του Παράσχου (Πάρη) Μανιάτη*
Η επέτειος του ΟΧΙ, κάθε 28η Οκτωβρίου, είναι μια από τις πιο σημαντικές και συγκινητικές ημερομηνίες για τον ελληνικό λαό. Η ημερομηνία αυτή σηματοδοτεί την αρχή της ελληνικής αντίστασης απέναντι στον φασισμό, καθώς και την έναρξη ενός ηρωικού πολέμου που θα άφηνε βαθιά σημάδια στην ιστορία της χώρας. Στη Λέσβο, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας, η αντίσταση κατά των δυνάμεων του Άξονα έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο, που συχνά παραγνωρίζεται. Το νησί αυτό του βορειοανατολικού Αιγαίου, όχι μόνο ήταν στρατηγικά σημαντικό, αλλά και η κοινότητά του συμμετείχε ενεργά στον αγώνα, υπομένοντας δύσκολες συνθήκες και συμβάλλοντας στην εθνική προσπάθεια.
Ας δούμε τα σημαντικότερα γεγονότα της εποχής του 1940, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και στη Λέσβο, που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα το πνεύμα και τη θυσία εκείνης της εποχής.
28η Οκτωβρίου 1940: Το Ιστορικό ΟΧΙ
Το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Ιωάννης Μεταξάς, τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, απέρριψε το τελεσίγραφο που του επέδωσε ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι, απαιτώντας την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων από την Ελλάδα. Η απάντηση ήταν κατηγορηματική: «Όχι». Η απόφαση αυτή αποτέλεσε την έναρξη της ελληνοϊταλικής σύγκρουσης, με τον ελληνικό στρατό να καλείται να υπερασπιστεί τα σύνορα της χώρας έναντι των εισβολέων.
Η Λέσβος, αν και δεν βρέθηκε στο άμεσο μέτωπο των πολεμικών συγκρούσεων, ένιωσε αμέσως τις επιπτώσεις του πολέμου. Το νησί, που βρισκόταν κοντά στα τουρκικά παράλια, έγινε στρατηγικό σημείο τόσο για τις ελληνικές δυνάμεις όσο και για τους αντιπάλους, καθώς μπορούσε να χρησιμεύσει ως σημείο ελέγχου του Αιγαίου.
Η Λέσβος στην Κατοχή
Μετά την αρχική επιτυχία του ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Αλβανίας, η κατάσταση άρχισε να αλλάζει όταν οι γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Μέχρι τον Μάιο του 1941, οι δυνάμεις του Άξονα είχαν καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Λέσβου.
Η Λέσβος κατέστη γερμανική ζώνη κατοχής. Τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν ήταν γεμάτα στερήσεις και κακουχίες για τους κατοίκους του νησιού. Η πείνα, η έλλειψη βασικών αγαθών και οι συχνές λεηλασίες από τις κατοχικές δυνάμεις έκαναν τη ζωή των κατοίκων ανυπόφορη. Ωστόσο, παρά τις δύσκολες συνθήκες, η αντίσταση δεν άργησε να οργανωθεί, όπως συνέβη και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.
Η Αντίσταση στη Λέσβο
Η αντίσταση στο νησί της Λέσβου άρχισε να οργανώνεται με τη δημιουργία τοπικών ομάδων που ήταν συνδεδεμένες με τις πανελλήνιες αντιστασιακές οργανώσεις, όπως το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Η γεωγραφική θέση της Λέσβου, κοντά στα τουρκικά παράλια, ευνόησε τη δημιουργία δικτύων διαφυγής, μέσω των οποίων αντιστασιακοί και διωκόμενοι μπορούσαν να περάσουν στην Τουρκία και από εκεί στη Μέση Ανατολή, για να συνεχίσουν τον αγώνα από εκεί.
Οι αντιστασιακές δυνάμεις στο νησί προχώρησαν σε σαμποτάζ, επιθέσεις κατά των κατακτητών και οργάνωση των κατοίκων για την παροχή βοήθειας στους διωκόμενους και τους φυγάδες. Αρκετοί Λέσβιοι προσχώρησαν στις τάξεις των αντάρτικων ομάδων που δρούσαν στην ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ άλλοι συνεργάστηκαν με τις μυστικές υπηρεσίες των Συμμάχων, παρέχοντας πληροφορίες και διευκολύνοντας τη μεταφορά υλικών και ανθρώπων.
Η καταστροφή της Αγιάσου
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της γερμανικής βίας στη Λέσβο ήταν η καταστροφή της Αγιάσου. Το χωριό αυτό, γνωστό για τη συμμετοχή του στην αντίσταση, υπέστη σοβαρές ζημιές από τις γερμανικές δυνάμεις, οι οποίες εκτέλεσαν πολλούς από τους κατοίκους του και πυρπόλησαν μεγάλο μέρος του. Η πράξη αυτή ήταν αντίποινα για τη δράση αντιστασιακών δυνάμεων στην περιοχή και αποτελεί μία από τις πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας του νησιού.
Ο ρόλος της Λέσβου στις εξελίξεις της εποχής
Παρά το γεγονός ότι η Λέσβος δεν ήταν στην πρώτη γραμμή των μαχών, η στρατηγική της θέση την καθιστούσε κρίσιμη για τις εξελίξεις στο Αιγαίο. Ο έλεγχος του νησιού έδινε στις δυνάμεις του Άξονα τη δυνατότητα να ελέγχουν το Βόρειο Αιγαίο και να διατηρούν την επιρροή τους σε μια ευρεία περιοχή. Οι κατοχικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τη Λέσβο ως βάση ανεφοδιασμού και στρατιωτικών επιχειρήσεων, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούσαν τις κινήσεις του συμμαχικού στόλου που επιχειρούσε στη Μεσόγειο.
Το νησί βρέθηκε πολλές φορές στο στόχαστρο των συμμαχικών δυνάμεων, που πραγματοποιούσαν αεροπορικές επιδρομές με σκοπό την εξουδετέρωση των γερμανικών εγκαταστάσεων. Οι επιθέσεις αυτές προκάλεσαν ζημιές, αλλά παράλληλα αναπτέρωναν το ηθικό των κατοίκων, που έβλεπαν πως ο αγώνας κατά των κατακτητών συνεχιζόταν.
Η απελευθέρωση της Λέσβου
Η απελευθέρωση της Λέσβου, όπως και των περισσότερων ελληνικών περιοχών, ήρθε τον Οκτώβριο του 1944, όταν οι γερμανικές δυνάμεις αποχώρησαν από το νησί, παραδίδοντας τον έλεγχο στους Έλληνες. Η Λέσβος, όμως, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, βγήκε από τον πόλεμο κατεστραμμένη και ταλαιπωρημένη. Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν δύσκολα, καθώς η χώρα έπρεπε να ανασυγκροτηθεί και να ξεπεράσει τις πληγές που άφησε η κατοχή και ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε.
Η προσφορά του νησιού στον πόλεμο και την αντίσταση τιμήθηκε μετά την απελευθέρωση, με πολλές περιοχές της Λέσβου να αναγνωρίζονται επίσημα για τη συμβολή τους στον εθνικό αγώνα. Σημειωτέον δε ότι η εποχή 1940-1950 θεωρείται από τις σκληρότερες εποχές που έζησε η Ελλάδα από όλες τις απόψεις.
Η σημασία της 28ης Οκτωβρίου στη σύγχρονη Λέσβο
Σήμερα, η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου στη Λέσβο γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια και συγκίνηση. Οι κάτοικοι του νησιού, που διατηρούν έντονη την ιστορική μνήμη, αποδίδουν φόρο τιμής στους αγωνιστές που θυσιάστηκαν για την ελευθερία. Παρελάσεις, εκδηλώσεις μνήμης και καταθέσεις στεφάνων γίνονται σε όλη τη Λέσβο, ενώ τα σχολεία και οι τοπικές κοινότητες συμμετέχουν ενεργά στην τιμή προς τους ήρωες του 1940.
Η Λέσβος, αν και σήμερα είναι περισσότερο γνωστή για την πολιτιστική της κληρονομιά και τη φυσική της ομορφιά, διατηρεί ζωντανό το πνεύμα της αντίστασης και της ελευθερίας που χαρακτήρισε τους κατοίκους της κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο αγώνας για ελευθερία, δημοκρατία και δικαιοσύνη παραμένει ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα που μας αφήνει η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου.
Η επέτειος του 1940 αποτελεί μια διαχρονική υπενθύμιση για το τι μπορεί να πετύχει ένα έθνος όταν είναι ενωμένο, αποφασισμένο και ανυποχώρητο μπροστά στις δυσκολίες. Στη Λέσβο, όπως και σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, οι θυσίες του πολέμου εξακολουθούν να εμπνέουν και να θυμίζουν το χρέος απέναντι στην πατρίδα και την ελευθερία.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
