεργέτης, ο Δημήτριος Μπεναρδάκης της Ρωσίας, προσέφερε, μεταξύ άλλων, μεγάλα ποσά στο Εθνικό Πανεπιστήμιο (είναι αναγραμμένος δεύτερος στη σειρά, στη στήλη των ευεργετών του Πανεπιστημίου), καθώς και για την ανοικοδόμηση του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Μπεναρδάκης, με ανακοίνωσή του στην πρυτανεία του Εθνικού Πανεπιστημίου, αποφάσισε να αναλάβει την υποτροφία του νεαρού Δημητρίου για ευρύτερες σπουδές στην Ευρώπη. Κι έτσι αναχωρεί ο Δημήτριος το 1856 για τη Γερμανία. Ο νεαρός υπότροφος είχε και άλλο προστάτη, τον καθηγητή της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεόδωρο Μανούση, που ανέλαβε και την έδρα του, όταν γύρισε από τη Γερμανία. Στον Μανούση αφιέρωσε ο Δημήτριος και το βραβευμένο ποίημά του «Εικασία» (1856).
Εκτός της μη αναγνώσιμης επιγραφής στο βάθρο της προτομής του Βερναρδάκη, η οποία εξακολουθεί να υφίσταται, υπήρξε και ο προσωρινός «αποκεφαλισμός» του που διήρκεσε 4 μέρες.
Εδώ αναφέρεται ότι, σύμφωνα με πληροφορίες από το βιβλίο του Προκόπη Παπάλα «Τα γλυπτά της Λέσβου», οι ενέργειες για την ανέγερση της προτομής, σύμφωνα με τον τοπικό τύπο, άρχισαν ήδη από το 1921, με εγκύκλιο της Γενικής Διοίκησης Λέσβου προς όλες τις κοινότητες και τους δήμους του νησιού. Αναφέρεται επίσης ότι συγκροτήθηκε Κεντρική Επιτροπή «επί της ανεγέρσεως του ανδριάντος του Δημητρίου Βερναρδάκη» και ότι τα ποσά που συγκέντρωνε η Επιτροπή προέρχονταν ακόμα και από τα μικρασιατικά παράλια. Η Μικρασιατική Καταστροφή δεν επέτρεψε να ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια, αλλά με αφορμή την εκατονταετηρίδα από τη γέννηση του Βερναρδάκη (1833) και λόγω κωλυσιεργιών, αυτή συνεχίστηκε και το 1934. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η εκατονταετηρίδα γιορτάστηκε το 1934. Αυτός είναι ο λόγος που στο μετάλλιο επάνω γράφει «Εορταί Εκατονταετηρίδος 1834-1934».
Οι κωλυσιεργίες αναφέρονται και στο άρθρο του Γιώργου Βαλέτα «Αθηναϊκά Χειρόγραφα «Η μνήμη του Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη» που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Δημοκράτης» της Μυτιλήνης στις 22 Φεβρουαρίου 1934. Ο Βαλέτας αρχίζει το άρθρο του ως εξής: «Πολλές συζητήσεις και μεγάλη κίνηση είχε σημειωθεί στη Μυτιλήνη το περασμένο καλοκαίρι για τον εορτασμό της μνήμης του Δημητρίου Βερναρδάκη. Είχε σχηματιστεί επιτροπή και επρόκειτο να συσταθεί κι ένα Παλλεσβιακό σωματείο. Δυστυχώς, όπως και σ΄ άλλα ζητήματα, η ωραία αυτή κίνηση κόπασε και σβύστηκε σιγά σιγά. Για τις αιτίες δεν είναι καιρός να ασχοληθούμε τώρα. …….Η Αθήνα όμως αντίθετα προχώρησε στο έργο της με σταθερότητα και με συνέπεια….. Από τώρα έχει οριστεί το επίσημο μνημόσυνο να γίνει στην αίθουσα των τελετών του Πανεπιστημίου στις 22 του Απρίλη. Θα μιλήσουν για το Βερναρδάκη οι καθηγητές κ. Παναγής Λορεντζάτος ως φιλόλογο, ο κ. Σωκράτης Κουγέας ως ιστορικό, ο κ. Παπαμιχαήλ ως θεολόγο και εκκλησιαστικό συγγραφέα και ο ακαδημαϊκός κ. Γρηγόριος Ξενόπουλος ως δραματικό». Και τελειώνοντας το άρθρο του γράφει: «Ο Δήμαρχος Μυτιλήνης και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης έχουν καθήκον επιτακτικό να οργανώσουν και να βοηθήσουν και να κατευθύνουν το έργο και την προσπάθεια για τις εορτές του Βερναρδάκη. Ο Δήμος δεν έχει μονάχα διοικητικές και εξωραϊστικές ανάγκες ούτε η φιλανθρωπία μπορεί να είναι ο μόνος κύκλος δράσης ενός Δεσπότη της Μυτιλήνης. Κάλλιο αργά παρά ποτέ! …». Στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων του 1934, συγκροτήθηκε και πάλι Επιτροπή, πρόεδρος της οποίας ήταν ο μητροπολίτης Μυτιλήνης, Ιάκωβος Α΄. Η Επιτροπή ανέθεσε στο γνωστό γλύπτη Γεώργιο Ιακωβίδη την κατασκευή της προτομής. Τελικά, αλλά άγνωστο πότε, την προτομή την έφτιαξε ο ταλαντούχος Λέσβιος γλύπτης Ιωάννης Χατζηδιάκος.
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Βερναρδάκη δεν έγιναν ποτέ….
Και ενώ η προτομή είχε καλυφθεί και ένα σχοινί κρατούσε το πάνινο κάλυμμα, σφιχτά δεμένο στην προτομή, μια μέρα η προτομή βρέθηκε ακάλυπτη…
Ο αποκεφαλισμός οφείλεται σε πτώση κορμού δένδρου επάνω στο άγαλμα, που επί τέσσερις μέρες ήταν ακέφαλο και οι αρμόδιοι του Δήμου έψαχναν να βρουν το κεφάλι του…. Οι βανδαλισμοί, όμως, θα μπορούσαν αφενός να είχαν αποφευχθεί, αν υπήρχε σωστή επιτήρηση, και αφετέρου, μια καλή συντήρηση του αγάλματος θα συντελούσε στο να επανέλθει το άγαλμα γρήγορα στην προ των βανδαλισμών κατάσταση…
Οι φωτογραφίες της προτομής που δημοσιεύονται, είναι ενδεικτικές για τον “Πολιτισμό” και την απαξίωση της λαμπρότερης πνευματικής μορφής της νεότερης ιστορίας στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών στο νησί μας. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του σοφού Δημ. Ν. Βερναρδάκη δεν έγιναν ποτέ, οι αποκαλύψεις όμως για την διαχρονικά επαίσχυντη κατάσταση που αφορούν και στη βιβλιοθήκη και το αρχείο του σοφού (βλ. «Τα Νέα της Λέσβου», από 07.02.2019), καταδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος και δεν πρέπει να αποσοβούνται.
* O Παναγιώτης Δημ. Βερναρδάκης, εγγονός του Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη (αδελφού του Δημ. Ν. Βερναρδάκη), είναι διπλ. οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Μάιντς (Mainz) και διδάκτωρ οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης (Frankfurt/M). Εκτός των οικονομικών ασχολείται και με φιλολογικά και ιστορικά θέματα.
