Η Ελλάδα μετρά αντίστροφα σε ένα από τα πιο κρίσιμα στοιχήματα της μετά COVID-19 περιόδου, όσον αφορά στην αξιοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης. Με την απορροφητικότητα να παραμένει μόλις στο 40% και τις Βρυξέλλες να στέλνουν το σαφές μήνυμα ότι «πρέπει να γίνουν σε έναν χρόνο, όσα δεν έγιναν σε τέσσερα», το βάρος πέφτει όχι μόνο στην κυβέρνηση, αλλά και στις τοπικές κοινωνίες που διεκδικούν ζωτικά έργα για την ανάπτυξή τους. Στο Βόρειο Αιγαίο, όπου οι ανάγκες σε υποδομές είναι έντονες, η συζήτηση παίρνει ιδιαίτερο χαρακτήρα.
«Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχει ήδη ολοκληρώσει ένα μεγάλο έργο για το οδικό δίκτυο και σε λίγο παραδίδεται κι ο δρόμος Νάπης – Πελόπης. Δύο έργα της τάξης των 10 εκατομμυρίων ευρώ», δήλωσε στα Νέα της Λέσβου ο αντιπεριφερειάρχης Προγραμματισμού και ΕΣΠΑ, Στρατής Κυρατζής, δίνοντας το στίγμα ότι, παρά τις δυσκολίες, υπάρχουν απτά αποτελέσματα. Ωστόσο, έσπευσε να σημειώσει πως «το ζήτημα δεν είναι μόνο τι κάνουμε εμείς. Το σημαντικό είναι η μικρή χρηματοδότηση που έδωσε η κυβέρνηση στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, μέσω του Ταμείου, αλλά και η χαμηλή απορροφητικότητα πανελλαδικά, που μέχρι σήμερα αγγίζει μόλις το 40%».
Η παρέμβαση αυτή του κ. Κυρατζή συμπυκνώνει μια γενικότερη αγωνία που απασχολεί την Τοπική Αυτοδιοίκηση, λαμβάνοντας υπόψη ότι ένα μεγάλο έργο που αφορά στα δίκτυα της μονάδας βιολογικής επεξεργασίας του νότιου τμήματος της Μυτιλήνης, έχει απενταχθεί από το πρόγραμμα χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάπτυξης με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους κατοίκους του νότιου τμήματος της πόλης.
Αντίστοιχη ανησυχία εκφράζεται πλέον και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πηγές των Βρυξελλών μεταφέρουν ξεκάθαρα στην κυβέρνηση το μήνυμα πως «πρέπει να τρέξουμε μέσα σε έναν χρόνο όσο δεν τρέξαμε τα προηγούμενα τέσσερα». Το χρονοδιάγραμμα είναι ασφυκτικό καθώς μέχρι το τέλος Οκτωβρίου η κυβέρνηση οφείλει να καταθέσει το αναθεωρημένο σχέδιο υλοποίησης, ώστε να εγκριθεί από το Ecofin τον Δεκέμβριο. Παράλληλα, μέχρι τον Αύγουστο του 2026, όταν λήγει η ισχύς του Ταμείου, θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί όλα τα έργα.
Η Κομισιόν στις οδηγίες της είναι σαφής. Όσα έργα δεν φαίνεται να μπορούν να ολοκληρωθούν εγκαίρως θα πρέπει να απενταχθούν και να μεταφερθούν σε άλλα χρηματοδοτικά σχήματα, όπως το ΕΣΠΑ. Σε διαφορετική περίπτωση, κινδυνεύουν να μείνουν «στον αέρα» ή να χρηματοδοτηθούν με εθνικούς πόρους από το Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων.
Τα έργα που καθυστερούν
Παρά τις επιμέρους επιτυχίες σε Περιφέρειες, όπως το Βόρειο Αιγαίο, συνολικά το Ταμείο Ανάκαμψης συναντά σημαντικά εμπόδια. Σύμφωνα με πηγές της ΕΕ, οι μεγαλύτερες καθυστερήσεις εντοπίζονται στην κοινωνική κατοικία και στον τομέα της Υγείας, όπου εκκρεμούν ανακαινίσεις 18 νοσοκομείων και 156 κέντρων πρωτοβάθμιας υγείας. Αυτές οι καθυστερήσεις δημιουργούν σοβαρό κίνδυνο απώλειας χρηματοδότησης, αφού δεν επιτρέπεται να μετακινηθούν τα ίδια έργα σε άλλο πρόγραμμα μερικώς, κάτι που θα θεωρούνταν διπλή χρηματοδότηση (double funding), και απαγορεύεται από τους κανόνες που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μέχρι στιγμής η Ελλάδα έχει προχωρήσει περίπου στο 70% των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, όμως στον τομέα των επενδύσεων και των έργων η εικόνα είναι πιο ανησυχητική. Στο σκέλος των επιδοτήσεων εκκρεμούν ακόμα 5,5 δισ. ευρώ, ενώ στα δάνεια 6 δισ. ευρώ. Ειδικά για τα δάνεια προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις υπάρχει αβεβαιότητα για το αν θα υπάρξει η απαιτούμενη ζήτηση, γεγονός που μπορεί να αφήσει αναξιοποίητα σημαντικά ποσά.
Η τοπική διάσταση
Μέσα σ’ αυτό το ευρωπαϊκό και εθνικό πλαίσιο, οι δηλώσεις του Στρατή Κυρατζή αποκτούν ξεχωριστή σημασία. Η ολοκλήρωση έργων οδικού δικτύου στο Βόρειο Αιγαίο, όπως ο δρόμος Νάπης – Πελόπης, δείχνει ότι όπου υπάρχει συντονισμός και αποφασιστικότητα, τα κονδύλια μπορούν να αποδώσουν χειροπιαστά αποτελέσματα. Την ίδια στιγμή, η περιορισμένη χρηματοδότηση που έφθασε στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, αποτυπώνει την αναντιστοιχία μεταξύ τοπικών αναγκών και εθνικών επιλογών στον σχεδιασμό του Ταμείου.
Ειδικά στη Λέσβο, η εικόνα είναι χαρακτηριστική: Το νησί έχει ανάγκη από έργα υποδομών που θα ενισχύσουν την καθημερινότητα των κατοίκων, αλλά και την αναπτυξιακή προοπτική της περιοχής. Η βελτίωση του οδικού δικτύου, η θωράκιση απέναντι σε φυσικές καταστροφές, οι υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης, αλλά και οι παρεμβάσεις στον τομέα του τουρισμού και του πολιτισμού βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Πολλά από αυτά τα έργα είχαν προταθεί να ενταχθούν στο Ταμείο Ανάκαμψης, ωστόσο ορισμένα έμειναν εκτός.
Το ασφυκτικό πλαίσιο που περιγράφουν οι Βρυξέλλες καθιστά αναγκαία μια πιο ευέλικτη και στοχευμένη στρατηγική. Όσα έργα δεν προλαβαίνουν να ωριμάσουν μέχρι το τέλος του 2026 πρέπει να αναζητήσουν άλλες πηγές χρηματοδότησης, ενώ παράλληλα είναι ζωτικής σημασίας να επιταχυνθούν εκείνα που έχουν προοπτική να ολοκληρωθούν εγκαίρως.
Η Λέσβος δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει πολύτιμους πόρους. Είτε μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης, είτε μέσω του ΕΣΠΑ, απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια ώστε να μην χαθούν ευκαιρίες που μπορούν να αναβαθμίσουν κρίσιμες υποδομές. Το ζητούμενο είναι να υπάρξει συνεργασία κυβέρνησης, Περιφέρειας και Δήμων, ώστε να «κλειδώσουν» οι χρηματοδοτήσεις σε έργα με ώριμη μελέτη και ξεκάθαρη αναπτυξιακή προστιθέμενη αξία.
«Τελευταία ευκαιρία»
«Διανύουμε το τελευταίο μίλι», σημειώνουν κοινοτικές πηγές, τονίζοντας πως είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία να υποκατασταθούν επενδύσεις και να αποφευχθεί η απώλεια πόρων. Η ελληνική κυβέρνηση καλείται, μέσα σε περιορισμένο χρόνο, να ιεραρχήσει προτεραιότητες, να απλοποιήσει διαδικασίες και να διασφαλίσει ότι δεν θα μείνουν έργα μισοτελειωμένα. Το Ταμείο Ανάκαμψης σχεδιάστηκε για να λειτουργήσει ως καταλύτης ανάπτυξης μετά την πανδημία. Σήμερα, όμως, μοιάζει να δοκιμάζει τα όρια της κρατικής μηχανής και της διοικητικής ικανότητας της χώρας. Το ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι αν θα καταφέρουμε να “τρέξουμε” σε λιγότερο από δύο χρόνια όσα δεν υλοποιήσαμε τα τελευταία τέσσερα.
