Του Δρ. Παναγιώτη Δ. Βερναρδάκη*
Ήλθε ο Μάρτης και ετοιμαζόμαστε να υποδεχθούμε την Άνοιξη. Θα ήθελα να την καλοσωρίσουμε με το “τραγούδι της Άνοιξης” του αρχαίου λυρικού ποιητή Μελέαγρου σε μετάφραση του πατέρα μου, Δημ. Γρ. Βερναρδάκη. Η μετάφραση περιλαμβάνεται στην Ποιητική του Συλλογή “Ψάπφα”, καθώς και στο έργο “Ο Αρχαίος Αιολικός Λυρισμός”, μαζί με το πρωτότυπο ποίημα τού Μελέαγρου.
Ο Μελέαγρος ήταν κυνικός φιλόσοφος και έξοχος ερωτικός ποιητής του 1ου αιώνα π.Χ. από τα Γάδαρα της κοίλης Συρίας. Έζησε στην Τύρο και πέθανε το 60 π.Χ. Διακρίθηκε στη σύνθεση ερωτικών και επιτύμβιων επιγραμμάτων (δίστιχων μέχρι οκτάστιχων). Έγινε ένδοξος με την περίφημη συλλογή του “Στέφανος”. Η συλλογή του αυτή αποτέλεσε μιαν από τις σπουδαιότερες συνεισφορές στην “Παλατινή Ανθολογία”.
Παραθέτω εδώ τη μετάφραση του Δημ. Γρ. Βερναρδάκη, καθώς και το πρωτότυπο του ποιήματος του Μελέαγρου:
Οι κριτικές για την Ψάπφα είναι ενθουσιώδεις. Ο «Νουμάς», το λογοτεχνικό περιοδικό των δημοτικιστών, αναφέρεται και ειδικότερα για το “τραγούδι της Άνοιξης” του Μελέαγρου σε μετάφραση του Δ. Γρ. Βερναρδάκη. Η κριτική του Νουμά έχει ως εξής (τεύχος 2 (781) Μάρτης-Απρίλης 1924, σελ. 150): «Ο παλιός συνεργάτης του “Νουμά” κ. Δημ. Γρ. Βερναρδάκης συγκέντρωσε την ποιητική του εργασία – πρωτότυπα και μεταφράσματα – σ’ ένα τόμο με την επιγραφή “Ψάπφα”. Οι στίχοι του έχουνε πολλή ζωντάνια, και χρώμα καθαρό Ιωνικό. Ο Μυτιληνιός ποιητής στα ερωτικά του δεκατετράστιχα μας δείχνει το μεθήσι της αγάπης, σαν “ανάερη μοσκοβολιά αγγελικών ονείρων”.1) Ο δρόμος του έρωτα, του αισταντικού έρωτα, γεμάτος ανοιξιάτικα λουλούδια, μύρα Απριλιάτικα, δίχως κανένα σύγνεφο μπόρας ή πίκρας παράπονο:
Έμεινε μόνο το φιλί στ΄απόσκια ενός ονείρου,
Σα θύμηση από λούλουδα σε χειμωνιάτικη ώρα.
Πέρα στο γαλανό νησί, που το φλογίζει η αγάπη,
Μου χάρισεν η δροσαυγή την άνθινη ομορφιά Σου.2)
Οι λυρικές ζωγραφιές μας τραβούνε την προσοχή κ΄ ένα ποιητικό αγέρι μας συνεπαίρνει και μας φέρνει σε κόσμους ονειρεμένους. Μα ο ποιητής ξαίρει να ζωντανεύη ακόμα και τους παλιούς, τους αρχαίους λυρικούς ποιητές τής Ιωνίας. Ό,τι έχει μεταφράσει από τα τραγούδια τής Σαπφώς, του Αλκαίου, του Ξενοφάνη, του Καλλίνου, του Μιμνέρμου, του Ίωνα, του Μουσαίου, είνε αποδομένο με την πιο ζωηρή έκφραση. Το «τραγούδι της άνοιξης» του Μελεάγρου είνε ένα καθαυτό αριστούργημα, που δείχνει πως η νεώτερη δημοτική μας ποίηση δε στέκεται μακριά από την αρχαία ποιητική ψυχή….».
Εκτός από την κριτική του Νουμά, δημοσιεύθηκαν την εποχή εκείνη αρκετές κριτικές για την «Ψάπφα», όπως του Ψυχάρη3), του Φ. Πολίτη, του Roussel στο περιοδικό «Libre», του Philéas Lebeque , του Δημ. Ταγκόπουλου, του Κώστα Αθάνατου κ.α. Λόγω οικονομίας χώρου, παραθέτω εδώ μόνο τις κριτικές των δύο τελευταίων λογοτεχνών:
Ο Δημ. Π. Ταγκόπουλος σε δύο φύλλα του «Έθνους» (23 και 25 Ιανουαρίου 1924) στη στήλη «η πνευματική ζωή» γράφει διεξοδικά για την ποιητική συλλογή τού Δημ. Γρ. Βερναρδάκη και για την ποιήτρια Σαπφώ, με το όνομα της οποίας επιγράφεται το άρθρο του. Έπειτα συγκρίνει τις μεταφράσεις του Δημ. Γρ. Βερναρδάκη με τις μεταφράσεις του καθηγητή στο Εθνικό Πανεπιστήμιο κ. Σίμου Μενάρδου και βρίσκει ότι σε πολλές ο Λέσβιος ποιητής υπερισχύει του κ. Μενάρδου όσον αφορά στην απόδοση και το νόημα. Ως παράδειγμα αναφέρει την μετάφραση των σαπφικών τραγουδιών «Τεθνάκην δ΄αδόλως θέλω …» και «Οίον το γλυκύμαλον …». Στο άλλο άρθρο του που επιγράφεται «Μίμνερμος» ο Δ. Ταγκόπουλος περιγράφει τη ζωή και το έργο τού αρχαίου αυτού λυρικού ποιητή και προσθέτει: «Ένα από τα καλλίτερα τραγούδια του (του Μιμν., Π.Β.) είνε εκείνο που αρχίζει με τον τίτλο: “Ημείς δ΄οιά τε φύλλα φύει … ” και που το έχει μεταφράσει ο κ. Μενάρδος, μα κι ο νέος ποιητής Δημ. Βερναρδάκης μέσα στην «Ψάπφα» του. Από τις δύο μεταφράσεις δίνουμε στους αναγνώστες τού «Έθνους» τη μετάφραση του κ. Βερναρδάκη, για να δείξουμε την εργασία ενός νέου θιασώτη της αρχαίας λυρικής τέχνης…». Και ακολουθεί η μετάφραση του ποιήματος τούτου του Μιμνέρμου.
Στο «Ελεύθερον Βήμα» (10 Ιουνίου 1924), στη στήλη: «Βιβλιοκριτικά» ο Κώστας Αθάνατος γράφει: «Τιτλούχος εξ οικογενειακής παραδόσεως, ιεροφάντης των ελληνικών γραμμάτων, ο νέος καθηγητής κ. Δημήτριος Γρ. Βερναρδάκης συνεχιστής των ωραίων υποθηκών που εκληρονόμησε, μας στέλνει από την Λέσβον την πρώτη του ποιητικήν συλλογήν. Έχομεν και ημείς οι σύγχρονοι ένα Βερναρδάκην σοφόν ποιητήν εις την Λέσβον – καθώς είχε και η περασμένη γενεά. Διά το όνομα Βερναρδάκης η Λέσβος είναι απαραίτητον πλαίσιον. Δεχόμεθα το βιβλίον του κατ΄ αρχήν με άμετρον ενθουσιασμόν, μολονότι ο ποιητής μάς είναι τόσον γνώριμος υπό το ψευδώνυμον «Δήμος Βερενίκης», άλλοτε εις το «Νουμά». Ο κ. Βερναρδάκης είνε μέσα εις τη φλέβα του ποιητής με όλην την ακεραίαν ομορφιά τής κλασσικής ποιήσεως. Ποίος άλλος από τον Λέσβιον Βερναρδάκην ημπορούσε καλλίτερα να μας μεταδώση τα ιερά ρίγη τής Σαπφούς; Ο κ. Βερναρδάκης εις ένα τόμον μικρόν, σύντομον, καλοδιαλεγμένον μάς δίνει τα πρωτότυπα τραγούδια του μ΄ ένα γενικόν τίτλον «Τραγούδια τής Αγάπης». Ποίησις κι αγάπη, αγάπη και ποίησις συνυφασμένα, άδολα, ευγενικά, καθάρια – Μούσα, νεότης, ομορφιά, αισθήματα. Ιδού τα ολίγα του ποιήματα. Άνθη. Ένα μπουκέτο διαλεγμένο από το περιβόλι με προσοχή. Από τής στήλης αυτής ελπίζω να δημοσιευθούν μερικά. Ύστερα οι μεταφράσεις. Κ΄ εκεί η ίδια απλότης, η ίδια προσοχή και προ πάντων η ίδια επιλογή. Ένας Βερναρδάκης για να τολμήση να εμφανίση τ΄ όνομά του αναλαμβάνει πολλάς και μεγάλας ευθύνας. Ιδού λοιπόν Σαπφώ, Αλκαίος, Μουσαίος, Τυρταίος, Μίμνερμος, Ίων, Ξενοφάνης, Καλλίνος, Κλεάνθης, Μελέαγρος. Κάτι παραπλήσιον προς του κ. Μενάρδου τον «Στέφανον» . Αλλ΄ απολύτως εκλεκτόν. Χαίρε Βερναρδάκη, είσαι ο ποιητής, και χαίρε Λέσβος είσαι η ποίησις….» ________________________________________________________________________
1) Πρώτος στίχος από το δεύτερο τετράστιχο του σονέτου «Και το μεθήσι ανείπωτο…», σελ. 31
2) Πρόκειται για το δεύτερο τετράστιχο του σονέτου «Σιμά μου πάλι ολόφαντη…», σελ. 25
3) Ο ίδιος ο Γιάννης Ψυχάρης σαν διαβάσει την «Ψάπφα», τα “Τραγούδια της Αγάπης”, ενθουσιασμένος θα του απευθύνει σε επιστολή του τη φράση: «Είστε ποιητής!». Για τους στίχους του επίσης ο Ψυχάρης θα πει: «λαμπρόχυτοι στίχοι, εύκολοι, αρμονικοί, γεμάτοι καρδιά, χρώματα, γεμάτοι και ψυχή…….» (Αρχείο Παν. Δ. Βερναρδάκη).
*Ο Παναγιώτης Δ. Βερναρδάκης, εγγονός του Γρηγορίου Ν. Βερναρδάκη (αδελφού του Δημ. Ν. Βερναρδάκη), είναι διπλ. οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Mainz και διδάκτωρ οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης. Εκτός των οικονομικών ασχολείται και με φιλολογικά θέματα. Έχει εκδώσει στα γερμανικά δύο βιβλία οικονομικού περιεχομένου: «Ανάλυση φερεγγυότητας διεθνών πιστωτικών ιδρυμάτων» και «Η Ελλάδα ως 12ο μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης-Γεγονότα και Προοπτικές». Είναι επίτιμο μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Πλουτάρχου (International Plutarch Society), έχει δε επιμεληθεί από το 2008 έως το 2017, μαζί με τον ομότιμο καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης κ. Heinz Gerd Ingenkamp τη μείζονα έκδοση των Ηθικών του Πλουτάρχου του Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη (editio maior) στην Ακαδημία Αθηνών (λεπτομερής πληροφόρηση γίνεται στην ιστοσελίδα: www.bernardakis.de). Τον Οκτώβριο του 2017 επεξεργάστηκε και δημοσίευσε παλαιότερες μελέτες τού πατέρα του, Δημ. Γρηγ. Βερναρδάκη, και συγκεκριμένα από την ποιητική του Συλλογή: «Ψάπφα» (1924), τη μελέτη: «Η δεκάτη Μούσα Σαπφώ η Λεσβία» κ.ά. Τις επεξεργασμένες μελέτες, που αποτελούνται κυρίως από τα πρωτὀτυπα ποιήματα και τις μεταφράσεις των αρχαίων αιολικών λυρικών του πατέρα του, τις συμπεριέλαβε στο βιβλίο: «Ο αρχαίος αιολικός λυρισμός – Σαπφώ και Αλκαίος». Στο facebook διαχειρίζεται τη Σελίδα «Οι Βερναρδάκηδες στον πνευματικό βίο». Τον Αύγουστο του 2020 εξέδωσε στη Γερμανία το δράμα τού Δημ. Ν. Βερναρδάκη «Antiope» (Αντιόπη).
